O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a

4. Davlat moliyaviy faoliyati va uning prinsiplari 
Davlat o‘z oldida turgan vazifalarni bajarish jarayonida ma’lum bir 
faoliyat turini amalga oshiradi. Davlat faoliyatining asosiy turlaridan biri 
– bu moliyaviy faoliyatdir. 
Moliyaviy faoliyat 
deganda, markazlashgan va 
markazlashmagan pul jamg‘armalarini maqsadga muvofiq va rejali tashkil 
etish, uni taqsimlash va foydalanish faoliyatini tushunamiz. 
Moliya huquqi fani davlatning moliyaviy faoliyati jarayonida yuzaga 
keluvchi huquqiy munosabatlarni tartibga soladi. Mazkur munosabatlarni 
quyidagi bir necha guruhlarga bo‘lishimiz mumkin: 
1) davlat va ma’muriy-hududiy tuzilmalarning budjet sohasidagi 
faoliyati; 
2) davlat va ma’muriy-hududiy tuzilmalarning soliq sohasidagi 
faoliyati; 

---

16
3) davlat va ma’muriy-hududiy tuzilmalarning kredit sohasidagi 
faoliyati; 
4) davlat va mahalliy korxonalarning moliyaviy faoliyati; 
5) majburiy sug‘urta sohasidagi davlat faoliyati; 
6) davlat va mahalliy organlarning budjetdan tashqari jamg‘armalar 
sohasidagi faoliyati. 
Davlatning moliyaviy faoliyati 
– bu davlat zimmasidagi funksiya-
larning bajarilishini ta’min etish yo‘lida pul mablag‘larini to‘plash, 
taqsimlash (qayta taqsimlash) sohasidagi tadbirlardan iborat. 
Davlatning moliyaviy faoliyati quyidagi moliyaviy mablag‘larni 
to‘plash va moliyaviy mablag‘larni sarflash usullarda amalga oshiriladi. 
Moliyaviy mablag‘larni to‘plash usuli o‘z navbatida ixtiyoriy usul 
bilan (davlatning chiqargan turli qimmatli qog‘ozlarini sotib olish, 
banklarga qo‘yiladigan omonatlar) va majburiy (soliqqa tortish, turli 
majburiy yig‘imlar) usullar orqali amalga oshiriladi. 
Moliyaviy mablag‘larni sarflash usuli ham o‘z navbatida 
moliyalashtirish, (ya’ni, rejali, maqsadli, tekinga va qaytarib bermaslik 
sharti bilan davlat mablag‘larini budjet hisobidan berish va kreditlashtirish 
(ya’ni, rejali, maqsadli, haq evaziga va qaytarib berish sharti bilan 
mablag‘larni berish) quyidagi ikki usullari orqali amalga oshiriladi. 
Moliyalashtirish va kreditlashtirish – moliyaviy mablag‘larni taqsim-
lashning asosiy usullari hisoblanadi. 
Moliyalashtirish asosida pul mablag‘i ajratilganda asosan budjet 
tashkilotlariga davlat budjetidan pul mablag‘i qaytarmaslik asosida 
ajratiladi. 
Kreditlashtirish asosida pul mablag‘i ajratilganda korxona, tashkilot va 
fuqarolarga ajratilgan pul mablag‘i vaqti tugashi bilan qaytarilishi lozim. 
Bularga ajratilgan pul mablag‘i ma’lum muddatga, ma’lum summada 
qaytarish sharti bilan ajratiladi. 
Biz yuqorida markazlashgan va markazlashmagan fondlar to‘g‘risida 
gapirib o‘tgan edik.