O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi namangan davlat universiteti pedagogika va psixologiya kaferdrasi



Yüklə 461,29 Kb.
səhifə22/40
tarix01.12.2023
ölçüsü461,29 Kb.
#170600
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   40
Namangan davlat universiteti pedagogika va psixologiya kaferdras-fayllar.org

Operant o‟rgatish 
Edvard Torndaykning psixologiya faniga qo‘shgan hissalaridan biri ―odam 
shunchaki fikrlay oladigan boshqa bir jonivor‖ degan ta`kid edi.
Edvard Tolmen o‘zining psixologiyadagi tizimini ―Maqbul bixeviorizm‖ deb 
atagan. Uning fikricha, organizm xulq-atvori ma`lum bir adaptativ maqsadga
yo‘nalgan. Bixeviorist bo‘lgan Tolmen Kurt Levin tufayli geshtalt nazariyasiga 
qiziqib qoladi.
Klerk Xallning fikrlariga I.P.Pavlov, CHarliz Darvin, E.Torndayk, 

61
E.Tolmenlar ishlari o‘z ta`sirini ko‘rsatgan. Uning nazariyasi ushbu 


tadqiqotchilarning nazariyalari hamda Nyuton fizikasini siznetlashga urinish edi. U


gipnoz bilan qiziqadi hamda 1933 yilda shu mavzuda kitob yozadi
3
.

Haqiqatdan yangi xulq-atvorni egallash shartlarini eksperemental tadqiqi


shuningdek, o‘rgatish dinamikasi amerikalik psixolog E.Torndaykning diqqat 
markazida bo‘lgan. E.Torndayk ishlarida hayvonlarda muammoli vaziyatlarni hal
etish qonuniyatlari ko‘proq o‘rganilgan. Hayvonlar mushuk, it, maymun maxsus 
yasalgan muammoli quti yoki labirintdan mustaqil ravishida chiqish yo‘lini
topishlari kerak edi. Keyinchalik xuddi shunday tajribalarda sinaluvchi sifatida 
kichik yoshdagi bolalar ishtirok etgan. Labirint yoki eshikni ochish vazifasini hal
etish usulini qidirishini namoyon qiluvchi murakkab, ichki sabab natijasida yuzaga 
kelgan bunday xulq-atvorni tahlil qilishida ma`lum bir reaktsiyani yuzaga
keltiruvchi stimulni ajratish qiyin. E.Torndayk ma`lumotlariga ko‘ra dastavval 
hayvonlar ko‘plab tartibsiz harakat sinovlarni amalga oshirgan va tasodifan
muvaffaqiyatga olib boradigan kerakli harakatlarni qilgan. Ushbu qutidan 
chiqishning keyingi harakatlarida xatolar soni kamayib unga sarflangan vaqt ham
qisqargan. O‘rgatish turi sinaluvchi odatda, xulq-atvorning turli variantlarini 
operantlarini –ingloperate harakat qilish anglamagan holda sinashi va ulardan
ko‘proq to‘g`ri moskelganini tanlab olishidir, bu operant asoslash nomini olgan. 
Intelektual vazifalarni hal etishda sinov va xatolar metodi inson va hayvonlar xulq-
atvorini tavsiflovchi umumiy qonuniyat sifatida ko‘rib chiqila boshlangan.
Torndayk o‘rgatishning to‘rtta asosiy qonunini ta`riflagan
1.Takrorlash qonuni mashq qilish stimul va reaktsiya o‘rtasidagi aloqa 
qanchalik tez-tez takrorlansa, shunchalik u tezroq mustahkamlanadi va
mahkamlanadi. 
2.Ta`sir effekt qonuni qo‘llab-quvvatlash. Reaktsiyalarni o‘rganishda
qo‘llab-quvvatlash bilan birga kuzatilganlardan ijobiy yoki salbiy biri 
3
Sahakian, W.S. (1976) Kearsley, G. Drive Reduction. Theory. Retrived 

November 9, /2002 from http: tip. Psychology.org/hull.html



62
mustahkamlanadi. 


3.Tayyorlik hozirlik qonuni. Sub`ekt holati ochlik suvsizlik hissini his


qilayotgan yangi reaktsiyalarni ishlab chiqish uchun ahamiyatsiz emas.
4.Assotsiativ o‘zgarish qonuni. Vaqt bilan chegaradoshlik bog`liqlik
ahamiyatli muhim bilan assotsiatsiya qilishda bog`liq bo‘lgan neytral stimul ham 
kerakli xulq-atvorni yuzaga keltira boshlaydi. SHuningdek, E.Torndayk tomonidan
bolani o‘rgatish muvaffaqiyatining qo‘shimcha sharoiti stimul va reaktsiyani 
farqlashdagi engillik hamda ular o‘rtasidagi aloqani anglash ajratib ko‘rsatilgan.
Operant o‘rgatish organizmining yuqori faolligida sodir bo‘ladi, uning natijalari 
oqibatlari bilan nazorat qilinadi aniqlanadi. Umumiy fikr shundaki, agar harakatlar
ijobiy natijaga, muvaffaqiyatga olib kelsa, unda ular mustahkamlanib takrorlanadi. 
E.Torndayk tajribalaridagi labirint atrof muhitning soddalashtirilgan modeli bo‘lib
xizmat qilgan. Labirint metodikasi haqiqatdan ham ma`lum bir doirada organizm 
va muhitning munosabatini modellashtiradi ifodalaydi lekin juda tor, bir
tomonlama chegaralangan bo‘ladi. Bu model doirasida aniqlangan qonuniyatlarni 
inson ijtimoiy xulq-atvoriga o‘tkazish juda qiyin.



Yüklə 461,29 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   40




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin