O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti b. M. Ochilova axloq falsafasi
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Xayru sano qilg‘onlar, yetim ko‘nglini olg‘onlar,
Chahor yorlar hamrohi kavsar labinda ko‘rdim. Omil bo‘lg‘on olimlar, yo‘lga kirgan osiylar, Andog‘ olim joyini dorussalomda ko‘rdum. Mufti bo‘lg‘on olimlar, nohaq fatvo berganlar, Andog‘ mufti joyini sirot ko‘frugda ko‘rdum. Zolim bo‘lub zulm etgan, yetim ko‘nglin og‘ritgan, Qora yuzlug‘ mahsharda qo‘lin arqoda ko‘rdum. Tunu kun uxlamay hu zikrini aytqonlar, Maloyiklar hamrohi arshi ustida ko‘rdim. 1 Komilov N. Tasavvuf.T:.Movarounnahr-O‘zbekiston, 2009.- B. 134 63 Tasavvuf ta’limotidan oziqlangan va bu ta’limotga katta hurmatda bo‘lgan Alisher Navoiy o‘zining “Nasoyimul mu- habbat” asarining so‘zboshisida komillik sifatlarini o‘ziga xos tarzda ifoda etadi. Xususan, birinchisi – tavba, ikkinchisi – halol luqma, uchinchisi – o‘z kasbidan topib kun o‘tkazish, to‘rtinchisi – shariatga rioya qilish, beshinchisi – tariqat odo- bini saqlash, oltinchisi – kamtarin bo‘lish, yettinchisi – chu- chuk tilli bo‘lish, sakkizinchisi – rahmdil bo‘lish, to‘qqizinchisi – saxiy bo‘lish, o‘ninchisi – mard bo‘lish, o‘n birinchisi – xush- xulq bo‘lish, o‘n ikkinchisi rizo-rizolik bilan kun o‘tkazish, o‘n uchinchisi – sabrli bo‘lish, o‘n to‘rtinchisi – vafoli bo‘lish, o‘n beshinchisi – riyozat chekishdan qo‘rqmaslik. Hazrat Navoiy “kamol et kasbkim” deya da’vat qilgan- larida komillik uchun zarur juda ko‘p xususiyatlarni nazar- da tutganlar. Kishi o‘zini hirs-ta’ma, nafs, g‘aflat. nodonlik singari mayllaridan poklamasa, u hech payt komil bo‘la ol- maydi. “Olam uyi”da yashash - uning fuqarosiga aylanish- dir. Mir Alisher Navoiy insonning jahon farzandi mavqeiga ko‘tarilishini xohlaganlar. Xuddi shu mavqeni esa kamolot- ning oliy cho‘qqisi deb bilganlar” 1 . Navoiy o‘z davrida komil insonlarni ahli ma’ni kishilar deb bilgan. Ahli ma’ni bu fikrli odamlardir. Fikrsiz xaloyiqning on- gida ma’ni chuqurligi bo‘lmaydi. Fikrlash - haqiqatni anglash- dir. Hamma narsa to‘g‘risida mustaqil mushohada yuritish de- makdir. Ahli ma’nilik tufayli axloqiy ong rivojlanadi. Odam va olam taqdiriga vijdon bilan qarash qobiliyati shakllanadi. Ahli ma’ni kishilar guruhi oqil va dono, kamtar va oliyjanob, haq- iqatparvar va fidoiylarni ko‘rsatish mumkin. Bunday fazilat- larga ega bo‘lgan kishilarning tafakkur qilishi kengdir. Chunki ularda aql oddiy so‘z va tushunchalardan emas, diyonat, ad- olat, inson, imon, ishq, dard tuhfalari kamol topgan bo‘ladi. Navoiy deydilarki: “ahli surat” larga shoh bo‘lguncha ma’ni ahli yig‘inida gado bo‘lmoq ming karra afzaldir”. Ali sher 1 Ibrohim Haqqul. Tasavvuf va sh’riyat. T.: G‘ofur G‘ulom nomidagi Adabi- yot va san’at nashriyoti. 1991. -B.136. 64 Navoiy ning fikricha, ahli ma’ni kishilar ma’naviyati yetuk shaxslardir. Alisher Navoiyning “Hayratul abror” dostonida etuk shaxsning ma’naviyatidagi yaxshilik, sahovat, soflik, hayo, muruvvat, andisha, adab, kamtarlik, sadoqat, qanoat, rostgo‘ylik, insof, adolat, bag‘ri kenglik singari fazilatlari ta’riflanib, ruhni kamolot yo‘llari tahlil etilgan. Navoiyning bu insonparvarligi, orzulari Sharqda inson qadrini g‘oyat dadil va o‘ziga xos dun yoqarashi edi. Odamdagi eng ulug‘ fazilatlar birinchisi – yaxshilik qilmoq va go‘zal xulq, ikkinchisi – rostgo‘ylik, uchinchisi – hayodir. Mana shu uch fazilat birlashsa u komil inson bo‘lib yetishadi. Qut-iqboli uning huzuriga bosh egib kelaveradi. Shunday ekan, komil insonning ma’naviy ehtiyojlarini shakl- lantirish, yuksak darajaga ko‘tarish, shaxsning ma’naviy va axloqiy qiyofasiga faol ta’sir qilish - oila, maktab va keng ja- moatchilikning muhim vazifasidir. Umuman olganda, so‘fiyona adabiyotlarda tariqat yo‘li bi- lan poklanayotgan va tinmay komillik sari taraqqiy etayotgan inson tuyg‘ulari tasvirga olinadi, uni tarbiyalash, unga Haq- ni va o‘zligini tushuntirish uchun turli rivoyat va hikoyatlar keltiriladi, o‘git-nasihatlar qilish bilan uning ongi va qalbiga yo‘l topish bosh masala qilib olinadi. Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|