Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

3.2. Pedagogik tajriba-sinov natijalari va uning tahlili
Pedagogik texnologiyalarning metodologik-didaktik asoslarini yoritish maqsadida boshlang‘ich sinf ya‘ni 4-sinf o‘quvchilari bilan pedagogik tajriba-sinov ishlari olib borildi. Jami sinflarda 48 ta o‘quvchi ishtirok etdi. Olib borilgan tajriba-sinov ishlari natijalarini biz amaliyot jarayonida 4 « A » va 4 « B » sinflar o‘rtasida 1 yil davomida matematika fanidan kuzatuv ishlari olib bordik. Bunda 4

• 
  A »-sinfni nazorat sinf sifatida, 4 « B »-sinfni tarjriba sinf sifatida tanladik. Tarjriba sinfda matematika darslarida pedagogik texnologiyalar foydalangan holda
  

keng ko‘lamda darslar o‘tildi. O‘rgatishda amaliy ishlarda interfaol metodlar, didaktik o‘yinlardan, dars jarayonida amaliy ishlar yozilgan kartochkalardan, axborot texnologayalardan foydalandik va tajriba – sinov quyidagi natijalarni berdi. F₁ – I chorak oxiridagi sifat ko‘rsatkich.

101

Baholar			5	4		3				2		Muddat
Sinf
4 ‖a‖ (29 ta)			6	8		13				2		Noyabr
	F1=	(6+8) *100%			=		1400	=		48%
			29			29
Baholar			5	4		3				2		Muddat
Sinf
4 ‖b‖ (19 ta)			2	8		8				1		Noyabr

F₁₌ (2+8) *100% ₌1000 _{= 52 %}

19 19

O‘quv yili yakuniga borib 4-sinflar quyidagi natijalarni ko‘rsatdilar.
Yakuniy bosqichli nazorat ishida quyidagi natijaga erishdik.
F₂ – IV chorak oxiridagi sifat ko‘rsatkich.

Baholar				5	4		3										2		Muddat
Sinf
4 ‖a‖ (29 ta)				10	13		6										-		May
	F2=	(10+13) *100%						=					2300			=		83%
				29			29
Baholar				5	4		3										2		Muddat
Sinf
4 ‖b‖ (19 ta)				5	8		6										-		May
	F2=		(5+8) *100%			=				1300				=			68%
				19			19

102

I chorak oxiridagi sifat ko’rsatkich.
IV chorak oxiridagi sifat ko’rsatkich.
4 « A » - sinf

90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
I chorak -48%	IV chorak-83%

I chorak -48%



IV chorak-83%

I chorak oxiridagi sifat ko’rsatkich.
IV chorak oxiridagi sifat ko’rsatkich.

4 « B »- sinf
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
I chorak-52%	IV chorak -68%

I chorak-52%



IV chorak -68%

Sifat ko‘rsatkichlarning farqi dastlabki nazorat va tarjiba sinov ishlari yakunida olingan nazorat ishlari bo‘yicha qaralganda quyidagicha bo‘ldi.

4 ‖A‖-sinfda: 83 % – 48 %=35 %
4 ‖B‖ – sinfda 68% - 52 % = 16 %
Ko‘rinadiki tajriba sinfida sifat ko‘rsatkichik sezilarli o‘sgan.
Demak, ilimiy tadqiqotimizda qo‘yilgan gipotezamiz asoslandi.

103

Uchinchi bobiga xulosa
Bir necha bosqichda olib borilgan pedagogik tajriba-sinov jarayonining vazifalari hamda ushbu vazifalardan kelib chiqib bajarilgan ishlar 3-bobning mazmunini tashkil etadi. Tajriba-sinov jarayonining har bir bosqichida ma‘lum bir maqsad belgilab olinib, shu maqsad asosida tuzilgan qat‘iy reja va dastur bo‘yicha faoliyat olib borildi. Birinchi bosqich bo‘yicha tadqiq etilayotgan muammoning dolzarbligi, hozirgi kungacha o‘rganilmay kelinayotganligi so‘rovnomalar bo‘yicha o‘rganilib chiqildi va ilmiy adabiyotlarga tayanilgan holda asoslab berildi. Ikkinchi bosqichda boshlang‘ich sinf matematika darslarda pedagodik texnologiyalarning xususiyatlari va darajasi pedagogik tajriba-sinov ishlari jarayonida aniqlandi, erishilgan natijalar olib borilgan ilmiy-tadqiqotimiz nuqtai nazaridan baholandi. Ushbu bosqich davomida tadqiqot muallifi tomonidan boshlang‘ich sinf matematika darslarida pedagogik texnologiyalari xususiyatlari, shu asosda o‘quvchilar ilmiy tushunchalarini oshirishga doir o‘quv-uslubiy qo‘llanma hamda metodik tavsiyanomalar yaratildi.
Navbatdagi uchinchi bosqichda tadqiqotimizda ilgari surilgan farazlarning hayotiyligi, yangiligi, ishlab chiqilgan tavsiyalarning samaradorligi bo‘yicha erishilgan natijalar umumlashtirildi. O‘qituvchi va o‘quvchilarning tajriba-sinov ishlari boshlanishidan oldingi va undan keyingi davrda boshlang‘ich sinf matematika darslarida pedagogik texnologiyalarda o‘rganish asosida ta‘limni tashkil etish hamda o‘quvchilarning ilmiy tushunchalarini, bilimlarini oshirish borasidagi mahoratlar dinamikasi o‘rganildi. Ushbu bobda tadqiqotdagi asosiy g‘oya, qarash va qonuniyatlar qat‘iy ilmiy shaklni olganligi yoritildi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining matematika fanlarni o‘rganish jarayonida ilmiy tushunchalarni rivojlantirish uchun pedagogik texnologiyalarni amalga oshirish uchun qo‘llaniladigan barcha shakl va vositalardan foydalanildi. Ularning sifat va samaradorligini tekshirish maqsadida tajriba-sinov jarayoniga ta‘limning muntazam shakli joriy etildi. Boshlang‘ich sinf ta‘limi jarayonida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilayotgan bilimlarning puxtalik va mustahkamlik darajasiga, o‘quvchilarning matematika darslarida bilimlarni egallash va o‘zlashtirishga

104

bo‘lgan qiziqishlarida mahorat va ko‘nikmalarni oshirishga, nafaqat bir o‘quv predmetidan, balki turli o‘quv fanlaridan o‘zlashtirgan bilimlar majmuini rivojlantirish samaradorligiga pedagogik texnologiyalarning ta‘siri o‘rganildi. Ushbu bobda pedagogik texnologiyalarni amalga oshirish va qo‘llashning usul va vositalarini takomillashtirish bilan birga o‘quv mashg‘ulotlarida pedagogik texnologiyalardan foydalanishning mukammal samarali shakllari saralandi va qo‘llanilish metodlari yoritildi. Qayta nazorat uchun o‘tkazilgan pedagogik tajriba-sinov jarayoni ham ushbu bosqich davomida o‘tkazildi.
Undan ko‘zlangan maqsad, pedagogik texnologiyalarning barcha didaktik funktsiyalarini turli usul va vositalar yordamida hamda ―sinov‖ va ―o‘rgatuvchi‖ tajribalar asosida tanlab olingan xilma-xil o‘quv mashg‘ulotlarini takomillashtirish shakli bo‘yicha amalga oshirishning samaradorligini kompleks tahlil qilishdir.
Ushbu bobda boshlang‘ich sinf o‘quvchilari va o‘qituvchilarining so‘rovnomalar asosida ―pedagogik texnologiyalar‖ning qo‘llanilishi bo‘yicha fikr-mulohazalari foiz hisobida jamlanib, ijobiy va salbiy fikrlari, so‘rovnomalarning natijalari ilmiy jihatdan tahlil etildi.
Pedagogik tajriba-sinov natijalari ko‘rib chiqilgan. Olib borilgan tajriba-sinov jarayoni davomida olingan ma‘lumotlar, boshlang‘ich sinf matematika darslarida pedagogik texnologiyalarni amalga oshirish natijasida boshlang‘ich sinf o‘quvchilari egallashi mumkin bo‘lgan bilimlarga ilmiy tushunchalarga nisbatan ko‘nikma va malakalarni oshirib borishi ushbu bobda yoritildi.
Biz ilgari surgan ilmiy farazning to‘g‘riligi tasdiqlandi. Shu bilan birga barcha pedagogik texnologiya xususiyatiga ega fanlardan o‘zlashtirilayotgan ilmiy tushunchalar o‘rtasidagi munosabatlar mazmunini o‘zlashtirish darajasi, masalalarni yechish mahorati birmuncha oshdi.
Tajriba-sinov ishlarining ushbu bosqichi davomida bir necha o‘qituvchilar tajriba-sinov ishlarining boshlanishida pedagogik texnologiyalarni amalda kam qo‘llashlari aniqlandi. Pedagogik tajriba-sinov jarayonida jami 48 nafar o‘quvchilar ishtirok etdi. Olib borilgan tajriba-sinov ishlari natijalarini shartli ravishda 3 ta ball ―1‖-quyi, ―2‖-o‘rta va ―3‖-yuqori ko‘rsatkichlar bilan ifodalab

105

oldik. Ushbu bobda tajriba guruhlaridagi ko‘rsatkichlar yuqori ekanligi e‘tiborga olinib, olib borilgan tadqiqot ishlarining samaradorligi isbotlab berildi.

UMUMIY XULOSA
Demak, ta‘lim sohasida o‘quvchilar faolligini oshirish, darsda pedagogik texnologiyadan foydalanish davr talabidir. O‘quvchilar faolligini oshirish, ularning o‘quv faoliyatini takomillashtirish tufayli, ayni vaqtda o‘qitishda yuksak samaradorlikka erishiladi, ya‘ni o‘quv jarayoni tezlashadi. O‘quv materialining qay darajada tushunarli bo‘lishi, ularning ongida akslanishi va aynan shu ma‘lumotlar yuzasidan bilimni hosil bo‘lishi ta‘limda interfaol usullar bilan belgilanadi. Bu usul o‘qitish jarayonini sifatini oshiradi.
O‘quvchilarning bilim olishini yanada osonlashtiradi. Darslarda o‘quvchilarning mustaqil ishlashini tashkil qilish, o‘quv fani samaradorligini oshiradi, o‘quvchilarni bilim, ko‘nikma va malakasini rivojlantiradi, ularning individual va intellectual salohiyatini kuchayishiga xizmat qiladi. Hozirgi kunda ta‘lim sifatini jahon andozalari darajasiga yetkazish, ta‘lim tizimining eng muhim muammolaridan biri. Bo‘lajak pedagoglar uchun zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalardan chuqur bilimga ega bo‘lishi juda muhimdir. Bu muammoni hal etish yo‘llaridan biri – o‘qitish jarayonida ko‘proq interfaol usullardan foydalanishdan iborat. Bu metod o‘quvchilarni faollashishigagina emas, balki mantiqiy, aqliy, ijodiy, tanqidiy, mustaqil fikrlashini shakllantirishga imkon yaratadi. Bu usullar guruhlararo ishlarda qo‘llaniladigan, ko‘plab g‘oyalarni ishlab chiqish mumkin bo‘lgan metoddir.
O‘quv jarayonida faol ishtirok etishlari, turli g‘oyalarni bayon qilish chog‘ida boshqalarni ham qizg‘in ishga yo‘llashlari, ilhom bilan ishlashlariga imkon beruvchi va rag‘batlantiruvchi usuldir.
Boshlang‘ich sinf matematika fanini o‘qitishda o‘qituvchi hamisha o‘z ustida ishlashi, bilim, ko‘nikma va malakasini takomillashtirib borishi kerak, uning pedagogik mahoratini o‘sib borishi o‘quvchilarning faolligida namoyon bo‘ladi.

106

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. 
   O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi/O‘n ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining o‘n birinchi sessiyasida 1992-yil 8-dekabrda qabul qilingan.- T.: O‘zbekiston.1992-49 b
   

2. 
   O‘zbekiston Respublikasining ‖Ta‘lim to‘g‘risida ‖gi Qonuni //Barkamol
   

avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. –T.:Sharq nashiriyot matbaa- konserni.1997.-B 20-29.

3. 
   O‘zbekiston Respublikasining ‖Kadrlar tayyorlash milliy dasturi‖ //Barkamol avlod – O‘zbekiston tarraqqiyotining poydevori. –T.:Sharq nashiriyot matbaa- konserni. 1997. B.-31-61.
   

3. 
   O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta‘lim muassasalarida magistrlik dissertatsiyasini tayyorlash tartibi haqida NIZOM.-T.:208.-20b
   
4. 
   Barkamol avlod orzusi-Toshkent.: 1999, 205-b
   

3. 
   ―Barkamol avlod yili‖ davlat dasturi. O‘zbekiston Respublikasi prezidentining Qarori. Adolat gazetasi – Toshkent.: 2010 yil , 29 yanvar.
   

№4 (761), 1-2 bet

3. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning ―O‘zbekiston Konstitutsiyasi – biz uchun demakratik taraqqiyot yo‘lida va fuqarolik jamiyatini barpo etishda mustahkam poydevoridir‖ mavzusidagi ma‘ruzasi
   

2009-yil.

3. 
   Karimov I.A. ―Mamlakatni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish-ustivor maqsadimiz‖. O‘zbekiston Respublikasi Oliy majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 2010 yil 27 yanvar kuni bo‘lib
   

o‘tgan qo‘shma majlisidagi ma‘ruzasi. Adolat gazetasi – Toshkent.: 2010 yil, 29 yanvar. №4 (761) 1-3 bet

9. 
   Karimov I.A.Yuksak ma‘naviyat-engilmas kuch – Toshkent.: 2008.
   

9. 
   Karimov I.A. ―Yuksak malakali mutaxasislar - taraqiyot omili ‖- Toshkent.: O‘zbekiston, 1995-24 bet
   

9. 
   Karimov I.A. ―Ozod va obod vatan, erkin va farovon hayot pirovard maqsadimiz‖- Toshkent.: O‘zbekiston, 2000, 525 bet.
   

107

12. 
    Abdullayeva B.S., N.A.Xamedova M. Xusanovalarning ―Boshlang‘ich sinf matematika darslarida pedagogik texnologiyalardan foydalanish metodikasi‖ (Toshkent 2010, 135 bet ) uslubiy qo‘llanma
    

12. 
    Abdullayeva B.S.,.O‘rinboyeva L.O‘, Muhitdinova Sh.S, Ishankulova L.T..
    

Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga geometrik materiallarni o‘rgatish metodikasi Pedagogika oliy ta‘lim muassalarining 5141600-«bоshlang‗ich ta‘lim va tarbiyaviy ish» bakalavr yo‗nalishi talabalari uchun mo‘ljallangan o‘quv-metodik qo‘llanma – Т.: OOO «Jahon - Print», 2011. – 90 bet.

12. 
    Abdullayeva B.S., Sadikova A.V., Toshpo‘latova M.I., Boshlang‘ich sinflarda matematikadan sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish Pedagogika oliy ta‘lim muassalarining 5141600-«Bоshlang‗ich ta‘lim va tarbiyaviy ish» bakalavr yo‗nalishi talabalari uchun mo‘ljallangan o‘quv-metodik qo‘llanma – Т.: OOO «Jahon - Print», 2011. – 148 bet.
    

12. 
    Abdullaeva B.S., Xusanova M.E., ‖Interfaol usullardan foydalanish‖ Boshlang‘ich ta‘lim jurnali 12.2010 yil 16-17 bet
    

12. 
    Abdullaeva B.S., Xusanova M.E., ―Boshlang‘ich sinf matematika darsida
    

pedagogiktexnologiyalardanfoydalanish‖Boshlang‘ichsinf

o‘qituvchilarini innovatsion faoliyatga tayyorlash muammolari va
yechimlari mavzusidagi ilmiy anjuman materiallari Toshkent 2010 yil 15-16 oktyabr 122-124 betlar

17. 
    Azizxodjayeva N.H ―Pedagogik texnologiya va pedagogik maxorat‖-Toshkent.: TDPU, 2003, 174 bet.
    

17. 
    Axmedov M va boshqalar Matematika 1, Toshkent.: O‘zinkomsentr, 2003, 160-bet.
    

17. 
    Axmedov M va boshqalar 1-sinfda matematika darslari – Toshkent.:
    

O‘zinkomsentr, 2003, 96-bet.

17. 
    Ahmedov M., Ibragimov P., Abdurahmonova N., Jumayev M. E. ―Birinchi sinf matematika darsligi.‖ – T.: ‖Sharq‖, 160-bet.
    

17. 
    A‘zamov A. ‖Yosh matematika qomusiy lug‘at‖- Toshkent.: Qomuslar bosh tahririyati, 1991, 478 bet.
    

108

22. 
    Bikbayeva N.U va boshqalar ‖Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi ‖- Toshkent.: O‘qituvchi, 2007, 208 bet.
    

22. 
    Bikbayeva N.U va boshqalar Matematika 2 – Toshkent.: O‘qituvchi, 2010, 208 bet.
    

22. 
    Bikbayeva N.U va boshqalar Matematika 3 – Toshkent.: O‘qituvchi, 2010, 206 bet.
    

22. 
    Boltayev J, Qodirov A ‖Boshlang‘ich sinflarda matematikadan sinfdan tashqari ishlar ‖ Toshkent, 2002, 52 bet.
    

22. 
    Bikbayeva N.U, Yangabayeva E, K.Girfanova ‖Kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarini boshlang‘ich matematik ta‘limning Davlat ta‘lim standartlari asosida o‘qitish‖ Toshkent.: – 2008, ‖Turon - Iqbol‖, 8 bet.
    

22. 
    Jumayev M.E. va boshqalar. Matematika o‘qitish metodikasi (kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari uchun o‘quv qo‘llanma) – T.: ‖Ilm-Ziyo‖, 2003, 240-bet
    

22. 
    Jumayev M.E., „Matematika o‘qitish metodikasidan praktikum―- Toshkent.: O‘qituvchi, 2004, 328 bet.
    

22. 
    Jumayev M.E., Tadjiyeva Z „Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi― Toshkent.: Fan va texnologiya, 2005, 312 bet.
    

22. 
    Jumayev M.E. Bolalarda matematika tushunchalarni shakllantirish nazariyasi.-T.: ‖Ilm-Ziyo‖, 2005, 240-bet
    

22. 
    Jumayev M.E. va boshqalar 1-sinf daftari- Toshkent.: Sharq, 2006, 64 bet.
    

22. 
    Jumayev M. „Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasidan laboratoriya mashg‘ulotlari ― Toshkent.: Yangi asr avlodi, 2006, 256- bet.
    

22. 
    Jumayev M.E. ‖O‘quchining ijodiy shaxs sifatida rivojlanishida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining metodik – matematik tayyorgarligi‖ –
    

Toshkent.: Fan, 2009, - 240 b.

22. 
    Tadjiyeva Z.G‘. Boshlang‘ich sinf matematika darslarida tarixiy materiallardan foydalanish.-T.: ‖Uzkomsentr‖, 2003, 24- bet.
    

22. 
    Tadjiyeva Z.G‘. Boshlang‘ich sinflarda fakultativ darslarni tashkil etish.-T.: 2005, 68- bet.
    

109

36. 
    Tadjiyeva Z.G‘. va boshqalar „Boshlang‘ich sinf matematika, ta‘lim samaradorligini oshirishda tarixiy materiallardan foydalanish―-Toshkent.: Jahon Print, 2007, 100 bet.
    

36. 
    Mardonova G‘.I. „Matematikadan test topshiriqlari 1-sinf‖- Toshkent.: O‘qituvchi, 2007, 48 bet.
    

36. 
    Mardonova G‘.I. „Matematikadan test topshiriqlari 2-sinf‖- Toshkent.: O‘qituvchi, 2007, 60 bet.
    

36. 
    Mardonova G‘.I. „Matematikadan test topshiriqlari 3-sinf‖- Toshkent.: O‘qituvchi, 2007, 64 bet.
    

36. 
    Mardonova G‘.I. „Matematikadan test topshiriqlari 4-sinf‖ -Toshkent.:
    

O‘qituvchi, 2007, 56 bet.

36. 
    Qo‘chqorov va boshqalar Matematika 4. – Toshkent.: Yangi yo‘l poligraf servis, 2007, 208 bet.
    

36. 
    Xamedova N.A va boshqalar Matematika–Toshkent.: Turon-Iqbol, 2007, 312 bet.
    

36. 
    Xoliqov A ‖Pedagogik mahorat‖ – Toshkent.: Iqtisod – moliya, 2010 – yil, 350 b.
    

36. 
    Tolipov O‘ ‖Pedagogik texnologiya‖ –Toshkent.: Fan, 2005, 205 bet.
    

36. 
    Yo‘ldoshevJ.G‘.Yangipedagogiktexnologiyayo‘nalishlari,
    

	muammolari//Xalq ta‘lim, 1999. N4. –B. 4-11.
46.	Xusanova	M.E	Darsda	pedagogik texnologiyalar//		Ma‘rifat
	ro‘znomasi,2010. N13. 16-6
47.	Xusanova	M.E	Boshlang‘ich	sinf	matematika darslarida pedagogik
	texnologiyalarni		qo‘llash//Tafakkur		sarchashmalari,Toshkent,	Fan va
	texnologiya,2010,		282 bet.

48. 
    Xusanova M.E Boshlang‘ich sinf matematika darslarida integratsiyasion usullardan foydalanish// Kadrlar tayyorlash milliy dasturida boshlang‘ich ta‘limning yangicha tizimi va mazmunini shakllantirish masalalari, Farg‘ona, Farg‘ona Davlat Universiteti,2010,
    

110