O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sh. Dj. Ergashxodjaeva strategik marketing toshkent – 2019

2.7-rasm. Sanoat xaridori xarid jarayoniga ta’sir etuvchi omillar 

Sanoat talabi va xususan kapital asbob-uskunalarga bo‘lgan talab keskin

o‘zgarib turadi va pirovard talabda yuz beradigan eng kichik o‘zgarishlar ham bu
talabga kuchli ta’sir qiladi.
Sanoat talabi ko‘pincha, ayniqsa tovar hal qiluvchi komponent bo‘lganda, ya’ni
aniq ixtisoslik asosida tayyorlanganda narxga nisbatan noelastik bo‘ladi. Tovar
xaridorga zarurdir va uning o‘rnini bosadigan tovarlar ko‘p emas.
Sanoat xaridori zanjirning har bir pog‘onasidagi kollegial tizimi bilan
tavsiflanadi: bir necha individlar, hamda xarid markazi turli funksiyalarni bajaradi va
turli rolni o‘ynaydi.
Mijoz - texnik saviyasi yuqori bo‘lgan professional xaridor; xarid haqidagi
Sanoat haridori harid jarayoniga
ta’sir etuvchi omillar
Atrof muhit
Tashkilotning o’ziga xos hususiyatlari
Shaxslararo munosabatlar (harid markazi a’zolari)
Shaxsiy (harid markazi a’zolari uchun)

---

---

50

qaror iste’mol xaridlariga xos bo‘lmagan rasmiylashtirish bosqichlarini ko‘zda tutadi.
Sanoat tovarining tavsifnomalari, odatda mijozlar izlanayotgan tovarni aniq
tasavvur qiladilar, talablar aniq qo‘yilgan bo‘ladi, tovar etkazib beruvchining
imkoniyatlari esa cheklangan bo‘ladi. Sanoat tovarlari sanoat xaridorining ishlab
chiqarish jarayoniga kiritilgan bo‘lib, shu sababdan strategik ahamiyat kasb etadi.

2.8-rasm. Sanoat xaridori “Xarid markazi” tarkibi

Sanoat tovarlari ko‘pincha turli maqsadlarda qo‘llaniladi, ular shu jihati bilan

har doim maxsus maqsadlarga mo‘ljallangan iste’mol tovarlaridan farq qiladi.
Sanoat marketingining o‘ziga xos xususiyatlari shundan iboratki, sanoat talabi
tushunchasi “sanoat zanjiri” tushunchasiga bog‘liqdir. Sanoat zanjiri ishlab
chiqarishning barcha bosqichlarni o‘z ichiga oladi, bu bosqichlar xom-ashyo
materiallari iste’molchining pirovard talabini qondirishga etkaziladi. Har bir firma
uchun tarmoqlar ierarxiyasi mavjud bo‘lib, ular firma uchun yo mijoz va yoki etkazib
beruvchi bo‘ladilar. Sanoat buyurtmachisining strategik kuchi birinchi navbatda o‘zi
a’zo bo‘lib turgan zanjirdagi pirovard bozorni oldindan bilish va uni nazorat qila
olish qobiliyatiga bog‘liq bo‘ladi.
O‘z-o‘zidan tushunarliki, talab zanjiri bir qator hollarda bundan ko‘ra uzunroq
va murakkabroq bo‘lishi mumkin. Ushbu ro‘yxat to‘liq bo‘lmasa-da, quyidagi 
xususiyatlarni qayd etib o‘tish mumkin: 
Sanoat
haridori
“Harid
markazi”
tarkibi
Tashabbuskor
Ta'sir
o'tkazuvchi
Qaror
qabul
qiluvchi
Xaridor
Foydalanuvchi
Tartibga
kelturuvchi

---

---

51

• Birinchi