Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Əllamə Şəmsəddin Əbu Muhəmməd Əbdülhəmid ibn İsa ibn Əmuyyə ibn Yunis ibn
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əllamə Əbü’l-Fəth Şəbüstəri Təbrizi
- Əllamə Nizaməddin Əbu Muhəmməd Əbdüssəməd ibn Hamid ibn Əbü’l-Bərəkat ibn Əbdüssəməd ibn Bədəl ibn Nəhşəl ən-Nəhşəli Təbrizi
- Hüseyn ibn Hamid ibn Hüseyn əs-Sarayi Təbrizi
- Nəfis ibn Davud ibn Ə’nan əd-Davudi Təbrizi
- Fəthəddin Fəthullah ibn Mö’təsim ibn Nəfis əd-Davudi Təbrizi
- Həkim Sədrəddin Bədi’ ibn Nəfis Təbrizi
- Qazi Hidayətullah ibn Yarəli əl-Qustantini
- Hüsaməddin Həsən ibn Şərəf Təbrizi
- Şeyx İzzəddin Yusif ibn Həsən ibn Mahmud əs-Sarayi Təbrizi
|
Əllamə Şəmsəddin Əbu Muhəmməd Əbdülhəmid ibn İsa ibn Əmuyyə ibn Yunis ibn Xəlil ibn Abdullah ibn Yusif Xosrovşahi Təbrizi Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih, mütəkəllim və təbib idi. H. 580-ci ildə (1184) Xosrovşahda 1376
anadan olmuşdu. Fəxrəddin Razinin tələbəsi olmuş və ondan kəlam elmini öyrənmişdi. Muidəddin Tusidən hədis dinləmişdi. Əbu Muhəmməd Əbdülhəmid Təbrizi Şam vilayətinə getmiş, Kərək 1377
şəhərində məskunlaşmış və burada elmi fəaliyyətlə məşğul olmuşdu. O, İbn Sinanın tibbə dair ‚əş-Şəfa‛ adlı əsərini
1373
Əbu Bəkr əl-Kutubi əl-ƏHƏRİ, İstoriya Şeyxa Uveysa, s. 14, Bakı 1984. 1374
ONULLAHİ, XIII-XVII Əsrlərdə Təbriz Şəhəri, s. 58. 1375
QƏZVİNİ, Nüzhətü’l-Qülub, s. 79-80, 87. Gəz farsca uzunluq ölçüsüdür. 1 gəzin uzunluğu 0,7-1 m. arasıdır. 1376
Xosrovşahi-Təbrizdən bir neçə km. cənubi-qərbində, Təbriz-Marağa yolu üzərində, dəniz səviyyəsindən 1357 m. hündürlükdə, yerləşən qəsəbə. İndi Xosrovşəhr və ya Xisroşəhr adlanır. 1377 Kərək şəhəri indiki İordaniya ərazisində, paytaxt Əmmanın cənubunda, Ölü dənizin 17 km şərqində yerləşir. ixtisar etmişdi. Bundan başqa fiqh və fiqh üsuluna dair bəzi risalələrini, məntiqə dair ‚İşkalat və İradat‛ (Şübhələr və İradlar) adlı əsərini də Kərəkdə qələmə almışdı. Bundan başqa alim ‚Müxtəsər Kitabü’l-Mühəzzəb‛ və ‚Tətimmət Kitabü’l-Ayatü’l- Bəyanat‛ adlı əsərlərin də müəllifi idi 1378 . Xətib Zeynəddin ibnü’l-Mürəhhəl onun yetişdirdiyi alimlərdən biri idi. Alim h. 652-ci ilin şəvval ayında (noyabr 1254) Dəməşqdə vəfat etmiş və Qasiyyun qəbristanında dəfn edilmişdi 1379 .
Əllamə Əbü’l-Fəth Şəbüstəri Təbrizi Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Dəməşqdə yaşayan əllamə Əbü’l-Fəth Təbrizi fəzilət, gözəl əxlaq sahibi, xoşrəftar insan olmaqla yanaşı tədqiqatçı alim kimi də tanınmışdı. Onun tələbələri arasından şeyx İsmayıl Nəblusi, şeyx İmadəddin, şeyx Şəmsəddin əl- Münqari, Nəcməddin əl-Bəhanisi, qazi Əbdürrəhman ibnü’l-Fərfuri kimi alimlər yetişmişdi. O, Sümeysatiyyə xanəgahında yaşayır, ibadət və tədrislə də orada məşğul olurdu. H. 962-ci ildə (1555) Dəməşqdə taun epidemiyası vaxtı ölmüşdü 1380
.
ibn Əbdüssəməd ibn Bədəl ibn Nəhşəl ən-Nəhşəli Təbrizi Müfəssir, qari və fəqih idi. H. 703-cü ilin cəmadiəlaxir ayında (yanvar 1304) Təbrizdə anadan olmuşdu. Azərbaycanın müxtəlif şəhərlərindəki alimlərdən ərəb dili, təfsir, fiqh və hədis dərsləri almışdı. Onun müəllimi olmuş alimlərdən şeyx Şəmsəddin əl-Xəffaf, imam Şəmsəddin Qəzvini, əllamə Şərəfəddin Əbu Abdullah ət-Təyyi, əllamə Fəxrəddin əl-Carbərdinin adlarını çəkmək olar. Nizaməddin Əbdüssəməd Təbrizi həmçinin astronomiya elmi ilə də məşğul olmuşdu. O, h. 762-ci ildə (1361) Suriya yolu ilə həcc ziyarətinə getmişdi. Vəfatından bir müddət əvvəl Təbrizin qaziü’l-quzatlığına təyin edilmişdi 1381
. Mənbələrdə ölüm tarixi qeyd edilməmişdir. XIV əsrdə yaşamışdır.
1378 KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. II, s. 64. ‚Kitabü’l-Mühəzzəb‛ Şeyxülislam Əbu İshaq İbrahim Şirazinin (öl. 1083) şafi’i fiqhinə dair əsəridir. ‚Kitabü’l-Ayatü’l-Bəyanat‛ isə Fəxrəddin Razinin (öl. 1209) əsəridir. Əllamə Şəmsəddin Xosrovşahi Təbrizi bu bunlardan birincisini ixtisar etmiş, ikincisinə isə şərh və əlavələr yazmışdır. 1379 İBN TAĞRIBİRDİ, Mənhəlü’s-Safi, C. II, s. 92; İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. V, s.581. 1380 İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. VIII, s.189. 1381 DAVUDİ, Təbəqatü’l-Müfəssirin, C. I, s. 303; İBNü’l-CƏZƏRİ, Qayətü’n-Nihayə, s. 320. Hüseyn ibn Hamid ibn Hüseyn əs-Sarayi Təbrizi Yaşadığı dövrün mahir qarilərindən biri olan Hüseyn ibn Hamid Təbrizi həmçinin varlı tacir idi və tez-tez ticarət məqsədiylə səyahətlərə çıxırdı. H. 769-cu ildə (1368) Dəməşqə getmiş, burada şeyx Şəmsəddin Əbü’l-Məali Muhəmməd ibn Əhməd ibnü’l-Ləbanın tələbəsi olmuşdu. Dəməşqdən geri, vətənə qayıtmışdı. Bir müddət sonra yenidən Şam diyarına gedərək burada İbnü’s-Səlabdan Qur’ani-Kərimin qiraət və təcvidinin incəliklərini öyrənmişdi. Daha sonra Anadoluya getmiş, oradan da Azərbaycana qayıtmışdı. Hüseyn ibn Hamid Təbrizi h. 785-ci ilin rəbiəlaxir ayında (iyun 1383) yenidən Dəməşqə getmiş, bir müddət orada qaldıqdan sonra Hələbə gedərək bu şəhərdə yaşamışdı. Hələbdə Menglibuğa camesində qiraət dərsləri vermişdi. Daha sonra Qüdsə gedərək h. 801-ci ildə (1399) vəfat edənə qədər bu şəhərdə yaşamışdı 1382
.
Həkim olan Nəfis İbn Davud Təbriz yəhudilərindən idi. H. 654-cü ildə (1256) Təbrizdən Qahirəyə getmişdi. Burada oynaq ağrılarından (ehtimal ki, revmatizmdən) əziyyət çəkən əmir Qəlaini müalicə etmişdi. Misirdə müsəlman ilahiyyatçılarla bir neçə dəfə teoloji mövzularda mübahisəyə girişmişdi. Bir müddət sonra İslamı qəbul etmişdi. Bundan sonra bacarıqlı həkim kimi tanınmışdı. Oğullarından Mö’təsim Təbrizə qayıtmış və haqqında bəhs edəcəyimiz Fəthullah Fəthəddin Təbrizi burada dünyaya gəlmişdi. Digər oğlu Bədi’ Təbrizi isə Qahirədə, atası Nəfisin yanında qalmışdı. Atasının ölümündən sonra Fəthəddin Fəthullah Qahirəyə əmisinin yanına gəlmişdi 1383 .
ölüm tarixi məlum deyil.
1382
İBNü’l-CƏZƏRİ, Qayətü’n-Nihayə, s. 195; SƏXAVİ, Zəvu’l-Lami’, C. II, s. 66. 1383
İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, C. III, s. 80-81. Təbib və hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih idi. H. 759-cu ildə (1358) anadan olmuşdu. Onun babası Nəfis, Misir Məmlüklü sultanı Nasirəddin Muhəmməd ibn Qəlavunun 1384
və Fəthullah Təbrizi həkim olan əmisi Bədi’ ibn Nəfis Təbrizinin himayəsində böyümüşdü. Yaxşı təhsil almış və tibbə dair bir çox kitab və ‚əl-Muxtar‛ı 1385 oxumuşdu. Fəthəddin Fəthullah Təbrizi dindar, fəzilətli, gözəl əxlaq sahibi və təvazökar insan idi. O, Qahirədə əczaçılıqla, müxtəlif dərmanların hazırlanması və satışı ilə məşğul olurdu. Misir Məmlüklü sultanı Zahir Seyfəddin Bərquq (1382-1399) Bədi’ ibn Nəfis Təbrizini ölkəsinin baş həkimliyinə (rəisu’l-ətibba), yəni səhiyyə nazirliyinə təyin etmişdi. Əmisinin vəfatından sonra Fəthəddin Fəthullah Təbrizi bu vəzifəyə təyin olunmuşdu 1386 . O, sultan Bərququn mübtəla olduğu bir xəstəliyi uğurla müalicə etdiyi üçün sultanın yanında hörmət və ehtiramı daha da artmışdı. Sultan onu özünün sirr katibliyinə 1387 təyin etmişdi. Alim h. 815-ci ilin rəbiələvvəl ayında (iyun 1412) vəfat etmişdi 1388
. Təqiyəddin Əhməd Məqrizi Fəthəddin Fəthullah Təbrizinin babası Nəfisin Davud (×) peyğəmbərin nəslindən olan yəhudi olduğunu və İslamı qəbul etdiyini qeyd etmişdir 1389
. Ehtimal ki, ‚əd-Davudi‛ nisbəsi də bundan qaynaqlanırdı.
Fəthəddin Fəthullah Təbrizinin əmisi idi. Fəzilətli, xoşrəftar, şair təbiətli insan olan Bədi’ Təbrizi Misir Məmlüklü sultanı Zahir Seyfəddin Bərququn (1382-1399) şəxsi həkimlərindən biri və ölkənin baş həkimi (rəisu’l-ətibba) Əlaəddin ibn Səğirin köməkçisi idi. Sultan Zahir Əlaəddin ibn Səğirin ölümündən sonra Bədi’ ibn Nəfis
1384
Nasirəddin Muhəmməd ibn Qəlavun 1293-1294, 1299-1309 və 1310-1341-ci illərdə, üç dəfə Misir Məmlüklü sultanı olmuşdu. Bunlardan ilk ikisində hərbi çevriliş, üçüncüsündə isə vəfatı ilə hakimiyyətdən ayrılmışdı. 1385 Abdullah ibn Mahmud ibn Məvdud əl-Məvsili tərəfindən qələmə alınmış ‚əl-İxtiyar li-Təlili’l-Muxtar‛ adlı əsər İmam Əbu Hənifənin (699-767) fiqhə dair fikir və fətvalarını ehtiva edir. 1386
Sultan Bərququn həyatı haqqındakı monoqrafiyasında Əyman Ömər Şükri Fəthullah Fəthəddinin bu vəzifəyə Əlaəddin ibn Səğirin vəfatından sonra təyin edildiyini qeyd edir. Bax: ŞÜKRİ, Sultan Bərquq, s. 474. 1387 Katibü’s-sirr, sirr katibi orta əsr müsəlman dövlətlərində dövlət başçısının gündəlik, həm siyasi, həm də şəxsi, həyatını da qələmə alırdı. Bundan başqa gizli yazışma və müqavilələrini də sirr katibləri qələmə alırdılar. 1388
İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. VII, s. 785; İBN TAĞRIBİRDİ, Nücumu’z-Zahirə, C. III, s.50; MƏQRİZİ, Kitabu’s- Süluk, C. II, s. 498. 1389
MƏQRİZİ, Kitabu’s-Süluk, C. II, s. 494. Əyman Ömər Şükri, Fəthullah Fəthəddinin babası Nəfisin yəhudi olduğunu, lakin Davud (×) peyğəmbərin nəslindən olması məsələsinin isə tamamilə yalan olduğunu qeyd etmişdir. Lakin müəllif bunu nəyə istinad edərək inkar etdiyini təəssüf ki, qeyd etməmişdir. Bax: ŞÜKRİ, həmin əsər.
Təbrizini ölkəsinin baş həkimliyinə təyin etmişdi. Sədrəddin Bədi’ Təbrizi h. 797-ci ilin rəbiələvvəl ayında (yanvar 1395) vəfat etmişdi 1390 . İbn Tağrıbirdi onun bacarıqlı həkim və dərin biliyə malik tibb alimi kimi tövsif etmiş, tibbə dair bir sıra əsərin müəllifi olduğunu qeyd etmişdi 1391 . Səid Nəfisi həkim Bədi’nin farsca çox gözəl qəzəllər yazdığını qeyd etmişdi. Digər bir azərbaycanlı şair Heydər Təbrizi isə Bədi’ Təbrizini həcv edən şerlər yazmışdı 1392 .
Qazi Hidayətullah ibn Yarəli əl-Qustantini 1393
Təbrizi Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih və mütəkəllim idi. Bundan başqa ərəb dili və fiqh üsulu üzrə də dövrün tanınmış alimlərindən biri idi. Mövlana Pir Əhəd, mövlana Muhyəddin əl-Fənari və İbn Kamal paşanın 1394 tələbəsi olmuşdu. Məkkə qaziliyinə təyin olunan Hidayətullah Təbrizi h. 940-cı ildə (1533) Hələb və Dəməşq yolu ilə Məkkəyə gələrək vəzifəsinin icrasına başlamışdı. Lakin gözlərindəki xəstəlik səbəbiylə vəzifəsindən istefa edərək müalicə üçün Misirə getmiş və ölümünə qədər orada qalmışdı. Alim h. 949-cu ildə (1542) vəfat etmişdi 1395 . Hüsaməddin Əbu Abdullah Həsən ibn Şərəf Təbrizi Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih və müfəssir idi. Misir Məmlüklüləri dövründə Şam vilayətində yaşamışdır. Filoloq, tarixçi və müfəssir Muhibbəddin Əbü’l-Fəzl Muhəmməd ibnü’ş-Şihnə (öl. 1412) onun tələbəsi olmuş və onun yanında Zəməxşərinin ‚Kəşşaf‛ adlı təfsirini oxumuşdu. Hüsaməddin Həsən Təbrizi hənəfi fiqhinə dair ‚Dürrü’l-Bihar‛ adlı əsərin müəllifi idi. Bu əsərin nadir əlyazma nüsxələrindən biri Paris milli kitabxanasında saxlanılır 1396
. ‚Damğətü’l-Mübtədiyin və Nasirətü’l- Mühtədiyin‛ və ‚Mənzumə fi Fürui’l-Hənəfiyyə‛ isə onun qələmə aldığı digər əsərlərdir. ‚Damğətü’l-Mübtədiyin‛in Türkiyədəki yeganə nüsxəsi Ankara milli
1390 İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, C. I, s. 230; İBN HƏCƏR, İbnai’l-Ğumr, C. II, s. 69, 166; İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z- Zəhəb, C. VII, s. 785. 1391
İBN TAĞRIBİRDİ, Mənhəlü’s-Safi, C. I, s. 249. 1392
NƏFİSİ, Tarixi-Nəzm və Nəsr, C. I, s. 525-526. 1393
Osmanlıca mətinlərdə İstanbulun qədim adı olan Konstantinia ‚Qustantiniyyə‛ formasında yazılır. 1394
Şəmsəddin Əhməd Kamalpaşazadə 1526-1534-cü illərdə Osmanlı dövlətinin 10-cu şeyxülislamı olmuşdur. 1395
İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. VIII, s.159. 1396
DE SLANE, həmin əsər, s. 190. kitabxanasında mühafizə edilir. Mənbələr alimin ölüm tarixinin h. 770-ci (1369-1370) illərə
təsadüf etdiyini yazırlar 1397
. ‚Damğətü’l-Mübtədiyin‛in Ankara milli
kitabxanasındakı nüsxəsindəki qeydlərdən Hüsaməddin Həsən Təbrizinin h. 790-cı (1388) ildə vəfat etdiyini öyrənirik.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih idi. Mardinə 1398 getmiş və burada Xeyrəddin Xəlil ibnü’l-Əla əl-Buxarinin tələbəsi olmuşdu. Təhsilini başa vurandan sonra Mardində qalıb tədrislə məşğul olmuşdu. Şeyx Bədrəddin ibü’s-Səlamə Əstərabadi, Rüknəddin Məvsili kimi alimlər onun tələbələri arasından yetişmişdilər. İbn Həcər Əsqəlani onun Nəsrəddin Tusi ilə görüşdüyünü qeyd etmişdir. O, Nəcməddin Əbdülğəffar Qəzvininin ‚əl-Havi‛ adlı əsərinə şərh yazmışdı. Alim h. 715-ci ildə (1315) vəfat etmişdir 1399
. İmam Nəcməddin Əbu Neman Bəşir ibn Hamid ibn Süleyman ibn Yusif ibn Süleyman ibn Abdullah əl-Cə’fəri Təbrizi Şafi’i məzhəbinə mənsub mühəddis, fəqih və müfəssir idi. Cə’fər ibn Əbu Talibin 1400 (ا)
nəslindən olan imam Nəcməddin Bəşir Təbrizi h. 570-ci ilin rəbiüləvvəl ayında (oktyabr 1174) Ərdəbildə anadan olmuşdu. O, Təbrizdə böyümüş, bu şəhərin mədrəsələrində təhsil almış, Qur’an hafizi olmuşdu. Əbdülmün’im ibn Kuleyb, Yəhya əs-Səqəfi, Əbu Əhməd ibn Səkinə, Əbu Həfs ibn Təbərzəd və digər mühəddislərdən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Hafiz Şərəfəddin Əbdülmömin ibn Xələf əd-Dimyati və başqaları ondan hədis dinləmişdilər. Nəcməddin Bəşir Təbrizi Bağdadda Əbü’l-Qasım ibn Fəzlan və Yəhya ibnü’l-Rəbi’nin tələbəsi olmuş, onlardan şafi’i fiqhi, fiqh üsulu və xilaf elmini 1401
öyrənmişdi. O, Bağdad Nizamiyyə mədrəsəsində dərs verirdi, fətva mərcii idi və tez-tez
1397
TƏMİMİ, Təbəqatü’s-Səniyyə, s. 491; KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun, C. I, s. 896; C. II, s. 1055. 1398
Mardin-Türkiyənin cənubi-şərqində şəhər. Oğuzların Qayı boyuna mənsub Artuqlu dövlətinin üç mərkəzindən biri olmuşdur. Hısn-Keyfa Artuqluları, Harput Artuqluları və Mardin Artuqluları adlanan bu kiçik dövlətlərdən sonuncusu Nəcməddin İlqazi tərəfindən 1105-ci ildə qurulmuş və 1409-cu ilə qədər mövcud olmuşdur. Bu dövrdə Mardin regionun mədəniyyət və elm mərkəzlərindən birinə çevrilmişdi. Hüsaməddin Həsən Təbrizi də bu dövrdə Mardində yaşamışdı. 1399
İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, C. I, s. 273. 1400
Cə’fər ibn Əbu Talib (ا) - Əli ibn Əbu Talibin (ا) qardaşı idi. 629-cu ildə Bizans imperiyası qüvvələrinə qarşı aparılan Mutə döyüşündə şəhid olmuşdu. 1401 Xilaf elmi (İlmu’l-xilaf)-Müqayisəli hüquq. elmi diskussiyalarda iştirak edirdi. Səxavi onu ‚şeyxü’l-hərameyn‛ 1402
kimi təqdim etmiş, həmçinin Məkkə və Mədinə müftisi olduğunu qeyd etmişdir 1403 . Nəcməddin Bəşir Təbrizi Qur’ani-Kərimə ‚Tibyan fi İ’rabü’l-Qur’an‛ adlı bir neçə cildlik təfsir yazmışdı. Bu əsərin h. 649-cu ildə (1251) Mədinə şəhərində üzü köçürülmüş bir nüsxəsi Türkiyədə, Konya BYEK-də saxlanılır. Onun qələmindən çıxmış ‚Ərbəun Hədisən Əhasini’l-Kəlam və Məhasinü’l-Kiram‛ hədis elminə dair əsərdir 1404 . O, ‚Hədisü’l- Ərbəin fi Umuri’d-Din‛ adlı hədis elminə aid başqa bir əsərin də müəllifidir. Nəcməddin Bəşir Təbrizi fəzilət sahibi, xoşrəftar, mömin, gözəl əxlaqlı, saleh əməlli insan idi. O, həmiçinin şair idi və çox gözəl şerlər yazırdı 1405
. Nəcməddin Bəşir Təbrizi h. 3 səfər 646-cı ildə (28 may 1248) Məkkədə mücavir 1406 ikən vəfat etmişdi 1407 .
Mühəddis idi. Mühəddis əl-Cəraidinin tələbəsi olmuş, ondan hədis dinləmiş və hədis elmlərini öyrənmişdi. Misir Məmlüklü dövləti tərəfindən Qəzzə qaziliyinə təyin olunmuşdu. Qəzzə qazisi olduğu illərdə tədqiqatla məşğul olmuş və bir sıra əsərlər qələmə almışdı. İzzəddin Muhəmməd Təbrizi ‚Cəmiü’l-Üsul‛ 1408
adlı çoxcildli hədis külliyatını ixtisar etmişdi. Bu əsər ‚Müxtəsərü’l- Cəmiü’l-Üsul‛ adı ilə tanınmışdı. Onun qələmə aldığı bir digər əsər isə ‚Müxtəsərü’l-Rəuzə‛ adlanır. Qəzzə qaziliyindən sonra Dəməşqə gəlmiş və buradakı Nasiriyyə mədrəsəsində hədis dərsləri vermişdi 1409 .
qəbristanında dəfn edilmişdi 1410
.
1402
Məkkə və Mədinə şəhərlərinin şeyxi. 1403
SƏXAVİ, Tuhfətü’l-Lətifə, C. I, s. 143. 1404
BAĞDADLI, İzahü’l-Məknun, C. I, s. 15. 1405
ƏBBADİ, Zeyl Təbəqatü’l-Füqəhai’ş-Şafi’iyyə, s. 70. 1406
Mücavir sözü lüğətdə qonşu, qonşuluq mənasını ifadə edir. Mədinədəki Məscidi-Nəbəvi və Məkkədəki Məscidi Həramın yaxınlığında bir müddət yaşayaraq ibadətlərini bu məscidlərdə edən şəxslərə mücavir deyilirdi. 1407 SÜBKİ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə əl-Kübra, C. VIII, s. 70-71; SÜYUTİ, Təbəqatü’l-Müfəssirin, s. 11; ƏDNİRƏVİ, Təbəqatü’l- Müfəssirin, s. 104; ZƏHƏBİ, Müxtəsər Tarixi-İbnü’d-Dübeysi, s. 148; KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü’z-Zünun, C. I, s. 593, 794. 1408
‚Cəmiü’l-Üsul‛ İmam Məcdəddin Əbü’s-Səadə Mübarək ibn Muhəmməd ibü’l-Əsir əl-Cəzəri Məvsilinin məşhur hədis külliyatıdır. 1409 İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, C. II, s. 463. 1410 İBN RAFİ’, əl-Vəfayat, s. 90; KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. III, s. 692. Şafi’i məzhəbinə mənsub müfəssir, mühəddis və fəqih idi. H. 730-cu ildə (1330) anadan olmuşdu. Təbriz mədrəsələrində təhsil almış, şeyx Cəlaləddin Qəzvini, şeyx Bəhaəddin Xunəci və qazi Əzudəddin əl-İcidən (öl. 1355) fiqh dərsləri almışdı. Daha sonra təhsilini davam etdirmək üçün Bağdada getmiş və burada Şəmsəddin Kirmaninin yanında imam Buxarinin ‚Səhih‛ini və oradakı hədislərin şərhini oxumuşdu. Təhsilini başa vurandan sonra Təbrizə qaytımış, burada tədris və elmi fəaliyyətlə məşğul olmuşdu. Toxtamış xanın Təbrizi işğalı vaxtı Azərbaycanı tərk edərək Anadoluya getmiş və Mardində məskunlaşmışdı 1411 . Qızıl Orda hökmdarı Toxtamış xanın ordusu 4 yanvar 1386-cı ildə Təbrizə hücum etmiş, lakin əhalinin ciddi müqavimətinə rast gələrək hücumu dayandırmışdı. Əldə edilmiş sazişə əsasən Təbriz əhalisi 250 tümən qızıl pul ödəyəcək və Toxtamış xan ordusunu şəhərdən uzaqlaşdıracaqdı. Toxtamış xan şəhər müdafiəçilərinin bu razılaşmadan sonra döyüş yerlərini tərk etməsindən sui-istifadə edərək şəhərə qoşun yeritmişdi. Bir həftə boyunca tatarlar Təbrizdə qətl və qarət törətmişdilər. 12 gün sonra Toxtamış xanın ordusu ikinci dəfə Təbrizi zəbt etmişdi. Bu iki hücum vaxtı əhalidən 10 min nəfər öldürülmüş və 100 min nəfərə yaxını əsir edilib aparılmışdı. Şəhər qarət edilmişdi. Toxtamış xanın ordusu Marağa, Naxçıvan və Qarabağı da qarət edəndən sonra təqribən 200 min əsirlə Azərbaycanı tərk etmişdi 1412
. Əmir Teymurun Azərbaycanı zəbt etməsindən sonra Təbriz hakimi olan oğlu Ömər Mirzə Mardinə xəbər göndərərək İzzəddin Yusif Təbrizinin geri qayıtmasını istəmişdi. İzzəddin Yusif Təbrizi doğma şəhərinə qayıtmış, Ömər Mirzə onu hörmət və ehtiramla qarşılamışdı. O, yenidən tədris və elmi fəaliyyətlə məşğul olmağa başlamış, Zəməxşərinin ‚Kəşşaf‛ına haşiyə yazmışdı. Bundan başqa qazi Nasirəddin Bəyzavinin ‚Minhəc‛, İbn Həcərin ‚Əsmai’l-Hüsnə‛ və imam Nəvəvinin ‚Qırx Hədis‛ adlı əsərlərinə 1413 şərh yazmışdı. İzzəddin Yusif Təbrizi mömin, təmiz əqidəli, çox ibadət edən, zöhd və vəra’ sahibi insan idi. O, həcc üçün yola çıxmış və həcc ziyarətindən sonra 1 il Mədinədə mücavir olaraq qalmışdı. Lakin vətənə qayıdandan sonra Təbrizdə zülm və hərc-mərcliyin artması səbəbiylə yenidən Təbrizi tərk etmiş və Anadoluya
1411 İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. VII, s. 710; İBN QAZİ ŞUHBƏ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə, C. III, s. 207. 1412 ONULLAHİ, həmin əsər, s. 67; MÜŞTƏRƏK, Azərbaycan Tarixi, s. 350. 1413 Muhyəddin Əbu Zəkəriyyə Yəhya ibn Şərəf Nəvəvi (1233-1277) Suriyada, Nəva qəsəbəsində dünyaya gəlmişdir. İslam tarixində yetişmiş böyük alimlərdəndir. 40-dan çox əsərinə müəllifidir. ‚Riyazü’s-Salihin‛ adlı hədis külliyatı və ‚Qırx Hədis‛ ən tanınmış əsərləridir. getmişdi. Cəzirədə 1414
məskunlaşaraq h. 804-cü ildə (1402) vəfat edənə qədər orada yaşamışdı 1415 . Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|