O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a’zam xoliqov
O‘qituvchi nazokatida dilkashlik va pedagogik takt
Yüklə 2,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
8.3. O‘qituvchi nazokatida dilkashlik va pedagogik takt
Pedagogikada axloq va odobning muhim xususiyatlaridan biri bo‘l- mish dilkashlik insonning atrofdagi odamlar bilan barqaror, yaqin muno- sabatda bo‘lishga intilishi deb ta’riflanadi. Bu intilish o‘qituvchining o‘quvchilar va atrofidagi kishilar bilan tez aloqa o‘rnata olishi va belgi- langan maqsadga erishishini ta’minlaydi. Albatta bu jarayon birdaniga sodir bo‘lmaydi, ayniqsa yosh o‘qituvchilardan psixologik bilim, kishilar bilan muloqotda xushmuomalalik, ehtiyotkorlik talab qilinadi. Psixo- loglar o‘qituvchilarning dilkashlik xususiyati ikki toifadagi odamlar xarakterida mujassamlashgan deb ta’kidlaydilar: Birinchisi, ekstravert shaxslar: Ular barcha ishlarda faol, jiddiy va vazmin, osoyishtalikka va tashqi ta’sirchanlikka moyil kishilardir. Ikkinchisi, introvert shaxslar: Ular faqat o‘z ichki olamiga beriluv- chan, atrofidagi odamlarga aralashmaydigan, o‘z-o‘zini nazorat qilishga, doimo ichki xavotirga moyil kishilardir. Pedagog olimlar o‘qituvchining dilkashligi ekstravert yoki introvert xususiyatlarga ega bo‘lgan shaxslar xarakterining birlashuvida paydo bo‘lishini ta’kidlaydilar. Biroq, ko‘pincha, pedagogikada ekstravert tip- 149 dagi shaxslar dilkash insonlar sifatida e’tirof etilganlar. O‘qituvchida ushbu hislatlarning mavjudligi, uning pedagogik nazokat qoidalariga rioya qilib dilkashlik xususiyatlarini rivojlantirishi pedagogik mahorat sirlarini takomillashtirish zamini va shartidir. Dilkashlik munosabatini doimiy ravishda o‘z kasbiy faoliyatida mujassamlashtirgan o‘qituvchi quyidagilarni unutmasligi kerak: sinf jamoasiga nisbatan bir qolipdagi fikrlarning muayyan tizimiga ega bo‘lishi; o‘quvchilar bilan doimo erkin muloqot qila olishi, har bir o‘quv- chiga individual shaxs sifatida yondashishi; birorta ham o‘quvchisining yomon bo‘lishiga, ularning hurmat e’tiborini qozonmasligi mumkin emasligiga ishonch hosil qilishi; biror o‘quvchiga nisbatan ishonchsizlik, salbiy munosabat sinf ja- moasi bilan o‘zaro yaxshi munosabatni yo‘lga qo‘yilishiga xalaqit qili- shini bilishi; o‘quvchilar bilan muloqotda haddan tashqari masofani (subardi- natsiya) saqlash mumkin emasligi; sinf jamoasida sodir bo‘ladigan kulgili vaziyatlarda o‘qituvchining o‘ta jiddiy va qat’iy bo‘lishi jamoadagi qaltis ahvolni murakkablashtirib yuborishini unutmasligi; har bir o‘quvchiga beriladigan xolisona va adolatli baho (ijobiy yoki salbiy) o‘qituvchi va o‘quvchi orasidagi munosabatni mustahkam- laydigan ko‘prik ekanligini unutmaslik. O‘qituvchining kasbiy pedagogik faoliyatida dilkashlik fazilati o‘quvchilar jamoasi bilan qizg‘in, muvaffaqiyatli muloqotga kirishib ketishida namoyon bo‘ladi. Avvalo, o‘qituvchi o‘zining kasbiy-pedago- gik dilkashlik fazilati haqida va uning nima ekanligini va tarkibiy qism- lari nimalardan iboratligi to‘g‘risida aniq ma’lumotga ega bo‘lishi lozim. Shu bilan birga, o‘qituvchi o‘zining kasbiga xos bo‘lgan shaxsiy fazi- latlari nuqtai nazaridan e’tibor berib, dilkashlikning qanday jihatlarini o‘zida shakllantirish lozimligini aniqlashi va o‘z-o‘zida kommunikativ hislatlarni tarbiyalashning shaxsiy rejasini tuzishi kerak. Pedagogik kommunikatsiyaning o‘qituvchi kasbiy faoliyatidagi ahamiyati shundan iboratki, unda o‘qituvchining yuksak kommunikativ madaniyati qay darajada ekanligi namoyon bo‘ladi. O‘qituvchining kommunikativ madaniyati o‘z navbatida turli pedagogik vaziyatlarda paydo bo‘ladigan oddiy insoniy dilkashlik xususiyatiga tayanadi. Har 150 birimizda, o‘z shaxsiy muloqotimizning va o‘zgalarning biz bilan olib boradigan shirin xushmuomalali muloqotidan ko‘plab ajoyib taassurotlar xotiramizda saqlanadi. O‘zaro muomalada dilkashlik fazilatlarini namoyish etadigan ko‘plab pedagog ustozlarni bilamiz. Ular har qanday vaziyatlarda kishilar bilan bemalol muloqotga kirishib keta oladilar. Biroq, muloqotda butun suhbat jarayonini faqat o‘ziga qaratib, kommu- nikatsiyaning qoq markazida faoliyat ko‘rsatishni istovchi o‘qituvchilar ham bor. Hayotda yana shunday o‘qituvchilar uchraydiki, ular muloqotda kamgap, suhbatda istar-istamas ishtirok etishadi, mutlaqo faol kommu- nikativ rolni bajarishmaydi. Faqat kommunikativ xulqi bilan suhbat- doshini qo‘llab turadi. Ba’zan hech kim bilan umuman muloqotga kirisha olmaydigan tund toifali o‘qituvchilar ham uchraydi. Ammo, pedagogik faoliyatda muloqotdagi xushmuomalalilik nafaqat insoniy fazilat sifatida, balki o‘qituvchilik kasbini tanlagan har bir kishining Yüklə 2,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|