Ona tili-11 sinf indd

100
Ish qOg‘OzLArI usTIDA IshLAsh. 
BAyONNOmA
1-topshiriq.
Matnni o‘qing. Unda ifodalangan fikrlar atrofida o‘z mu-
lohazalaringizni bildiring.
O‘zbek hujjatchiligini shakllantirish va takomillashtirishdagi eng muhim 
va dolzarb masalalardan biri hujjatlarning tili va uslubi masalasidir. Hujjat 
tayyorlash va rasmiylashtirishda, eng avvalo, o‘zbek tilining barcha aso-
siy qonuniyatlari va qoidalarini ma’lum darajada tasavvur etish zarur. 
Har bir rahbar, boshqaruv muassasalarining xodimlari, umuman, faoliyati 
ish qog‘ozlarini tuzish bilan bog‘liq kishi o‘zbek tilining imlosini, tinish 
belgilari va uslubiy qoidalarini egallagan bo‘lishi kerak. Busiz bugungi 
taraqqiyotimiz talablariga javob beradigan aniq, lo‘nda va teran mantiqli 
hujjatchilikni yaratib bo‘lmaydi. Hisob-kitoblarga qaraganda, boshqaruv 
sohasidagi xizmatchilar o‘z ish vaqtlarining 80 foizgacha qismini hujjat-
lashtirish ishiga sarflar ekan. Ular o‘zbek tili qonuniyatlaridan yaxshi 
xabardor bo‘lmasa, ish vaqtlarining hammasini – 100 foizini bu ishga 
sarflaganlarida ham, ijobiy natijaga erishish qiyin. («Ish yuritish» kitobi)
2-topshiriq.
Berilgan parchani o‘qing, hujjat matniga qo‘yiladigan aso-
siy talablar haqida fikrlashing va ularni esda saqlang.
Hujjat matni aniqlik, ixchamlik, lo‘ndalik, mazmuniy to‘liqlik kabi 
talablarga ham javob berishi kerak. Bu talablarga javob bera olmaydigan 
hujjat chinakam hujjat bo‘la olmaydi, bunday hujjat ish yuritish jarayoniga 
xalaqit beradi, uning samaradorligini keskin pasaytiradi.
Hujjatlar matnining xolislik, aniqlik, ixchamlik, lo‘ndalik, mazmuniy 
to‘liqlikdan iborat zaruriy sifatlari hujjatchilik tilining o‘ziga xos uslubi, 
undagi o‘ziga xos so‘z qo‘llash, morfologik va sintaktik xususiyatlar orqali 
ta’min etiladi.
Hujjatlar tilida ot turkumiga oid so‘zlar ko‘p qo‘llanadi. Hatto fe’l 
bilan ifodalanuvchi harakat va holatlar ifodasi uchun ham otga yaqin 
so‘z shakllari tanlanadi, ya’ni «harakat nomi» deb ataluvchi so‘z shakllari 
faol ishlatiladi: «...tayyorgarlikning borishi haqida», «...qarorning bajarilishi 
to‘g‘risida», «...yordam berish maqsadida», «...qabul qilishingizni so‘rayman» 
kabi.

---

101
Fe’l shakllarining qo‘llanishida ham birmuncha o‘ziga xosliklar mavjud. 
Xususan, majhul nisbatdagi 3-shaxs buyruq-istak maylidagi yoki o‘tgan 
(yoki hozirgi-kelasi) zamondagi fe’l shakllarining qo‘llanish darajasi ancha 
yuqori: topshirilsin, tasdiqlansin, bajarilsin, bo‘shatilsin, tayinlansin, eshitildi, 
qaror qilindi, ko‘rib chiqildi, ko‘rsatib o‘tildi kabi. («Ish yuritish» kitobi)