O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Savol va topshiriqlar: 
1. O`zbek xalqi va tilining nomlanish tarixini gapirib bering. 
2. X.Doniyorovning o`zbek so`zining kelib chiqishi va qo`llanishi haqidagi 
maqolasini topish va konspektlashtirish. 
4. O`zbek adabiy tilini davrlashtirish xaqida gapirib bering.
5. O`zbek adabiy tilini davrlashtirishda olimlarning tasniflari va 
tamoyillari nimalardan iborat? 
6. eski o`zbek tilining tayanch dialekti deganda nima tushunasiz? 
7. eski o`ebek tilida fors-tojik va arab tili unsurlarining yanada kuchayib 
ketishiga sabab nima? 
Tayanch tushunchalar 
Sart – so`zining lug`aviy ma`nosi «o`troq» demakdir. M.Qoshg`ariy 
asarida «savdogar» ma`nosida ham qo`llagan. «Sart» so`zi O`rta Osiyoda o`troq 
yashovchi aholisiga nisbatan ham qo`llangan. 
Turk- atamasi M.Qoshg`ariyning asarida keng ma`noda barcha turkiy 
qavmlarga nisbatan ishlatilgan bo`lsa, Alisher Navoiy hozirda o`zbek deb ataluvchi 
xalqni turk, tilini turkiy deb atagan. 
Qarluq tili gruppasi – o`zbek tili uyg`ur tili bilan birgalikda qarluq tili 

---

32 
gruppasiga kiradi. Qarluq tili tarixiy jihatdan O`rta Osiyo gruppasiga, ayniqsa, 
g`arbiy xun shaxobchasiga kirgan tillar bilan oiladoshdir. 
Ilk davr o`zbek tili - Qoraxoniylar davlati tarkibiga kirgan ikki madaniy 
jihatdan rivojlangan xalq: sharkda uyg`ur va g`arbda turk-eron madaniyati bo`lib, 
bu madaniyat o`sha davr tiliga ham kuchli ta`sir qildi. Natijada sharkda qarluq, 
chigil, uyg`ur dialekti asosida sharqiy adabiy til rivojlandi. Movarounnahr va 
Xorazmda esa o`g`uz-qipchoq dialekti asosida g`arbiy adabiy til vujudga keldi. 
Adabiyotlar: 

Абдураҳмонов Ғ., Рустамов А. Қадимги туркий тил. - Т.: Ўқитувчи.
1982. 

Абдураҳмонов Ғ., Шукуров Ш. Ўзбек тилининг тарихий 
грамматикаси. –Т.: Ўқитувчи, 1973. 

Abdurahmonov G‘., Shukurov Sh., Mahmudov Q. O‘zbek tilining tarixiy 
grammatikasi. –Т.: O‘qituvchi, 2008. 

Кононов А.Н. Грамматика языка тюркских рунических памятников 
VII-IX вв..-Л., 1980. 

Турсунов У., Ўринбоев Б., Алиев А. Ўзбек адабий тили тарихи. -Т.:
Ўқитувчи, 1994. 

Исхоқов Ф. Эски ўзбек тили ва ѐзуви. - Т.: Ўқитувчи, 1995. 

Мухторов Ж., Санақулов Ў. Ўзбек адабий тили тарихи. - Т.: 
Ўқитувчи, 1995.