Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Mahmud ibn Übeydullah ibn Əvəz ibn Muhəmməd Şirvani
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şeyx Əhməd ibn Muhəmməd ibn Əli ibn İbrahim Şirvani
- Mövlana Əbdülkərim Şirvani
- Mövlana Muhyəddin Muhəmməd ibn Musa Talışi
- Şeyx Kəmaləddin ibn Ömər Təbrizi
- Mövlana Şəmsəddin Muhəmməd əl-Hənəfi Təbrizi
- Cübeyr ibn Hüseyn ibn Muhəmməd Təbrizi
- Şeyx Əbu Səid Mahmud ibn Əyyub ibn Mahmud Təbrizi
- Əbdüləziz ibn Osman ibn Yusif ibn Məcd Təbrizi
- Əbü’l-Vəqt Əbdülməlik ibn Əli ibn Əli ibn Mübarəkşah ibn Əbu Bəkr əl-Bəkri əs- Siddiqi Təbrizi
- Əbü’l-Həsən Əli ibn İbrahim ibn Əli Təbrizi
- Xəttat Kəmaləddin Cə’fər Təbrizi
- İsmayıl ibn Muhəmməd Təbrizi
- Təbib Əli ibn Əhməd ibn Habil Təbrizi
- Əminəddin Muhəmməd ibn Əhməd ibn Şəhriyar ibn Muhəmməd ibn Əbdüləziz Təbrizi
- Hafiz Bədrəddin Əbü’l-Xeyr Bədəl ibn Əbu Müəmmər ibn İsmayıl ibn Əbu Nəsr Təbrizi
- Xətib Əbu Zəkəriyyə Yəhya ibn Əli ibn Muhəmməd ibn Həsən ibn Bəstam əş- Şeybani Təbrizi
|
Mahmud ibn Übeydullah ibn Əvəz ibn Muhəmməd Şirvani H. 794-cü ilin rəcəb ayında (iyun 1392) Qahirədə anadan olmuşdu. Uşaq yaşlarında Qur’ani-Kərimi əzbərləyib hafiz olmuş və atası Ümmü’s-Sultan mədrəsəsində müdərris ikən oradakı dərslərdə iştirak etmişdi. Yeniyetməlik yaşlarında ‚əl-Muxtar‛ı 1298
və Əxsıkətinin ‚Üsul‛unu 1299 əzbərləmişdi. Bir müddət şeyx Şihabəddin ibn Xasın tələbəsi olmuşdu. Şeyx Cəlaləddin Nəsrullah Bağdadi, şeyx Seyfəddin əs-Seyrami, Kəmaləddin Ömər İbnü’l-Adim (öl. 1262), İzzəddin ibn Cəmaə əl-Kinani kimi alimlərin fiqh və fiqh üsuluna dair qələmə aldıqları əsərləri mütaliə etmişdi. Mahmud ibn Übeydullah Şirvani qazi köməkçisi vəzifəsinə təyin olunmuş və bir müddət bu vəzifəni icra etmişdi. O, Ümmü’s-Sultan, Əbubəkriyyə, Ayıtmışiyyə, Mahmudiyyə, əl-Əzhər, Əlcihiyyə, Sürqatmışiyyə mədrəsələrində dərs vermişdi. Bir neçə dəfə həcc ziyarətinə getmiş və Məkkədə mücavir olaraq qalmışdı. Misir Məmlüklü sultanı Zahir Seyfəddin Çaxmaqın (1438-1453) hakimiyyəti dövründə Dəməşq şəhəri qaziliyinə təyin olunmuşdu. Misir və
1295
İmam Hafizəddin Əbü’l-Bərəkat Abdullah ibn Əhməd ən-Nəsəfi (öl. 1310) hənəfi məzhəbinin məşhur alimlərindən fəqih, müfəssir və kəlam alimi idi. ‚Kənzü’d-Dəqaiq‛ fiqhə, ‚Mənarü’l-Ənvar‛ fiqh üsuluna və ‚Ümdətü’l-Əqaid‛ isə alimin kəlam elminə dair qələmə aldığı əsərlərdir. 1296
SƏXAVİ, Zəvu’l-Lami’, C. II, s. 412. 1297
SƏXAVİ, Zəvu’l-Lami’, C. IV, s. 152. 1298
Abdullah ibn Mahmud ibn Məvdud əl-Məvsili tərəfindən qələmə alınmış ‚əl-İxtiyar li-Təlili’l-Muxtar‛ adlı əsər İmam Əbu Hənifənin (699-767) fiqhə dair fikir və fətvalarını ehtiva edir. 1299 Hüsaməddin Əbü’l-Vəfa Muhmməd ibn Muhəmməd əl-Əxsıkəti (öl. 1246) əslən Özbəkistanın Fərqanə vilayətinin Əxsıkət qəsəbəsindən olub hənəfi məzhəbinə mənub tanınmış alim idi. ‚Üsuli’l-Məzhəb ələ’l-Müntəxəb‛ alimin fiqh üsuluna dair qələmə aldığı əsərdir. Şam diyarının Qüds, Hələb və Dimyat şəhərlərini gəzmişdi. Əmir Yaşbəklə tanış olmuş və onun yaxın adamlarından birinə çevrilmişdi. Mahmud ibn Übeydullah Şirvani h. 14 şaban 875-ci ildə (5 fevral 1471) vəfat etmişdi 1300
.
1200-cü ilin ramazan ayında (1786) Yəməndə anadan olmuşdu. Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Bundan başqa münşəat, ədəbiyyat və şe’r sənətində yaşadığı dövrün tanınmış alimlərindən idi. Şafi’i fiqhini öz atasından, şeyx Əli ibn Yəhya əl-Əfif Yəməni və seyyid Zeynəlabidin ibnü’l-Ələvi əl-Mədənidən, ədəbiyyat və münşat sənətini şeyx Həsən ibn İsa Nəcəfi, Bəhaəddin ibn Muhsin Amulidən öyrənmişdi. Daha sonra Yəməndən Hindistana getmişdi. Kəlküttə şəhərində mövlana Heydər Əli ət-Təvəkkinin yanında məntiqə dair ‚Şərhü’ş-Şəmsiyyə‛ və hədis üsuluna dair ‚Şərhü’l-Nüxbəti’l- Fikr‛ adlı kitabları oxumuşdu. Təhsilini başa vurandan sonra bir müddət Kəlkütdədə yaşamışdı. Burada sultan Qaziyəddin Heydəri mədh edən ‚Mənaqibü’l-Heydəriyyə‛ adlı əsərini qələmə almışdı. ‚Şəmsü’l-İqbal‛ adlı əsərini isə Cahangir Muləmməd xana (1712-1713) ithaf etmişdi. Şeyx Əhməd Şirvani Hindistanın demək olar ki, bütün iri şəhərlərinə səyalət etmişdi. Alim ‚Tuhfətü’l-Yəmən‛, ‚Ucbü’l-Əcaib‛, ‚Hədiqətü’l- Əfrah‛, ‚Mənahicü’l-Bəyan‛, ‚əş-Şafi fi Əruz və’l-Qəvafi‛, ‚Bəhrü’n-Nəfais‛, ‚Cəvarisü’t-Təfrih‛ və ‚Cəvhərü’l-Vuqad fi şərh Banət Səad‛ adlı əsərlərin müəllifidir. Alim h. 1253-cü ildə (1837) vəfat etmişdir 1301
. Əllamə Şəmsəddin Muhəmməd Şirvani Mütəkəllim idi. Qahirədə yaşamış, burada tədris və elmi fəaliyyətlə məşğul olmuşdu. H. 847-ci ildə (1443) vəfat etmişdi 1302
.
1300
SƏXAVİ, Zəvu’l-Lami’, C. V, s. 68. 1301
HÜSEYNİ, Nüzhətü’l-Xəvatir, s. 903-904; BAĞDADLI, İzahü’l-Məknun, C. I, s. 190; C. II, s. 431. 1302
SÜYUTİ,Hüsnü’l-Mühazirə, s. 299. Hənəfi məzhəbinə mənsub fiqh və kəlam alimi idi. Sultan Qiyasəddin Tuğluq şahın hakimiyyəti illərində (1321-1325) Dehlidə təhsil almışdı. Dərin biliyi və alicənablığı ilə tanınan Əbdülkərim Şirvaninin tələbələri arasından məşhur alimlər yetişmişdi. Bunlardan biri şeyx Nəsirəddin Mahmud ibn Yəhya Dehləvidir. O, Mövlana Əbdülkərim Şirvaninin yanında Bəzdəvinin 1303
fiqh və fiqh üsuluna aid ‚Şərhü’l- Hidayə‛ adlı əsərini oxumuşdu 1304 . Mövlana Əbdülkərim Şirvani ‚Nüqul fi Məsaili’l- Fiqhiyyə‛ 1305
və ‚Xüsasətü’l-Məsail‛ əsərlərin müəllifidir 1306
. Ölüm tarixi məlum deyil. XIV əsrdə yaşamışdır
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih, astronom və kəlam alimi idi. 1440-cı ildə Azərbaycanda anadan olmuş, İstanbulda yaşamış və XVI əsrin birinci rübündə orada vəfat etmişdi. Muhyəddin Talışi kəlam elminə dair bir sıra əsərin müəllifi idi. ‚Haşiyə ələ Şərhu İsağuci li’l-Hüsaməddin əl-Kati‛ 1307
, ‚Şərhu Təvaliü’l-Ənvar min Mətalii’l- Ənzar‛, ‚Şərhu Hikmətü’l-Əyn li’l-Katibi‛ 1308 , ‚Risalə fi Bəyani-Ruyəti’s-Subhi’l-Kəzibi Qəblə’l-Fəcr‛, ‚Risalətü’l-Ünsüriyyə‛ Muhyəddin Talışinin qələmindən çıxmış əsərlərdir. Bu əsərlərin nüsxələri Paris Milli kitabxanası, İstanbul Köprülü əlyazma əsərlər kitabxanası, Nuriosmaniyyə kitabxanası, Konya BYEK, Çorum Həsən paşa İHK, Ankara Milli kitabxanada saxlanılır. ‚Şərhu Təvaliü’l-Ənvar min Mətalii’l-Ənzar‛ın Türkiyə Manisa İHK-ndəki nüsxəsi 1499-cu ildə müəllifin öz dəsti-xətti ilə qələmə alınmışdır. Alimin ‚Haşiyə ələ Şərhu İsağuci‛ adlı əsərinin dünyanın bir sıra kitabxanalarında yüzlərlə əlyazma nüsxəsi saxlanılır. Sadəcə AMEA Əİ Fondunda bu əsərin 107 nüsxəsi
1303
Fəxrü’l-İslam ləqəbi ilə şöhrət tapmış Əli ibn Muhəmməd Bəzdəvi 1009-1089-cu illərdə yaşamış iranlı hənəfi alimlərindəndir. 1304 HÜSEYNİ, Nüzhətü’l-Xəvatir, s. 171. 1305 Akad. Ziya Bünyadov Əbdülkərim Şirvani adlı azərbaycanlı alimin ‚Nüqul fi Məsaili’l-Fiqhiyyə‛ adlı əsərinin Misir Milli kitabxanasında saxlanıldığını təsbit etmişdir. Əsər 2475/12 sayılı farsca məcmuənin 82-93-cü vərəqlərini ehtiva edir. Fikrimizcə bu şəxs haqqında danışdığımız mövlana Əbdülkərim Şirvanidən başqası deyildir. Bax: Ziya BÜNYADOV, ‚Soçineniya Azerbaydjanskix Persoyazıçnıx Avtorov v Natsionalnoy Biblioteke Yeqipta‛, İzbrannıye
1306
BAĞDADLI, İzahü’l-Məknun, C. I, s. 216. 1307
ŞƏRİFOV, Əbdülqəni Əfəndi..., s. 131-132; DE SLANE, həmin əsər, s. 238, 413. 1308
KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü'z-Zünun, C. I, s. 845. ‚Hikmətü’l-Əyn‛-Əllamə Nəcməddin Əbü’l-Həsən Əli əl-Katibi Qəzvininin (öl. 1276) kəlam elmi sahəsində qələmə aldığı əsərdir. mövcuddur. Bu da onu göstərir ki, əsər uzun müddət mədrəsələrdən dərs vəsaiti kimi istifadə olunmuşdur. Muhyəddin Talışi bu haşiyəni Hüsaməddin Həsən əl-Katinin (öl. 1358) XIII əsrdə yaşamış azərbaycanlı alim Əsirəddin Əbhərinin məntiq elminə dair ‚İsağuci‛ adlı əsəninə yazdığı şərhə yazmışdır 1309 .
Həsən ibn Hüseyn Talışi XVI əsrdə Osmanlı imperatorluğunda yaşamış fəqih və ədib idi. ‚Qəsidətü’l-Bürdə‛yə ərəbcə şərh yazmışdır 1310
. Bu şərhin nüsxələrindən biri Ankara Milli kitabxanada saxlanılır. Həsən Talışi 1557-ci ildə vəfat etmşidir. Əhməd Talışi Osmanlı imperatorluğunda yaşamış hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih və mütəkəllim idi. ‚Tə’liqat Haşiyə ələ’t-Təcrid‛ Əhməd Talışinin qələmindən çıxmış əsərdir. Bu şərhin nüsxələrindən biri Konya Yusifağa kitabxanasında saxlanılır. Əhməd Talışinin ölüm tarixini və ya yaşadığı dövrü müəyyənləşdirmək mümkün olmamışdır.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih idi. Mömin, fəzilət sahibi, saleh insan olmaqla yanaşı daim araşdıran, tədqiq edən alim idi. Hüsaməddin Hüseyn Təbrizi gözəl nitq qabiliyyətinə malik idi. Osmanlı sultanı Fateh II Mehmedin (1451-1481) hakimiyyəti dövründə İstanbulda yaşamış və Səmaniyyə mədrəsəsidə dərs vermişdi. O, sultanla birlikdə bir neçə hərbi səfərdə də iştirak etmişdi. Sultan Fateh II Mehmed Hüsaməddin Hüseyn Təbriziyə böyük ehtiram bəsləyirdi. Hüsaməddin Hüseyn Təbrizi huşsuzluq xəstəliyinə tutulmuşdu. Hətta mədrəsədə tez-tez dərs verəcəyi hücrələri səhv salır və tələbələrin xəbərdar etməsindən sonra səhv gəldiyini anlayırdı. Buna baxmayaraq o, yaşadığı dövrün böyük alimlərindən biri olmuşdur. Vaxtının çoxunu mütailə etməklə
1309
ŞƏRİFOV, həmin əsər, s. 131-132, 248. 1310
KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü'z-Zünun, C. II, s. 422. Belə bir rəvayət var ki, şair Kə’b ibn Züheyr İslamı qəbul edəndən sonra Muhəmməd peyğəmbərlə (م) görüşmüş və bu görüş vaxtı onun şanına qəsidə demişdi. Peyğəmbər (م) də hədiyyə olaraq Kə’b ibn Züheyrə öz bürdəsini (üst geyim, xələt) vermişdi. Həmin qəsidə ‚Qəsidəyi-Bürdə‛ adı ilə məşhur olmuşdu. və müxtəlif məsələlərə dair risalələr yazmaqla keçirirdi 1311
. Ölüm tarixi məlum deyil. XV əsrdə yaşmışdır.
Qari idi. Fəzilət sahibi insan kimi tanınmışdı. Tədqiqatçı alim şeyx Kəmaləddin Təbrizinin əsl peşəsi həkimlik idi. O, tibb və Qur’an tilavəti ilə yanaşı başqa elm sahələrində də mahir idi. Qur’ani-Kərimin qiraət və təcvidini Əbdülməcid ən-Nəssac, Mə’sud əl-Əxlati və qari Əbdüssəməddən öyrənmişdi. Dostu şeyx Əbdülmühin ibn Muhəmməd Təbrizi də onun yanında Qur’an qiraətini öyrənmişdi 1312 . Ölüm tarixi məlum deyil. XIV əsrdə yaşamışdır.
Şeybanilər dövlətində yaşamış hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih və mütəkəllim idi. Əzudəddin əl-İcinin ‚Adabü’l-Bəhs‛ adlı əsərinə şərh yazmışdı 1313 . Bu şərh ‚Risalətü’l- Hənəfiyyə ələ Adabü’l-Əzudiyyə‛ adı ilə məşhur olmuşdu. Bu şərhin nüsxələrindən biri Türkiyədə, Balıkəsir İHK-də saxlanılır. Eyni əsərin ‚Şərhü’l-Adabü’l-Əzudiyyə‛ adlı nüsxəsi İstanbulda Köprülü əlyazma əsərlər kitabxanasında saxlanılır. Ümuniyyətlə Türkiyənin əlyazma əsər kitabxanalarında bu əsərin ondan çox nüsxəsi saxlanmaqdadır. Bunların əksəriyyəti Ankara Milli kitabxanasındadır. Həmçinin Paris milli kitabxanasında da ‚Şərhü’l-Adabü’l-Əzudiyyə‛nin bir nüsxəsi mövcuddur 1314 .
‚Risalə fi İsbati’l-Vacib‛inə yazdığı haşiyədir. ‚Haşiyə ələ Risalə fi İsbati’l-Vacibü‛in nüsxələrindən biri Türkiyə Kastamonu İHK-də saxlanılır. Alimin məntiqə dair ‚Risalətü’l-Hüseyniyyə fi Fənni’l-Adab‛ adlı əsərinin nüsxələrindən biri Ankara Milli kitabxanada saxlanılır. Alim təqribən h. 900-cü ildə (1494) vəfat etmişdi 1315 .
1311 Təqiyəddin ibn Əbdülqadir əl-Qəzzi ət-TƏMİMİ, Təbəqatü’s-Səniyyə fi Təracimü’l-Hənəfiyyə, (Nşr. Ə. Muhəmməd), s. 531-532, Riyad 1989. 1312
İBNü’l-CƏZƏRİ, Qayətü’n-Nihayə, s. 533. 1313
KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü'z-Zünun, C. I, s. 97; KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. III, s. 349. 1314
DE SLANE, həmin əsər, s. 174. 1315
KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü'z-Zünun, C. I, s. 97. Cübeyr ibn Hüseyn ibn Muhəmməd Təbrizi Mühəddis idi. H. 632-ci ildə (1235) Hələbdə anadan olmuşdu. Suriyadan Misirə getmiş, bir müddət Qahirədə qalandan sonra İsgəndəriyyəyə gedərək orada hədis dərsləri vermişdi. H. 12 rəbiəlaxir 703-cü ildə (22 noyabr 1303) İsgəndəriyyədə vəfat etmişdi 1316 .
Şeyx Əbu Səid Mahmud ibn Əyyub ibn Mahmud Təbrizi Təsəvvüf əhlinə mənsub qari idi və yaşadığı Mardin şəhərində zahid və abid insan kimi tanınmışdı. Məs’ud ibn Əhməd əl-Əxlatinin tələbəsi olmuş, Qur’ani-Kərimin qiraət və təcvidini ondan öyrənmişdi. Səid ibn Yusif ibn Səid əl-Əxlati də qiraət və təcvidin incəliklərini ondan öyrənmişdi. Şeyş Əbu Səid Təbrizi h. 792-ci ilin zilhiccə ayında (noyabr 1390) Mardində vəfat etmişdi 1317 .
Şeyx Haşim Təbrizi Qari idi. Təbrizdə Məs’ud ibn Əhməd əl-Əxlatinin tələbəsi olmuş və Qur’ani-Kərimin qiraət və təcvidini ondan öyrənmişdi. Təbrizdə təhsilini tamamladıqdan sonra Bağdadda yaşamış və bu şəhərin məşhur qarilərindən biri olmuşdu. H. 709-cu ildə (1309) Bağdadı tərk edərək Dəməşqə getmiş və vəfatına qədər burada yaşamışdı 1318
. Ölüm tarixi məlum deyil. XIII-XIV əsrlərdə yaşamışdı.
Mühəddis və hafiz idi. İmam Buxari və imam Müslimin ‚Səhih‛, imam Əbu Hənifənin (/) və imam Əhməd ibn Hənbəlin (/) ‚Müsnəd‛ adlı hədis külliyatlarını, Zəməxşərinin ‚Kəşşaf‛ adlı Qur’an təfsirini əzbər bildiyi deyilirdi. Bir müddət Dəməşqdə əl-Əməvi camesində tədrislə məşğul olmuş, daha sonra Misirə getmişdi 1319
. Ölüm tarixi məlum deyil. XIV əsrdə yaşamışdır.
1316 İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, c.1, s. 261. 1317 İBNü’l-CƏZƏRİ, Qayətü’n-Nihayə, s. 735. 1318 İBNü’l-CƏZƏRİ, Qayətü’n-Nihayə, s. 784. 1319 İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, C. II, s. 24. Əbü’l-Vəqt Əbdülməlik ibn Əli ibn Əli ibn Mübarəkşah ibn Əbu Bəkr əl-Bəkri əs- Siddiqi Təbrizi I raşid xəlifə Əbu Bəkrin (ا) nəslindən olan Əbü’l-Vəqt Əbdülməlik Təbrizi Ağqoyunluların hakimiyyəti illərində Azərbaycanda yaşamış tanınmış şafi’i fəqihi, əxlaq nəzəriyyəçisi və təsəvvüf şeyxi idi. O, ‚Hədiyyətü’l-Mühibbin fi’l-Əxbar və’l- Ədi’yyə və’l-Əzkar‛, ‚Dürərü’l-Mə’ani‛, ‚Həblü’l-Mütəyyin fi’l-Əzkar‛ adlı əsərlərin müəllifi idi. Alim h. 896-cı ildə (1491) vəfat etmişdi 1320 .
Əbü’l-Həsən Əli ibn İbrahim ibn Əli Təbrizi Ədib və şafi’i məzhəbinə mənsub mühəddis idi. H. 371-ci (981) ildə anadan olmuş Əbü’l-Həsən Əli Təbrizi bir çox ölkələrə səyahət etmişdi. Ərəb dili və ədəbiyyatı sahəsində öz dövrünün görkəmli alimlərindən biri idi. Əndəlüsə getmiş və bu ölkənin tanınmış alimlərindən dərs almışdı. Gözəl xəttlə malik olan Əbü’l-Həsən Əli Təbrizi həmçinin siqa ravi kimi tanınmışdı 1321 . Ölüm tarixi məlum deyil. Xəttat Kəmaləddin Cə’fər Təbrizi Ağqoyunlu hökmdarı sultan Baysunqurun (1490-1492) divan katiblərindən biri və saray kitabxanasının müdiri olmuşdu. O, özünün müasirləri arasında nəsxi-təliq xətti ilə ən gözəl yazı yazan xəttat idi. Mövlana Şihabəddin Aşpaz və şeyx Mahmud kimi dövrün mahir xəttatları Kəmaləddin Təbrizinin şagirdi olmuşdular. Kəmaləddin Təbrizi həm də istedadlı şair idi. O, ‚Cə’fər‛ təxəllüsü ilə çox gözəl qəsidələr yazırdı 1322 . Ölüm tarixi məlum deyil. XV-XVI əsrlərdə yaşamışdır.
XIII əsrdə yaşamış azərbaycanlı kəlam alimi və mütəfəkkir idi. İsmayıl Təbrizi Luristan Atabəylərindən 1323 I Yusufşahın (1274-1288) sarayında yaşamış alimlərdən biri idi. O, I Yusifşahın himayəsində elmi fəaliyyətlə məşğul olmuşdu. İsmayıl Təbrizi farsca qələmə
1320 KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. II, s. 319. 1321 QIFTİ, İnbahu’r-Ruvat, C. II, s. 221. 1322 NƏFİSİ, Tarixi-Nəzm və Nəsr, C. I, s. 341. 1323 Bu sülalə həmçinin ‚Fəzləvilər‛ və ‚Hezarəsblər‛ kimi də tanınmışdırlar. İranın Luristan bölgəsində (İsfəhanın qərbi, İran körfəzinin şimalı, indiki Xürrəmabad şəhəri və ətrafı) 1148-1424-cü illərdə hakimiyyətdə olmuşdurlar.
aldığı ‚Hüyutü’n-Nəfs‛, ‚Risaleyi-Nəsiriyyə‛ kimi kəlam elminə dair əsərlərin müəllifi idi
1324 .
Təbib Əli ibn Əhməd ibn Habil Təbrizi XII-XIII əsrlərdə Bağdadda yaşamış azərbaycanlı həkim idi. Həyatı haqqında ətraflı məlumat mövcud deyil. Təbib Əli Təbrizi tibb sahəsində ‚əl-Muxtar fi’l-Muncid‛ adlı əsərin müəllifi idi. Alim h. 610-cu ildə (1213) vəfat etmişdir 1325 .
Əminəddin Muhəmməd ibn Əhməd ibn Şəhriyar ibn Muhəmməd ibn Əbdüləziz Təbrizi Qari idi. Qur’ani-Kərimin qiraət və təcvidini Əbdülməcid ibn Bəyaz Təbrizidən və Məs’ud ibn Əhməd əl-Əxlatinin tələbələrindən olan Əlişah Mərəndidən öyrənmişdi. O, Anadoluya səfər edərək Antakiyaya getmiş, bir müddət burada qaldıqdan sonra Şam diyarına səyahət etmişdi. Şam diyarında bir müddət qarilik etdikdən sonra yenidən Anadoluya getmiş və Larəndə 1326 şəhərində Qur’ani-Kərim tilavəti ilə məşğul olmuşdu 1327
. Ölüm tarixi məlum deyil. XIV-XV əsrlərdə yaşamışdır.
Təbrizi Siqa mühəddis idi. Təvəllüd tarixi h. 550-ci (1155-1165) illərə təsadüf edir. Əbu Səd ibn Əbu Əsrun, Əhməd ibnü’l-Məvazini, Yəhya əl-Səqəfi, İlyas ibn Hamid ibn Mahmud ibn Əbu Hucr əl-Hərrani, Bəhaəddin ibn Əsakirdən hədis dinləmişdi. İsfəhanda Əbu’l- Məkarim əl-Ləban və Muhəmməd ibn Əbu Zeyd əl-Kərranidən, Nişapurda Əbu Səd əs- Səffardan, Misirdə əl-Buseyridən hədis dinləmişdir. Əl-Qövsi, Muhyəddin ibnü’s- Sərraqə, Məcdəddin ibnü’l-Ədim, Cəmaləddin əş-Şureyşi, Mahmud ibn Übeydullah ibn Əhməd Zəncani ondan hədis dinləmişdilər. O, Ərbildəki Daru’l-Hədisin baş
1324
NƏFİSİ, Tarixi-Nəzm və Nəsr, C. I, s. 150. 1325
KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. II, s. 400. 1326
Larəndə-Türkiyənin indiki Qaraman şəhəri. Qari Muhəmməd Təbrizinin yaşadığı dövrdə bu şəhər Qaramanoğulları dövlətin məxsus idi. 1327 İBNü’l-CƏZƏRİ, Qayətü’n-Nihayə, s. 559. müdərrisliyinə təyin edilmişdi. Moğolların Ərbili işğalından bir müddət əvvəl buradan Hələbə getmişdi. O, hədis elminə dair bir sıra əsərlərin müəllifidir. Bunlardan biri də alimin h. 601-ci ildə (1205) qələmə aldığı ‚əl-Ərbəin‛ adlı əsərdir. Hafiz Bədrəddin Bədəl Təbrizi h. 636-cı ilin cəmadiələvvəl ayında (dekabr 1238) Hələbdə vəfat etmişdir 1328
.
Şeybani Təbrizi Xətib Təbrizi adı ilə şöhrət tapmış Əbu Zəkəriyyə Yəhya Təbrizi şafi’i məzhəbinə mənsub ədib, müfəssir və mühəddis idi. Ərəb dili və ədəbiyyatını Əbü’l-Üla əl- Mə’ərridən (973-1057) öyrənmişdi. Həmçinin dövrün məşhur ədiblərindən Əbü’l- Qasım Fəzl ibn Muhəmməd əl-Bəsri, Əbü’l-Qasım Übeydullah ibn Əli ər-Rəqqi, Əbu Muhəmməd əd-Dəhan əl-Lüğəvinin tələbəsi olmuşdu. Səid ibn Mübarək ibn Əli və Səlim ibn Əyyub ər-Razidən hədis dinləmişdi. Hafiz Xətib əl-Bağdadi və hafiz İbnü’n- Nasir də ondan hədis dinləmişdilər. Bağdadda ərəb ədəbiyyatı üzrə böyük mütəxəssislərdən biri idi. Bağdad Nizamiyyə mədrəsəsində ərəb ədəbiyyatı dərsləri vermişdi. Başda ərəb dili və ədəbiyyatı olmaq üzrə müxtəlif sahələrə dair əsərlərin müəllifi idi. ‚İ’rabu’l-Qur’ani’l-Əzim‛, ‚Şərhü’l-Qəsaid‛, ‚Məqatilu’l-Firsan‛, ‚əl-Kafi fi İlmu’l-Əruz və’l-Qəvafi‛, ‚Şərhu’l-Ləm’ə‛, ‚Şərhu’l-Həmasə‛, ‚Şərh Divanu’l- Mütənəbbi‛, ‚Şərhu’l-Müfəzzəliyyat‛, ‚əs-Səb‘u’t-Tival‛, ‚Şərhu’l-Məqsurə‛, ‚Şərhu Süqutü’z-Zənd‛ Əbu Zəkəriyyə Yəhya Təbrizinin qələmindən çıxmış əsərlərdir. Əbu Zəkəriyyə Xətib Təbrizinin müəllifi olduğu əsərlərdən biri də tanınmış ərəb şairi Həbib ibn Əvs ət-Tainin (öl. 846) ‚Divan‛ına yazdığı şərhdir. Bu divan ‚Divani-Əbu Təmmam‛ adı ilə məşhur idi 1329
. Paris milli kitabxanasında xətib Əbu Zəkəriyyə Yəhya Təbrizinin ‚Müləxxəs İ’rabü’l-Quran‛ 1330 , ‚Şərh Divanu’l-Mütənəbbi‛ 1331 , ‚Şərhu’l-
1328
HƏNBƏLİ, Zeyl Təbəqatü’l-Hənabilə, C. I, s. 317; İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. V, s. 539; SÜBKİ, Təbəqatü’ş- Şafi’iyyə əl-Kübra, C. VIII, s. 81; MƏQDİSİ, Kitabü’l-Müqəffa, C. II, s. 570; İBN TAĞRIBİRDİ, Nücumu’z-Zahirə, C. II, s. 462; KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun, C. I, 115. 1329 KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun, C. I, s. 996. 1330 Özünün müəllifi olduğu ‚İ’rabu’l-Qur’ani’l-Əzim‛in xülasəsidir. 1331 Bu əsərin adı ‚Məvzih‛dir. Həmasə‛, ‚Şərhü’l-Müəlləqə‛ 1332
, ‚Şərhu Suqtü’z-Zənd li’l-Mə’ərri‛ 1333
adlı əsərlərinin əlyazma nüsxələri saxlanılır 1334 . Əbu Mənsur ibn Əhməd əl-Cəvaliqi, Əbü’l-Həsən Səd əl-Ənsari kimi alimlər xətib Əbu Zəkəriyyə Yəhya Təbrizinin tələbəsi olmuşdular. O, h. 502-ci ilin cəmadiəlaxir ayında (yanvar 1109) 81 yaşında vəfat etmişdi. Bağdadda İbriz qəbristanında, şeyxülislam Əbu İshaq Şirazinin məzarının yanında dəfn edilmişdi 1335
. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|