O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti j. M. Qurbonov

d
n
y
y
D
n
iэ
it
a




1
2
; 


n
m
y
y
D
n
iэ
it
т
ср




1
2
1
bunda: 
it
y
- har bir o’lchashdagi nazariy funksiya; 
iэ
y
- funksiyaning tajriba natijasi; 
iэ
y
- m seriya o’lchashdagi o’rtacha tajriba natijalari funksiyasi; 
n – har bir tajribadagi o’lchashlar soni; 
d – nazariy regressiya tenglamasi koeffisiyentlar soni; 

---

- 
132 
R
ft
– Fisher kriteriysi jadvalidan ishonchli intervali 0,95 va
ozodlik soni q
1
=n-d, q
2
=n(m-1) deb olinadi. 
Maqsadga muvofiq shuni aytish mumkinki, Fisher kriteriysi kichik sonli 
o’lchash sonlarida qo’llaniladi, katta sonli (n>30) o’lchashlarda Pirson, 
Romanovskiy, Kolmogorovlar kriteriysi qo’llaniladi. 
Ilmiy ishlarning asosiy qismlaridan biri bu – ilmiy ishlar natijalarini 
tuzish, rasmiylashtirish hisoblanadi. 
Ilmiy izlanishda natijalarni tahlil kilib, umumiy bir xulosaga kelgandan
so’ng olingan natijalarni hisobot tariqasida, ilmiy ma’ro’za, maqola va h.k. 
sifatida rasmiylashtirish qoladi. Materiallarni rasmiylashtirishda aniqlik,
sistemalilik va ketma-ketlikga rioya qilish muhim hisoblanadi.
Qo’l yozmalar abzaslarda, takrorlanmay, eskisini tugatmay yangisini
boshlamaslik, o’zundan-o’zoq gaplarni ishlatmaslik, xulosalarni qisqacha,
tushunarli va h.k. sifatida bajarish kerak.
Ilmiy hisobotni, ilmiy ma’ro’za tariqasida yozayotganda qo’yidagi 
umumiy reja qo’llanilsa, maqsadga muvofiq bo’ladi: 
1. Nomini o’ylash kerak (nom qisqacha, aniq, mazmunga mos va x.k. 
bo’lishi) va uni titul varaqasiga kirgizish kerak. 
2. Mundarijasi - bunda butun ishning mazmunini sistemali ifodalash 
kerak. 
3. Mukaddima - ilmiy ishning kelib chiqishi, qachon, qayerda bajarilgan,
yordam berganlar ismi-familiyasi, tashkilotlar nomi keltirilishi kerak. 
4. So’z boshi, bunda muallif o’quvchini muammoga kirishiga
yordamlashadi. Mazmunining dolzarbligini ko’rsatadi, ammo faktlarni, 
xulosalarni ko’rsatmaydi. 
5. Adabiyotlar sharhi (ko’rilayotgan masala bo’yicha). 
6. Ishning mazmuni - materiallar, metodlar, eksperimentlar natijasini 
umumlashtirish, izlanish xulosasi. 

---

- 
133 
Yozish vaqtida aniqlikga katta e’tibor berish kerak, yangi terminlar bo’lsa, 
alohida tushuntirish lozim. 
Agar sonli natija jadvalda keltirilgan bo’lsa, u yana matnda keltirilmaydi. 
Har bir jadval, o’zining nomi, raqamiga ega bo’lishi kerak. 
Matnlar jadvallarda juda qisqacha keltiriladi.
7. Xulosa - material oxirida takrorlanmasdan, qisqacha yangilikka aksent
qilib berilishi kerak. 
8. Xotima - umumlashtirish yo’li bilan ilmiy ishning yakuni keltiriladi. 
Bunda muallifning haqligini, kelajakda qilinadigan ishlar haqida ham 
gapiriladi. Xotimada xulosa takrorlanmasligi kerak. 
9. Ishning oxirida qo’llanilgan, ishlatilgan adabiyotlar manbaini ro’yxati 
keltiriladi. Bunda agar adabiyot kam bo’lsa, bira to’la matnda ko’rsatilishi yoki 
ko’p bo’lsa, tartib raqami berilib, shu tartib raqam matnda ko’rsatib boriladi. 
10. Ilova - bunda asosiy matnga yordamchi bo’lgan, ikkinchi darajali 
jadvallar, grafiklar, va h.k. beriladi. 
Ilmiy ish hisobotini tuzishda olingan natijalarning grafik qayta ishlovi, 
ya’ni turli xildagi grafiklar, sxemalar, rasmlar shaqlida tasvirlash katta ahamiyat 
kasb etadi. 
Grafik tasvirlash olingan natijalarning mohiyatini tushuntirishda, 
funksional harakterini ko’rsatishda, funksiyalar maksimumi va minimumini 
aniqlashda imkon beradi. 
Grafik tasvirlashda, ko’p holda to’g’riburchaqli koordinatalar sistemasi 
qo’llaniladi. Undagi, har bir nuqtalar bir-biriga bog’lanib, hodisaning o’tish 
qonuniyatini, formasini va h.k. bildiradi. Natijalar tasviri yanada qulay holatda 
ko’rsatish maqsadida diagrammalar, nomogrammalar va sxematik shaqllarda 
ko’rsatilishi mumkin. 
Grafik tasvirlashda koordinatalar setkasi: tekis va notekis bo’lishi 
mumkin. Tekisida koordinata setkasi ordinata va abssissada teng shkalali 

---

- 
134 
bo’lsa, notekisida bu tenglik bo’lmaydi, ularga yarimlogarifmik, logarifmik va 
ehtimolli setkalar misol bo’ladi. Grafiklar shakli bo’yicha qisqartirilgan, 
kengaytirilgan va normal bo’ladi. Hozirgi vaqtda barcha grafik tasvirlar 
personal kompyuterlarda maxsus dasturlar yordamida yuqori sifatli etib 
bajarilishi mumkin. 
Leonardo Da-Vinchi aytganidek: hyech bir fan matematiklashmay 
takomilga yeta olmaydi. Shuning uchun ham tajriba natijalarini qayta ishlovida 
uning matematik – statistik tahliliga, olingan natijalar bog’liqligini ko’rsatuvchi 
formulalar, (algebraik, differensial tenglama, emperik formulalar) va h.k. ishlab 
chiqilishiga katta e’tibor berish kerak.
Tajriba izlanishida natijalar ko’p holda, ikki kattalik statistik qator 
shaqlida, ya’ni har bir funksiyaga y
1
, y
2
, . . . y
n
ma’lum argument x
1
, x
2
, ... x
n
to’g’ri keladi. 
Ularni algebraik funksiya shaqlida tasvirlash 
 