O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

 
Savol va topshiriqlar: 
1. XIV asrdagi tarixiy jarayon va adabiy til an`anasi haqida gapirib 
bering. 
2. Bu davrning tayanch dialekti deganda nimani tushunasiz? 
5. X1-X1U asrlarda adabiy tilning «Qoraxoniylar», «Oltin O`rda»
va «CHig`atoy» nomlari bilan atalishi va uning sabablari nimadan iborat. Bu davr 
yozuv yodgorliklarini sanang. 
Tayanch tushunchalar: 
Karluq-xorazm adabiy tili - qoraxoniylar davlati hukmronligi tugagandan 
keyin vujudga kelgan adabiy til bo`lib, bu til mo`g`ullar istilosidan so`ng ikki bir-
biriga yaqin bo`lgan adabiy tillarning vujudga kelishiga sabab bo`ldi. Ulardan biri 
Oltin O`rda yoki Xorazm adabiy tili va ikkinchisi CHig`atoy ulusining tili.
Oltin O`rda adabiy tili – XII-XIV asrlarda Xorazmni ham qo`shib olgan 
Oltin O`rda davlati tuziladi. Oltin O`rdaning bir qismi bo`lgan Xorazmda adabiy til 
qipchoq-o`g`uz tili elementlari asosida rivojlandi. SHuning uchun Oltin O`rda tsikliga 
kiruvchi yodgorliklarni ko`pchilik adabiyotlarda Xorazm yodnomalari deb ham 
yuritiladi. 
CHig`atoy adabiy tili – Mo`g`ullar istilosi natijasida tuzilgan davlat 
CHig`atoy davlati deb yuritila boshlandi. CHig`atoy adabiy tili ilmiy adabiyotlarda 
qoraxoniylar davrida tashkil topgan qarluq-chigil-uyg`ur va g`arbiy xorazm tilining 

---

64 
davomi hamda taraqqiy etishi natijasida paydo bo`ldi, deb e`tirof etiladi. 
Adabiyotlar: 

Абдураҳмонов Ғ., Рустамов А. Қадимги туркий тил. - Т.: Ўқитувчи.
1982. 

Абдураҳмонов Ғ., Шукуров Ш. Ўзбек тилининг тарихий 
грамматикаси. –Т.: Ўқитувчи, 1973. 

Abdurahmonov G‘., Shukurov Sh., Mahmudov Q. O‘zbek tilining tarixiy 
grammatikasi. –Т.: O‘qituvchi, 2008. 

Кононов А.Н. Грамматика языка тюркских рунических памятников 
VII-IX вв..-Л., 1980. 

Турсунов У., Ўринбоев Б., Алиев А. Ўзбек адабий тили тарихи. -Т.:
Ўқитувчи, 1994. 

Исхоқов Ф. Эски ўзбек тили ва ѐзуви. - Т.: Ўқитувчи, 1995. 

Мухторов Ж., Санақулов Ў. Ўзбек адабий тили тарихи. - Т.: 
Ўқитувчи, 1995.