O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

O’qituvchi:
− Demak, yozuvchi Yusuf Xos Hojib bahorni taoriflashda juda
ko’p rang bildiruvchi so’zlardan, o’xshatishlardan, jonlantirishlardan foydalangan. 
Siz ham uyda «Bahor – go’zal fasl» mavzusida kichik hikoya tuzing. Unda shunday 
so’zlardan, iboralardan foydalanishga harakat qiling. 
Bunda quyidagi rejadan foydalaning: 
Reja: 
1. Bulut suzgan osmon. 
2. Gullarga burkangan olam. 
3. Qushlar navosi (chug’uri). 
− Asarni bir necha marta o’qing. Hikoyangizda asardagi so’zlardan ko’proq 
foydalanishga harakat qiling. 
7. Darslikdagi savol-topshiriqlar ustida ishlash. 
8. Darsda o’rganilganlarni umumlashtirish va tarbiyaviy hulosa chiqarish.
− Siz bugungi o’qigan asarimiz orqali nimalarni bilib oldingiz?
− Bahor faslida tabiatda qanday o’zgarishlar sodir bo’ladi? U kishilarga qanday 
kayfiyat bag’ishlaydi?
− Bahor fasli tuhfalariga qanday munosabatda bo’lyapsiz? 
9. O’quvchilar faoliyatini baholash va rag’batlantirish. 
 
 
 
 

---

324 
Topishmoq, latifa va tez aytishlarni o’rganish metodikasi 
Topishmoqlar
narsa yoki hodisalarning ataylab yashirilgan belgisi, shakli, 
xatti-harakati, holati va vazifasini boshqa narsa yoki hodisalarga qiyoslash asosida 
topishga asoslangan she’riy yoki nasriy tuzilishdagi savol va topshiriqlardir. 
Topishmoqlar xalq turmushi bilan chambarchas bog’liq holda yaratiladi. Ularning 
zaminida kishilarning qadimiy eotiqod va tasavvurlari, olamni bilish va idrok etishga 
bo’lgan intilishlari yotadi. 
Topishmoqda yashirilgan narsalar uning javobi hisoblanadi. Topishmoqning 
javobini topish uchun topishmoq matnini yaxshilab o’qish, nimaga ishora 
qilinayotganligini fahmlash, topishmoqning asosiy xususiyat va belgilari aynan 
nimaga qaratilganligini taxmin qilish bilan ham topishga harakat qilish kerak. 
Topishmoq o’quvchilarni topqirlik va hozirjavoblikka o’rgatadi. SHu sababli 
xalq og’zaki ijodining bu janridan darsliklarda ham keng qo’llanilgan. 1-2-sinf 
«O’qish kitobi» da topishmoqlar ko’proq har bir matn ostida keltirilgan. Bundan 
ko’zlangan maqsad matn mazmunini topishmoqlar asosida ham o’zlashtirilishiga 
erishishdir. Masalan, 1-sinf «O’qish kitobi» da «Kitobga mehr» matni ostida «Qat-
qat qatlama, Aqling bo’lsa tashlama» topishmog’i keltirilgan va mavzuga juda mos 
tanlangan. Topishmoqlar bunday shaklda berilganda ularning javobi oson topiladi. 
1-4-sinf o’qish darsliklarida «Topishmoqlar» mavzusi ostida har xil topishmoqlar 
ham berilgan bo’lib, ular o’quvchilarning topqirligini yanada oshiradi, tafakkurini 
o’stiradi. Darsliklarda topishmoq javoblari ostiga yozib qo’yilgan yoki rasmlar 
orqali berilgan. 3-4-sinflarga o’tgach esa javoblar qayd etilmagan. Buning sababi 
shuki, bu davrga kelib o’quvchilar topishmoqlar ustida ishlash ko’nikmalarini hosil 
qilgan bo’ladi. 
Topishmoqlar bolalar shoirlari tomonidan ham yaratilib kelinmoqda. Bunday 
topishmoqlar sho’x, qiziqarli bo’ladi. Masalan, 4-sinf «O’qish kitobi» da 
«Quvnoq 
topishmoqlar»
(A. Akbar), 
«Buni toping, qizlarim»
(G’. G’ulom) kabi topishmoqlar 
keltirilgan.

---

325 
Latifa
xalq og’zaki ijodining eng ommaviy janrlaridan biri bo’lib, nozik, mayin 
kinoya, qochiriqlar ishtirok etuvchi kulguli, kichik hajmli hikoyadir. Xalq o’rtasida 
«afandi» deb ham yuritiladi. Latifalar yagona qahramon (Nasriddin Afandi) bilan 
bog’liq holda yaratiladi, ixcham syujetga ega bo’ladi. Latifalarning eng muhim 
xususiyatlaridan biri uning hamma vaqt hayot bilan hamnafas, hamqadam borishidir.
Latifa matni ustida ishlashda ham hikoya matni ustida ishlashda qo’llangan 
usullardan foydalanish mumkin. Lekin bunda latifa janrining o’ziga xos jihatlariga 
ham ahamiyat qaratish lozim.
1-sinf “O’qish”darsligida «Uyqum qochib ketdi», «Tuya eshikdan sig’maydi» 
kabi latifalar keltirilgan bo’lsa, 3-sinfda «Latifalar» mavzusi ostida bir necha 
latifalar berilgan. Latifalar ustida ishlaganda ularda tanqid qilingan illatlar haqida 
alohida to’xtalib o’tish, o’quvchilarga yaxshi fazilatli bo’lish kerakligini uqtirib 
o’tish kerak. Umuman olganda, latifalar orqali ham o’quvchilarni tarbiyalab borish 
lozim.