O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
10.2. Kliometriyaning qiymati qanday? 
D.Nort 
buni 
juda 
noaniq 
tazda 
belgilaydi. 
―Kliometrik 
yondashuvning hissasi, - dub yozadi u, -nazariy g‗oyalarning 
tizimlashtirilgan korpusini - neoklassik nazariyani tarixga tadbiq etishda, 
shuningdek tarixiy modellarni ishlab chiqish va sinab ko‗rish uchun 
yuqori 
darajada 
rivojlangan 
miqdoriy 
usullar 
qo‗llanilishida 
fodalaniladi‖ va shundan so‗ng klassik bo‗lmagan nazariyaning batafsil 
tanqidiy bahosini qo‗shadi, biroq biz neoklassik nazariyani tanqidiy 
idrok etish uchun yuqori narxni to‗laganmiz. Neoklassisizmning 
iqtisodiy tarixga qo‗shgan asosiy hissasi narx nazariyasini tizimli 
qo‗llash bo‗lsada, neoklassik nazariyaning asosiy e'tibori har qanday 
vaqtda resurslarni taqsimlash muammosiga taqaladi.
Bu tarixchilarni nihoyatda cheklaydi, ular uchun asosiy savol vaqt 
o‗tishi bilan o‗zgarishlarini tushuntirishdir. Bundan tashqari, 
neoklassisizm resurslarini taqsimlashni ―ishqalanishsiz‖ sodir bo‗ladigan 
jarayon deb biladi, ya'ni g‗oya institutlar mavjud emas yoki muhim 
emas. Shu bilan birga, ushbu oxirgi ikki holat ―ishqalanish‖ va 
institutlarning ahamiyati – iqtisodiy tarix haqiqatda nima qilishi 
kerakligini ko‗rsatadi, xususan: vaqt oralig‗ida jamiyatlarning o‗sishi, 
turg‗unligi va tanazzulining turli shakllarini tushuntirish va 
―ishqalanish‖ qanday oqibatlarga olib kelishini o‗rganish kiradi.
D.Nort mazkur g‗oyada to‗xtalib qolmasdan, insonlar orasidagi 
munosabatlar rivojlanishning keng ko‗lamini yaratishi haqidagi fikrni 
ham ilgari suradi. Uning e'tirof etishicha, neoklassik nazariyaning 
tarixga tadbiq etilishi, mutaxassislarga inson tanlovini boshqaradigan 

---

104 
cheklovlarni tahlil qilish imkonini berdi. Biroq, bu cheklovlarning o‗zi 
juda tor talqin qilingan. Ular insoniy munosabatlarni emas, balki faqat 
mavjud texnologiya va daromadni nazarda tutgan. Bundan tashqari, 
texnologiya ekzogen omil sifatida ko‗rib chiqiladi:
Shu bilan birga, iqtisodiy fikr tarixida bitta istisno mavjud edi: U 
Marks texnologik o‗zgarishlarni institusional o‗zgarishlar bilan 
birlashtirishga harakat qildi. Nort o‗zining ishlab chiqaruvchi 
kuchlarning ishlab chiqarish munosabatlari bilan bog‗liqligi haqidagi 
ta'limotni 
texnologiyaning 
chegaralari 
va 
cheklovlarini 
inson 
tashkilotining chegaralari va cheklovlari bilan birlashtirishga qaratilgan 
kashfiyot urinish deb biladi. Marks nazariyasining utopikligi shundan 
iboratki, u nazarda tutgan natijalarga erishish uchun ―inson xulq-
atvorida tub o‗zgarishlar qilish kerak‖.