O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti j. M. Qurbonov

x
f
y

- emperik 
formulalarni keltirib chiqaradi. Bu jarayon ikki etapda: avval natijalar 
koordinatalar sistemasiga solinib, natijalar nuqtalari birlashtiriladi va uning 
shaqliga qarab yaqinroq emperik formula tanlanadi: so’ng shu formula 
koeffisiyentlari hisoblanib topiladi. 
Ilmiy izlanish natijalarini tuzishda, hisobotning asosiy qismlariga to’g’ri 
keladigan turli tahlillar olib borilishi mumkinki, bularning eng ko’p tarqalgani 
dispersion va regression tahlil hisoblanadi. 
Regeression tahlil deganda, biz iqtisodiy jarayonlar (hodisalar)ning bir-
biriga bog’liqlik qonuniyatining izlanishiga tushunamiz. 
Ko’p holda o’zgaruvchan x va y ko’rsatkichlar orasida bog’liqlik 
bo’lsada, hamma vaqt ham ular bir maromda bo’lmasligi, bitta “x” 
ko’rsatkichning natijasiga bir necha “y” natijalari to’g’ri kelishi mumkin. 
Bunday hollarda bog’liqlik regression bog’liqlik deb yuritiladi. Shunday qilib, 

---

- 
135 
 
x
f
y

funksiyasi, agar argumentga “y” – statistik qatori to’g’ri kelsa, 
regressionli deb yuritishimiz mumkin. 
Agar ko’rsatkichlar bog’liqligini aniqlash regression tahlil deb yuritsak, 
unda ko’rsatkichlar bir-biriga yaqinligi korrelyasiya yoki nuqtalar maydoni deb 
yuritiladi. 
Regression tahlilning asosiy maqsadi, bir-biriga bog’liqligi bor 
ko’rsatkichlarning bog’liqlik regression tenglamasini ishlab chiqishdan, yana bu 
faktorlar natijalarining bir-biriga yaqinligi (korrelyasiyasi), ishonchliligi va 
mosligi (adekvatligi) ham aniqlanadi. 
Bir faktorli – juft bog’liqlikda to’g’ri chiziq, parabola, giperbola, 
logarifmik, darajali va ko’rgazmali funksiyali, polinomal va boshqa turlari 
bo’lishi mumkin. Agar ikki va ko’p faktorli bo’lsa, unda tekislik, paraboloid, 
giperboloid ko’rinishda approksimasiya qilish mumkin. 
O’zgaruvchan faktorli bog’liqlikni quyidagi tenglama bilan ifoda etish 
mumkin: 







u
i
u
i
i
ij
j
i
ij
i
i
x
b
x
b
x
b
b
y
2
0
. 
Bunda: “y” – maqsadli funksiya; x
i
– erkin faktorlar, b
i
– regressiya
koeffisiyentga, qaysikim x
i
-y ga bo’lgan bog’liqligini ifoda etadi. 
b
ij
– faktorlarning ikkilamchi x
i
va x
j
ta’sirlarni ifoda etadi. 
Regression bog’liqlikni ifodalashda minimal kvadrat sharti bajarilsa 
optimal bo’ladi, ya’ni 





min
2
y
y
bu yerda: 
i
y
- haqiqiy natija maydoni; 
y
- o’rtacha qiymat. 
Korrelyasiya maydoni esa to’g’ri chiziqli tenglama ifodasida: 
bx
a
y


bo’lishi mumkin. 

---

- 
136 
Bundagi a va b quyidagicha hisoblanadi: 


 


 




2
2
x
x
n
y
x
xy
n
b
n
x
b
n
y
b
y
a






x va y o’zgaruvchanlarning bir-biriga qanchalik yaqin bog’liqligini 
koeffisiyent korrelyasiyasi ko’rsatadi va quyidagicha topiladi: 

















2
2
2
2