O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

nidagi Rodkon qishlog‘ida tavallud topgan. U yoshligida saljuqiy sarkarda Cho-
ribekning mirzosi bo'iib ishlagan. 1063—1072-yillarda sarjuqiy podshohlardan biri
Alparslon xizmatida b o‘ladi va vazir darajasiga ko'tariladi. Vazir lavozimida dav­
latni ichki va tashqi siyosatini o ‘ta tadbirkorlik, oqil-u donolik bilan boshqargani
uchun «N izom -ul-m ulk» faxriy unvoniga sazovar bo'ladi. Dushmanlarining fisq-
u fasodiga chiday olmagan vazir 1092-yilda istefoga chiqadi. Makkaga ziyorotga
barayotganda nom a’lum qotil tom onidan 1092-»yilda o ‘ldiriladi (Qarang: Mahmu­
dov M. Komil inson ajdodlar orzusi. Toshkent, 2002, 104— 107-betlar).
2 Nizomulmulkning fors tilida yozilgan «Siyosatnoma» asarining qo'lyozmasi
Buyuk Britaniya va Olmoniyada saqlanmoqda. Asar fransuz, rus, tojik, o ‘zbek
tillariga tarjima qilingan.
3 Nizomulmulk. Siyosatnoma yoki siyar ul-mulk. Toshkent, 1997, 20-bet.
165

---

Mamlakatda adolatni o ‘rnatmoq uchun «Siyosatnoma»d;i 
ta’kidlanishicha, podshohlar jamiyat, davlatni boshqarib turgan 
amaldorlar faoliyatini ham uzluksiz nazorat qilib turmoqlari 
lozim. Ushbu muammo haqidagi Nizomulmulk fikr-mulohazalari 
podsho Bahrom G o‘r‘ va uning vaziri Rostravshan qismatini 
tahlil 
qilish 
yordam ida 
ochib 
berilgan. 
C hunonehi, 
«Siyosatnoma»da tasvirlanishicha, Bahrom G o‘r davlatni boshqa- 
rish ishlarini o‘zining vaziri Rostravshanga ishonib topshirib 
qo‘yadi. 0 ‘zi esa ov bilan, aysh-u ishrat, kayf-u safo bilan 
mashg‘ul bo‘ladi. Podshoh ishonchini suiistemol qilgan Ros- 
travshan fuqarolarga zulm o‘tkazadi. Mol-u dunyo to‘plashga hirs 
qo‘yadi, davlat xazinasini quritadi. Turli jabr-u sitamlardan tin- 
kasi qurigan odamlar o ‘z yurtlaridan bosh olib keta boshlay- 
dilar. Lekin odamlar Bahrom G o‘rga bu haqiqatni aytishga 
qo‘rqadilar, haqiqatni yashiradilar2. Mamlakat, xalq ahvolining 
kundan-kunga og‘irlashib borayotganini ko‘rgan Bahrom G o‘r 
bunday holatning vujudga kelish sababini aniqlashga kirishadi. 
Tekshirishlar natijasida, fuqarolar ahvoli og‘irlashib borishining 
asosiy sababi vazir Rostravshan amalga oshirgan adolatsizlik 
ekanligi ayon bo‘ladi. Bahrom G o‘r, hatto zindondagi mah- 
buslar ahvoli bilan ham tanishadi. Zindondagi yetti yuz mah- 
busdan faqat yigirma nafari o‘g‘riligi uchun qamalgan bo‘lib, 
qolganlari Rostravshanning buyrug‘i bilan nohaq qamalganlik- 
lari m a’lum bo‘ladi3. 0 ‘zboshimcha, noinsof vazir nafaqat fu­
qarolarga ozor yetkazib, ularning mol-mulkini tortib olganligi, 
balki davlatga ham xiyonat qilganligi, hatto o ‘z vatanini dush- 
manlarga sotmoqchi boiganligi ham aniqlanadi. Qilgan xiyo- 
natkorona ishlari uchun Rostravshan osib o‘ldiriladi. Bahrom 
G o‘rning jarchilari yetti kun mamlakatning butun shaharlari va 
qishloqlari uzra «Kimda-kim podshohga xiyonat qilsa va qarshi 
chiqsa, xalqqa sitam qilib, omonatga xiyonat etsa, Xudoga va