O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

15.2. O’qitishning texnik vositalari va ular bilan ishlash texnologiyasi 
 
Fan va texnikaning rivojlanishi bilan maktab geografiyasining oldiga 
qo’yiladigan talablar ham ortib boradi. Mazkur talablarni bajarish uchun o’qitish 
shakllari va metodlarini takomillashtirish lozim bo’ladi. Bu esa o’quvchilar bilish 
faoliyatini jadallashtiradi, ularni fikrlashga va ilmiy mushoxada qilishga undaydi 
hamda o’rganayotgan geografik voqea va xodisalar bilan hayot o’rtasidagi 

---

159 
aloqalarni tushunishga yordam beradi. Yangi o’quv vositalarini qo’llash 
o’quvchilarni dunyoqarashini shakllantirishga, shaxs sifatida rivojlanishiga ijobiy 
ta’sir ko’rsatadi. O’qitishning texnik vositalari o’qituvchi yordamida qo’yilgan 
maqsadga erishishga, o’tkazilayotgan mashg’ulotlarni samaradorligini keskin 
oshirishga imkon beradi. 
Texnik vositalarni qo’llashni quyidagi afzalliklari mavjud: 
- qiziqarliligi, o’quvchilar birinchidan texnika vositalarini o’ziga qiziqsa, 
ikkinchi tomondan uni ishlatishga va unda ko’rsatilgan ma’lumotlarga qiziqishadi; 
- voqealarni tez rivojlanishi va aniq ko’rsatilishi o’quv materiallarini tez 
o’zlashtirishga yordam beradi. Masalan, tabiiy geografik jarayonlarni sodir 
bo’lishi, tekislik va tog’ relyefining turlari va ularning o’ziga xos xususiyatlari, 
tropik o’rmonlarning sharoiti, ishlab chiqarish jarayoni va h.k. 
- texnik vositalar orqali murakkab o’quv materialini oson tushuntirish 
mumkin. Masalan, havo massalarini vujudga kelishi, imkoni va antitsiklonlarni 
shakllanishi, tornado, tsunami va boshqa tabiiy geografik jarayonlarni hosil 
bo’lishi va ularning oqibatlari; 
- o’quvchilar qabul qilishi murakkab bo’lgan geografik obьektlarni texnik 
vositalar orqali osongina bajarish mumkin. Masalan, temir yo’l paromi,
dengizdagi neft qazib oladigan moslamalar va h.k. 
O’qitishning texnik vositalarini qo’llashda quyidagi qoidalarga amal qilinishi 
lozim: 
- texnik vositalarda ko’rsatiladigan geografik voqea va hodisalar dars 
mavzusiga mos bo’lishi lozim; 
- texnik vositalarni qo’llash oldidan uning ishlash tamoili, mazkur darsda 
nima ko’rsatilishi haqida o’qituvchi axborot bermog’i lozim; 
- o’qitishni texnik vositalari avvaldan ishga tayyorlab qo’yilishi lozim. Uni 
dars jarayonida sozlash o’quv soatini ancha qismini olib qo’yishi mumkin; 
- texnik vositalar orqali ma’lum bir mavzuni o’rganishda uni alohida 
qismlarga bo’lish lozim; 
- har bir qismda ko’zda tutilgan material tugallangandan so’ng o’qituvchi 
izoh berishi, namoish qilingan geografik voqea va hodisalarni o’quvchilar qanday 
qabul qilganini tekshirib ko’rishi mumkin. Ko’zda tutilgan materiallar namoyish 
qilib bo’lingandan so’ng o’qituvchi darsni yakunlashi lozim; 
- namoish etilgan material aniq va ravshan ko’rinishi lozim. 
Geografiya darslarida foydalaniladigan o’qitishning texnik vositalarini 
quyidagi guruhga bo’lishimiz mumkin: 
- o’qitishni audiovizual vositalari; 
- o’qitishda videotexnika vositalaridan foydalanish; 
- o’qitishda axborot vositalaridan foydalanish. 
O’qitishni audiovizual vositalariga o’quv kinosi, teleeshittirishlar, diafil’mlar, 
diopozitivlar, transparantlar kiradi. 
Video 
texnika 
vositalariga 
turli 
xil 
videomagnitafonlar 
kiradi.
O’qitishni axborot vositalariga kompiyuterlar, internet imkoniyatlari, masofaviy 
o’qitish vositalari kiradi. 
O’qituvchi o’quv yilini boshida texnika vositalardan foydalanish rejasini 
tuzishi va u asosida texnika vositalari hafta boshida tayyorlab qo’yilmog’i zarur. 

---

160 
O’qitishni audiovizual vositalariga o’quv kinosi, teleeshittirishlar, diafil’mlar, 
diapozitavlar va transparantlar kiradi.