101
O‘yin maqsadi:
so‘z yasovchi qo‘shimchalar yordamida otlarni
kichraytirib-erkalatib nomlay olish malakalarini bolalarda shakllantirish.
Jihozlar:
katta va kichik predmetlar yoki bo‘lmasa ularni ifodalovchi
rasmlar.
O‘yinning borishi:
qizil doirachalar - katta va kichik.
Defektolog ularni
nomlashni taklif qiladi: bu katta doira, bu kichik doira. Endi u katta va kichik
so‘zini ishlatmasdan rasmlarni nomlashni buyuradi.
Bu? (kichik doiraga ko‘rsatadi)
Bolaning javobi: doiracha
Bunisichi? ( katta doira ko‘rsatiladi)
Bolaning javobi: doira.
Defektolog: menga rasmlarni tartiblashtirishga yordam ber. Kichik
predmetli rasmlarni doiracha ostiga, katta predmetli rasmlarni doira ostiga
berkitgin.
U kichik va katta predmetlar tasvirlangan rasmlarni
aralashtirilgan holda
patnisga solib, bolaning oldiga qo‘yadi, hamda bolaning mashqni bajarish
usulini kuzatadi. So‘ngra oldin katta keyin kichik predmetli rasmlarni nomlashni
taklif etadi.
“Kimning ovozi?”
O‘yin maqsadi:
Hayvonlar va ularning bolalarini ovozi orqali ajratish, ular
nomlanishini solishtirishni o‘rgatish.
Kerakli jihozlar:
sichqon va sichqoncha, o‘rdak va o‘rdakcha, baqa va
baqacha, sigir va buzoqcha, mushuk va mushukcha.
O‘yinning borishi:
bolaning uyiga hayvonlar mehmonga kelishyapti. Bola
ularni ovozidan qaysi hayvon ekanligini aniqlashi lozim.
Miyov-miyov. Kim miyovlayapti? (mushuk).
Kim mayin ovozda
miyovlayapti? (mushukcha). Ona mushukning bolasi bor ekan. U qanday
miyovlarkan? (mayinroq ovozda miyov-miyov deydi).
102
Mo‘-o‘-o‘-o‘ – kim bunday mo‘o‘o‘laydi? (Sigir) Uning bolasi qanday
nomlanadi? (buzoqcha). U qanday ovoz chiqaradi? (mayin, ingichka). Endi yana
bir marta diqqat bilan eshit, bu kimning ovozi sigirnimi yoki buzoqchanimi?
Vaq-vaq – bu kimning dag‘al ovozi? (qurbaqaning). Bu ingichka ovozda
kim vaqillayapti? (baqacha). Qurbaqa katta va uning ovozi dag‘al,
qurbaqa
bolasi esa mayin ovozda qurillaydi. Qurbaqaning bolasi kim ekan?
Shu kabi qolgan o‘yinchoqlar ham o‘ynaladi. Bolaga o‘yinchoqni to‘g‘ri
nomlab chaqirish kerakligini, keyin u bilan o‘ynashi mumkinligini taklif qilsak
ham bo‘ladi (“Baqacha mening oldimga kel?, “O‘rdakcha men bilan o‘yna!”).
Bunday o‘yinda bolalarning nafaqat lug‘at boyligi oshadi, kichraytirish-
erkalatish qo‘shimchalari yordamida yangi so‘zlar yasay olishadi, balki ularning
fonetik-fonematik idroki ham rivojlanib boradi. Zero fonetik-fonematik idrok
rivojlanmay turib bola nutqining grammatik tomonini rivojlantirishning
imkoniyati yo‘qoladi (V.S.Raxmanova). Ushbu o‘yin
bolalarga hayvonlar va
ularning bolalari ovozlarini ajrata bilishga o‘rganadilar (Sigir baland ovozda
mo‘-o‘-o‘laydi, buzoqcha esa ingichka, mayin ovozda; qurbaqa qo‘pol
vaqillaydi, baqacha esa ingichka qurillaydi), ularning ot va fe’l so‘z
turkumlariga mansub bo‘lgan lug‘at boyligi faollashadi.
Shunga o‘xshash o‘yinlarni turli xil hayvonlar bilan ham o‘tkazish
mumkin. Masalan, bolaga rasm ko‘rsatiladi. Unda qushning rasmi tasvirlangan.
– Bu qush. U o‘rmonda yashaydi. Uning qo‘shig‘i ku-ku, ku-ku. Bu qaysi qush
qani top-chi? (Ku........ - deb bolani mustaqil ravishda to‘g‘ri javobni aytishga
chorlanadi). – Bu nima ekan? (Xo‘roz). Erkalatib biz uni nima deymiz?
(xo‘rozcha). Xo‘rozcham qanday qichqiradi? (Ku-ka-re-ku-ku).
Asosiy maqsad bolani o‘rab olgan atrof-muhitdagi
bilim va tasavvurlar
asosida lug‘at boyligini oshirishga, gaplarni grammatik jihatdan to‘g‘ri tuzish
malakalarini hosil qilishga qaratiladi. Turli xil so‘z turkumlarinining bola
nutqida faollashishi,
nafaqat otlar, balki fe’l, sifat, ravishlarning nutqda
ko‘payishi yuzaga keladi.
103
Bolani har bir predmet xususiyatlari va harakatlari o‘z nomlariga ega
ekanligi bilan tanishtirish lozim. Buning uchun bolalarga predmetlarni muhim
tomonlaridan ajratishga o‘rgatish, ularni to‘g‘ri nomlash, xarakterli belgi va
sifatlarini aniqlash (qanday?),
shuningdek, o‘yinchoqlar, hayvonlar xatti-
harakatlari hamda ularning holatlari bilan bog‘liq faoliyatni bir-biridan ajrata
olishga o‘rgatish muhimdir. Masalan, insonning yuz berishi mumkin bo‘lgan
faoliyatlari (nima kilyapti?, undan qanday foydalanish mumkin?). Bunday
ta’limot
Dostları ilə paylaş: 
