O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a
Soliqqa tortish tamoyillari va soliqlarning funksiyalari
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
3. Soliqqa tortish tamoyillari va soliqlarning funksiyalari
Soliqqa tortish prinsiplari davlat tomonidan ishlab chiqiladi va Oliy Majlis tasdiqlagan qonunlarda ko‘rsatiladi. O‘zbekiston Respublikasining 1991-yil 15-fevral va unga oxirgi marta 1995-yil 22-dekabrda kiritilgan o‘zgartirishlar va to‘ldirishlar bilan qabul qilingan «Korxonalar, birlashmalar va tashkilotlar soliqlari 199 to‘g‘risida»gi qonunda soliqqa tortishning 4 ta prinsipi ko‘rsatilgan. Bular quyidagilar: 1) manbalaridan qat’i nazar hamma daromadlarni soliqqa tortish majburiydir; 2) umumiy davlat soliq siyosati atrofida hamma darajadagi ma’muriy hududlarning soliq faoliyatidagi mustaqilligini hisobga olib yagona umumdavlat soliqqa tortish siyosatini yuritish; 3) faoliyati muhim ijtimoiy, iqtisodiy, ekologik muammolarga hamda xo‘jalik yuritashning ilg‘or shakllariga qaratilgan faol ishlovchi korxonalar imtiyozlar tizimi orqali soliqlarning qiziqtiruvchi rolini ta’minlash; 4) soliq to‘lovlari bo‘yicha deklaratsiyalar, tekshirishlar va taftishlar o‘tkazish qonunchiligini buzganlarga iqtisodiy jazolar qo‘llash bilan moliyaviy nazorat o‘rnatishdan iboratdir. Har qanday davlatda soliqlarning roli ular bajaradigan funksiyalar bilan belgilanadi. Soliq funksiyasi deganda, uning mohiyatining harakatda namoyon bo‘lishi, uning xususiyatlarini ifodalash usuli tushuniladi. Funksiya ushbu iqtisodiy kategoriyaning qiymatni taqsimlash va daromadlarni qayta taqsimlash vositasi sifatidagi ijtimoiy vazifasi qay tarzda amalga oshirilishini ko‘rsatadi. Soliqlarga fiskal, tartibga solish va qayta taqsimlash funksiyalari xosdir. Soliqlar funksiyalari doimiy ravishda rivojlanib boradi va bunda ular bir-biriga juda bog‘liq bo‘lib, bir vaqtda amalga oshiriladi. Ushbu holat ular o‘rtasida muayyan qarama-qarshiliklarni ham yuzaga keltiradi. Davlatning soliqlarni oshirish yo‘li bilan keyinchalik ularni budjet orqali iqtisodiyotni va ijtimoiy sohani rivojlantirishga ta’sir etish uchun o‘z qo‘lida imkon qadar ko‘proq moliyaviy mablag‘larni to‘plashga bo‘lgan intilishi ularning fiskal funksiyasini kuchaytirishga olib keladi. Shu bilan birga, davlat tomonidan soliqlar yordamida qancha ko‘p mablag‘ olinsa, foyda (daromad) olish maqsadidagi faol ish faoliyatga bo‘lgan qiziqish shunchalik kamayadi, ya’ni tartibga soluvchi funksiya samaradorligi pasayadi. Demak, soliqlarning fiskal va rag‘batlatlantiruvchi mohiyati o‘rtasida muvozanat bo‘lishiga rioya qilinishi shart. Bir tomondan, ular budjetga moliyaviy mablag‘larning eng ko‘p darajada kelib tushishini ta’minlashi, ikkinchi tomondan esa tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga yordam berishi lozim. Lekin jahon soliq qonunchiligida iqtisodchi va huquqshunos olimlar soliqqa tortishning quyidagi besh prinsipi bo‘lishini ko‘rsatib o‘tishgan. 200 1. Tenglik va samaradorlik. Iqtisodiy faoliyat obyektlarini teng soliqqa tortish va teng soliq og‘irligini ta’minlash soliq to‘lovchilar uchun qarorlar qabul qilishga va resurslarning samarali taqsimlanishiga to‘sqinlik qilmasligi zarur. Bozor iqtisodiyoti sharoitida yuridik va jismoniy shaxslar bozorda qatnashishda teng huquqqa ega bo‘lishlari, soliqqa tortish va soliq og‘irligi ham ular uchun teng bo‘lishi kerak. Bir bozor qatnashchisining soliqdan ozod qilinishi va soliq og‘irligini boshqa bozor qatnashchisi zimmasiga tushirishi tenglikni bildirmaydi. 2. Soliqqa tortishda aniqlik va osonlik. Soliq to‘lovchilar to‘lashi lozim bo‘lgan soliq summasini aniqlay olishlari zarur, ular belgilangan soliq, og‘irligini qaysi siyosiy qarorlar asosida qo‘yilganligi to‘g‘risida aniq axborotlar bilan ta’minlanishi kerak. 3. Soliqqa tortishning arzonligi. Soliq qonunchiligi imkoniyati boricha oddiy, soliqni undirish jarayoni esa arzonligi bilan ajralib turishi zarur. Bu prinsip ham soliq to‘lovchi va hamma daromad uchun soliqqa tortishni tushunarli, qulay, oddiy bo‘lishligini ifodalaydi. Soliqni undirish, soliqni hisoblash to‘g‘risida tayyorlangan qonuniy hujjatlar nisbatan arzon bo‘lishi zarur. 4. Soliqqa tortishning xazinaviy samaradorligi va egiluvchanlik. Soliq tizimi o‘zining xazinaviy samaradorligi va iqtisodiy ahvol o‘zgarishiga to‘g‘ri munosabatda bo‘la olishi bilan ajralib turishi lozim. Bu yerda iqtisodiy o‘sish bilan soliqning oshishi kelisha olmaydigan holatdir. Milliy yalpi ichki mahsulotdagi soliqlar va ijtimoiy sug‘urta jamg‘armasining salmog‘ini oshirish iqtisodiy rivojlanishga katta salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 5. Soliqqa tortishda ijtimoiy adolat. Soliq tizimi davlatning ijtimoiy maqsadlarini amalga oshirishga ko‘maklashuvi zarur, ya’ni sog‘liqni saqlash, oila maqsadini ko‘zlash va tabiat muhofazasini ta’minlashda qatnashishi zarur. Yuqoridagi barcha prinsiplarni e’tiborga olish soliq konsepsiyasini mukammal ishlab chiqishning asosidir. Bunday konsepsiyaning yaratilishi esa soliq siyosatining negizidir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|