8-Mavzu: Kompensatsiya o’lchash usuli. Potentsiometrlar. Induktivlikni o‘lchash uchun bir qancha o‘zgaruvchan tok ko‘priklari mavjud. induktivlikni namuna kondensator sig‘imi bilan taqqoslovchi ko‘prik sxemasi keltirilgan Bunda o‘lchanadigan induktivlik g‘altagi va namuna sig‘im ko‘prikning qarama-qarshi elkalariga ulanadi. Sxemada va -o‘lchanayotgan g‘altakning
induktivligi va aktiv karshiligi; va -namuna kondensator va unga parallel ulangan rezistor. Qolgan elkalarga va magazin qarshiliklari ulangan.
Elkalarning to‘la qarshiliklari quyidagi ko‘rinishda yoziladi:
Bu ifodalarni formulaga qo‘yib, o‘lchanadigan g‘altakning parametrlarini aniqlaymiz: ; .
Sanoatda universal ko‘priklar ham ishlab chiqariladi. Ularda sig‘im, induktivlik, aktiv qarshilik va quvvat isrofi burchagining tangensini o‘lchash mumkin, ya’ni universal ko‘prik bitta korpusda ham o‘zgarmas, ham o‘zgaruvchan tok ko‘prigini mujassamlashtiradi.
O‘zgarmas tokni o‘lchashning kompensatsiya usuli Noma’lum EYUK yoki kuchlanishni ma’lum kuchlanish bilan solishtirib o‘lchashga kompensatsiya o‘lchash deyiladi. Bunda solishtirish uchun xizmat qiluvchi qurilma potensiometr deb ataladi va shuning uchun kompensatsiya o‘lchashni ko‘p hollarda kuchlanish, EYUK va qarshilikni potensiometrda o‘lchash deb ham yuritiladi.
O‘zgarmas tokni o‘lchashning kompensatsiya usuli. Kuchlanish bevosita baholovchi asboblarda o‘lchansa, o‘lchash aniqligi 99,9% dan oshmaydi. Lekin bu xatolik tashqi ta’sirlar tufayli 0,1 % ko‘payishi mumkin. Bunday tashqari, bu usul voltmetr strelkasining burilishi uchun oz bo‘lsada tok qabul qiladi, buning esa amalda aniq o‘lchashlarda har doim ham iloji bo‘lavermaydi. Masalan, termopara EYUK ini, normal element EYUK ini va boshqalarni o‘lchashda tokning o‘lchanayotgan miqdordan o‘tishi o‘lchash xatoligini keskin oshirib yuboradi.
Bunday hollarda kompensatsiya usulidan foydalaniladi, bunda o‘lchash vaqtida o‘lchanayotgan kuchlanish yoki EYUK zanjirida tok bo‘lmaydi. Kompensatsiya usulining mohiyati o‘lchanadigan noma’lum EYUK ni ma’lum kuchlanish pasayuvi bilan kompensatsiyalash (muvozanatlash) orqali aniqlashdan iboratdir.
, bunda -o‘lchanadigan noma’lum EYUK; -kompensatsiya qarshiligida kuchlanish pasayuvini hosil qiluvchi ma’lum ish toki; -aniq, rostlanuvchi kompensatsiya qarshiligi.
