O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a’zam xoliqov

«qanday jazolamoq 
kerak?»
muammosi barcha tarbiyaviy masalalarni hal qiluvchi vosita sifatida 
namoyon bo‘ladi. 
O‘qituvchi tarbiyachilik faoliyatining mazmunida, oldinga qo‘yil-
gan maqsad va vazifalarga muvofiq o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirili-
shi lozim bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalar, shaxs xulq-atvori hamda 
sifatlari mohiyati aks etadi. O‘qituvchi tarbiya mazmunini shaxsning 
shakllanishiga qo‘yiluvchi ijtimoiy talablar mohiyatidan kelib chiqib, 
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot, kishilik munosabatlari mohiyati va darajasi, 
12
Avloniy Abdulla. Turkiy guliston yoxud axloq. – O‘qituvchi, 1992.

---

225 
shuningdek, jamiyat mafkurasi g‘oyalari asosida belgilaydi. Shu bilan 
birga,
 
tarbiyaviy faoliyat avvalo o‘qituvchining pedagogik mahorati, 
yuksak tashkilotchilik faoliyatiga ham bog‘liqdir:
1.
O‘qituvchining tarbiyachilik mahorati – o‘quvchilar dunyosiga kirib 
borishida, ularning mehriga sazovor bo‘lishida, ta’lim muassasasidagi peda-
gogik faoliyatni to‘g‘ri va ma’lum bir maqsadga yo‘naltira olishida namoyon 
bo‘ladi.
2.
O‘qituvchining tarbiyachilik mahorati – bu maktab o‘quvchisini har 
taraflama rivojlantiruvchi pedagogik vaziyatlarni to‘g‘ri tashkil qila olish 
malakasidir. 
3.
O‘qituvchining tarbiyachilik mahorati – bu «o‘qituvchi-o‘quvchi» 
munosabatini bir zumda ijobiy tomonga hal qilish emas, balki o‘quvchilar 
jamoasi va alohida shaxsga tarbiyaviy ta’sir etish, jamoada tarbiyaviy mu-
hitni bir maromda tashkil qilishdir. 
4.
O‘qituvchining tarbiyachilik mahorati – bu faqat kasbiy bilimlarni 
mukammal egallash emas, balki tarbiya qonuniyatlari hamda o‘quvchilar 
jamoasi hayotini tashkil qilish qonuniyatlaridan kelib chiqadigan usul va 
metodlarning amaliyotga tatbiq etishidir.
5.
Bilim va unga asoslangan ko‘nikma va malakalar – o‘qituvchi tar-
biyachilik mahorati mohiyatiniig asosi hisoblanadi. O‘qituvchidan tarbi-
yachi sifatida intellektual qobiliyatlar tizimiga ega bo‘lish talab etiladi. U 
tarbiyachi sifatida o‘zida ushbu qobiliyatlarni yillar davomida shakl-
lantirib borishi zarur.
Prezidentimiz I.A.Karimov o‘qituvchidagi tarbiyachilik qobiliyati-
ning asosiy mohiyatini shunday ta’riflaydi: 
«Tarbiyachi – ustoz bo‘lish 
uchun, boshqalarning aql-idrokini o‘stirish, ma’rifat ziyosidan bahra-
mand qilish, haqiqiy vatanparvar, haqiqiy fuqaro etib yetishtirish uchun, 
eng avvalo, tarbiyachining o‘zi ana shunday yuksak talablarga javob 
berishi, ana shunday buyuk fazilatlarga ega bo‘lishi kerak».
Demak, o‘z 
faoliyatini endigina boshlayotgan o‘qituvchilar va doimiy izlanishda bo‘l-
gan tajribali o‘qituvchilar ham tarbiyachilik mahoratiga zamin yaratuvchi 
quyidagi jarayonlarni bilishi kerak: 
- har qanday pedagogik vaziyatlarda o‘quvchining ichki va tashqi 
dunyosini to‘g‘ri tushunish malakasi;
- pedagogik vaziyatlarni to‘g‘ri idrok qilish uchun diqqatni jamlash;
- tarbiyalanuvchilarga ishonch va talabchanlik;
- tarbiyaviy vaziyatni har tomonlama puxta baholay olish qobiliyati; 

---

226 
- xilma-xil pedagogik taktlardan o‘zi uchun eng muhimini ajrata 
olish qobiliyati;
- ziddiyatli tasodifiy holatlarda ikkilanmasdan to‘g‘ri qaror qabul
qilish;
- tarbiyada ta’sir etishning turli usullaridan foydalana olish qobili-
yati;
- fikr va mulohazalarini so‘z bilan, mimika va pantomimik hara-
katlar bilan o‘quvchi ongiga aniq etkaza olish;
- dars va darsdan tashqari faoliyatda o‘quvchilar bilan kommunika-
tiv aloqa o‘rnata olish qobiliyati; 
- o‘quvchilar ongida erkinlik va tashabbuskorlikni, o‘z fikr mulo-
hazalarini qo‘rqmasdan bayon qilish ko‘nikmalarini tarbiyalash;
- qiyin holatlarda o‘quvchilarga yordam bera olish;
- tarbiyaviy tadbirlarni o‘tkazishda o‘quvchilar jamoasi bilan doimo 
maslahatlashish;
- o‘tkazilayotgan tarbiyaviy tadbirlar yuzasidan o‘quvchilarning
fikrlarini o‘rganish; 
- o‘z-o‘zini boshqarishning turli shakllaridan unumli foydalanish;
- har bir o‘quvchining yashirin ijobiy fazilatlarni ko‘ra olish va
takomillashtirish;
- o‘quvchilarning ijtimoiy kelib chiqishiga qarab toifalarga ajrat-
maslik, bir xil munosabatda bo‘lish.