O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a

fuqarolik huquqi 
bilan ham chambarchas bog‘liqdir. 
Bu ikkala huquq sohasida ko‘pgina o‘xshash tomonlar mavjud. Masalan, 
fuqarolik huquqi ham, moliya huquqi ham mulkiy munosabatlarning (pul 
munosabatlarining) ma’lum bir qismini qamrab oladi. 
Moliya huquqi predmetiga kiruvchi pul munosabatlari – fuqarolik 
huquqi tomonidan tartibga solinuvchi mulkiy munosabatlar tarkibiga 
kiradi. Jumladan, hisob-kitob, omonat, mulkiy va shaxsiy sug‘urta 
sohasidagi ko‘pgina munosabatlar fuqarolik huquqi bilan tartibga 

---

20
solinadi. Keyingi vaqtlarda bank kreditining keng qo‘llanilishi sababli, 
kredit munosabatlarini tartibga solishda fuqarolik huquqining roli oshib 
bormoqda.
Ba’zi hollarda fuqarolik-huquqiy va moliyaviy-huquqiy munosa-
batlarni bir-biridan ajratish mushkuldir. Masalan, kredit-hisob-kitob 
munosabatlari. Bunda kredit muassasalari bir vaqtning o‘zida nazorat 
organi (moliya huquqi) sifatida hamda xo‘jalik yurituvchi yuridik shaxs 
(fuqarolik huquqi) sifatida harakat qiladi. 
Moliya huquqi fuqarolik huquqidan, birinchi navbatda, tartibga solish 
predmetiga qarab farqlanadi, ya’ni moliya huquqi pul mablag‘larini 
to‘plash va taqsimlash funksiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan mulkiy muno-
sabatlarni tartibga soladi; ikkinchidan, tartibga solish usuliga – 
subyektlarning huquqiy holati, munosabatlarning yuzaga kelish va bekor 
bo‘lish asoslari, subyektlarning huquq va majburiyatlarini himoya qilish 
va boshqa usullarga qarab farqlanadi. 
Moliyaviy-huquqiy munosabatlarning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri 
shundaki, moliyaviy munosabatlarda ishtirok etuvchi tomonlarning biri 
davlat nomidan harakat qiladi va hokimiyat vakolatiga ega bo‘ladi. 
Moliyaviy munosabatlar davlat akti asosida, bir tomonlama tartibda 
yuzaga kelishi mumkin. Bu munosabatlarda ishtirok etuvchi tomonlar 
teng huquqlarga ega emas hamda ular huquq va majburiyatlarning 
hajmini o‘zlari belgilashga yoki o‘zgartirishga haqli emas. Moliyaviy 
munosabatlar ishtirokchilarining huquq va majburiyatlari, ko‘pgina 
hollarda, ma’muriy tartibda himoya qilinadi. Lekin bu huquq va 
majburiyatlarning sud tartibida himoya qilinishini inkor etmaydi. 
Fuqarolik huquqi tomonidan tartibga solinadigan munosabatlarda ishtirok 
etuvchi tomonlar teng huquqlarga ega. Bu munosabatlar ko‘pincha ikki 
tomonning xohishi bilan yuzaga keladi. Tomonlarning huquq va 
majburiyatlari esa, sudlarda yoki xo‘jalik sudlarida himoya qilinadi. 
Moliya huquqi huquqning ayrim boshqa tarmoqlari (mehnat huquqi, 
yer huquqi, jinoyat huquqi va h.k.) bilan muayyan o‘xshashlikka va 
farqqa ega. Ammo barcha hollarda respublika huquq tizimining boshqa 
tarmoqlaridan moliya huquqini ajratishning asosiy mezoni bo‘lib uning 
predmeti va u bilan belgilanadigan huquqiy tartibga solish uslubining 
o‘ziga xos xususiyatlari xizmat qiladi.
Moliya huquqining o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash, uni huquq-
ning boshqa tarmoqlaridan ajrata bilish juda katta amaliy ahamiyatga 
egadir, chunki bu, uning o‘ziga xosligi va mazkur faoliyatga xos bo‘lgan 

---

21
umumiy tamoyillarini hisobga olgan holda, davlat moliyaviy faoliyatini 
aniq tashkil etishga imkon beradi, moliyaviy-huquqiy normalarni to‘g‘ri 
tushunish va qo‘llashga yordam beradi.