O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
10.3. D.Nortning neoklassika talqinlari bilan bahsi 
D.Nortning 
neoklassisizm 
bilan 
polemikasi 
2005 
yilgi 
monografiyada yanada rivojlantirildi. Bu yerda u aniq ta'kidlaydiki, 
neoklassisizmning 
rivojlanish 
muammolarini 
tushuntirishdagi 
kuchsizligi uning o‗z oldiga bunday vazifani qo‗ymaganligi bilan 
bog‗liq. D.Nort bu e'tiborsizlikni uchta asosiy kamchilik bilan bog‗laydi. 
Birinchidan, u ―ishqalanishsiz‖ ishlab chiqarishga e'tibor berilmasligi, 
ikkinchidan, statik va uchinchidan insonga bog‗liq emasligidir.
Qisqasi ―ishqalanish‖ degani tranzaksiya xarajatlari nol'ga tengligini 
bildiradi. D.Nort neoklassisizmni institutlarga e'tibor bermaslikda 
ayblagan. Bunday vaziyatda bozorlar ichiga tashqi aralashuvlar mavjud 
emasligi va shu bilan birgalikda o‗zgarishlarni amalga oshirish uchun 
resurslar talab qilinmasligi to‗g‗risida g‗oya ilgari surilgan.
Aslini olganda, bu muallifning oldingi kitobida ta'kidlaganidek, 
muassasalarning ortiqcha ekanligini anglatadi. Dunyoning neoklassik 
surati statikdir, chunki unda vaqt omili ishtirok etmaydi. Qarshi hisobga 
olish odamlarning qanday tanlanishlarini tushuntirishini talab qiladi.
Inson harakatlarining maqsadliligiga bunday urg‗u D.Nort 
qarashlarining Avstriya iqtisodiyot maktabi prakseologiyasi bilan 
umumiyligidagi muhim nuqtadir. Xususan, u tabiatshunoslikning 

---

105 
o‗xshashligi sifatida iqtisodiyotni qurishning mumkin emasligini 
sub'ektlarning maqsadliligi bilan bog‗ladi. ―Inson faoliyati‖ haqidagi 
fanlarni fizika va boshqa tabiiy fanlar yo‗nalishida isloh qilib bo‗lmaydi. 
shu bilan birga neoklassik maktab asoschilari iqtisodiy nazariyada ular 
amalga oshirgan inqilob uni 19-asr fizikasi modelida qurish istagi 
natijasida amalga oshirganligini yashirmadilar. 
Norvegiyalik iqtisodchi Ye. Reynert standart iqtisod uchun 1880-
yillarning fizik nazariyasiga asoslangan muvozanat metaforasi 
Tipik ekanligini yozadi. D.Nort iqtisodiy o‗sishning zamonaviy 
neoklassik nazariyasi yaratuvchisi R.Solouga ishora qiladi, u 1985 yilda 
fizikani faqat iqtisodiy nazariyaning eng yaxshi namunalari erisha 
oladigan ideal fan deb e'lon qildi. 
Shubhasiz D.Nort ham evolyusion iqtisod g‗oyalarini baham 
ko‗rmaydi. Gap shundaki, eqolyusiya nazariyasidagi tanlanish 
mexanizmlari iqtisodiy evolyusiyasidan farqli o‗laroq, yakuniy natijalar 
haqidagi g‗oyalar ta'sirida emas... 
Shunday qilib, u iqtisodiy fikrining hozirgi moda yo‗nalishi 
pozisiyasini egallashi mumkin emas, uning asoschilari - R.nel'son va 
S.Vinter – biologiyani 21-model sifatida oladilar. Ularning fikricha ko‗r-
ko‗rona evolyusiya va qasddan qilingan jarayonlar bir biri bilan 
chambarchas bog‗liq, ularni farqlash oson emas va ular rivojlanayotgan 
nazariyada ularning farqi foydali emas va faqat chalkashtirib yuboradi. 
D.Nort bilan aktyorlarning niyati doimo birinchi o‗rinda turadi. Inson 
jamiyati evolyusiyasi o‗yinchilarning idrokiga asoslanadi.
Inson tanlovining oldindan aytib bo‗lmaydigan niyati va 
kelajakning noaniqligidan Nortning neoklassik iqtisodchilardan asosiy 
farqi quyidagicha: u iqtisodni ergodik bo‗lmagan tizim sifatida ko‗radi. 
Qarama-qarshi ergodik tizimda ―asosiy tuzilma doimiy, vaqt bo‗yicha 
o‗zgarmasdir‖. ―Biz yashayotgan dunyo institusional va Avstriya 
maktablari 
ta'limotidagi 
bir 
qator 
fundamental 
nuqtalarning 
o‗xshashligini batafsil tahlil qilish A.Kovalev maqolasida amalga 
oshiriladi‖. 

---

106