Ona tili-11 sinf indd

93-mashq.
Berilgan misralarda 
sor, burgut, lochin
so‘zlarining qan-
day ma’noda qo‘llanganini tushuntiring, undagi ko‘chma 
ma’no nima asosda yuzaga kelganini yozma bayon qiling. 
O‘zingiz ham shunday ko‘chimlar qatnashgan misollarni 
yozib keling.
Ot minganda, qushlar kabi uchguvchi,
Erkin-erkin havolarni quchguvchi,
Ot chopganda, uchar qushni tutquvchi,
Uchar qushday yosh yigitlar qayerda?
Tog‘ egasi – sor, burgutlar qayerda? (Cho‘lpon)
Ahmad-u Muhammad, yonimga keling,
Farg‘ona, Xorazm sor, lochinlari! (E. Vohidov)
94-mashq.
Gaplarni o‘qing. Ko‘chimlarni aniqlang, ularning nutq 
ifodaliligini ta’minlashdagi ishtirokini izohlang.
1. Ammo siz hurmatlilarga ma’lumdirki, bizning shul Otabekdan o‘zga 
farzandimiz bo‘lmay, dunyoda o‘zimizdan keyin qoldiraturg‘an tuyoqimiz 
va ko‘z tikkan orzu-havasimiz, umid hadafimiz faqat shul Otabekdir. (Ab-
dulla Qodiriy) 2. Yuzlari tandirdan endi uzilgan nonday qizil, mo‘ylovli 

---

82
bir odam uloq boshiga keldi. Ana shu mo‘ylov bakovul bo‘ldi. (Tog‘ay 
Murod) 3. Vodoprovod yonidagi oshrayhondan bir shox sindirib olib, kaf-
tiga urdi. Yoqimli hid dimog‘ini qitiqladi. (O‘. Umarbekov) 4. Kamarlar 
odatda tog‘ning belida, shamoldan pana, atrof yaxshi ko‘rinadigan yerda 
bo‘ladi. (Sh. Xolmirzayev)
95-mashq.
She’rni ifodali o‘qing. So‘zlarni ko‘chma ma’noda qo‘llash 
orqali nutq ta’sirchanligi ta’minlanishiga diqqat qiling.
Atirgul 
Gullar oqshom chog‘ida, o‘yga tolar emishlar,
Quyosh botgan tarafga, qarab qolar emishlar.
So‘ng barchasi subhidam sal iymanib, nozlanib,
Quyoshni kutar emish, sharq tomonga yuzlanib.
Faqatgina atirgul, sog‘inch dog‘lab ko‘ksini,
Quyoshi ketgan yo‘ldan olmas emish ko‘zini.
Ters tomondan kun chiqqach, to‘lib shabnam – ko‘z yoshga,
Hayrat-u araz bilan qayrilarmish quyoshga. (Mirzo Kenjabek)
Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologik 
lug‘ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ular 
ishtirokida gaplar tuzing.