O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti
-rasm. Sanoat mahsuloti chakana narxining tarkibi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7.2-rasm. Qishloq xo’jalik mahsuloti chakana narxining tarkibi.
|
7.1-rasm. Sanoat mahsuloti chakana narxining tarkibi
Mahsulot ishlab chiqarishining me’yoriy tannarxi Korxonalar foydasi Qayta ishlash va sotish tashkilotlarining chiqimlari va foydasi Markazlashgan sof foyda (soliqlar) Chakana savdo me’yoriy chiqimlari va foyda Xarid narxi Ulgurji narx Chakana narx 7.2-rasm. Qishloq xo’jalik mahsuloti chakana narxining tarkibi. To’liq me’yoriy tannarx Korxonalar foydasi Ta’minot sotish tashkilotlari me’yoriy chiqimlari va foydasi Markazlashgan sof foyda (soliqlar) Chakana savdo me’yoriy chiqimlari va foyda Korxona ulgurji narxi Tarmoq ulgurji narxi Chakana narx Qishloq xo’jalik mahsulotining xarid narxlari halk iste’moli tovarlari davlat narxlari uchun asos hisoblanadi. harid narxlarining oshishi yoki kamayishi qishloq xo’jalik oziq- ovqat mahsulotlari chakana narxlariga ta’sir ko’rsatadi. O’z navbatida sanoatning qishloq xo’jaligida ishlatiladigan ishlab chiqarish vositalariga ulgurji narxlari xarid narxlariga ta’sir o’tkazadi. Qishloq xo’jalik va melioratsiya mashinalariga, qurilish materiallari va boshqa ishlab chiqarish vositalariga ulgurji narxlarni kamaytirish qishloq xo’jalik mahsulotining tannarxi pasayishiga, tegishli ravishda esa harid narxlari pasayishiga olib keladi. Sanoat ulgurji narxlari ham qishloq xo’jalik mahsuloti narxlari bilan bog’liqdir. Bu aloqa qishloq xo’jalik xom ashyosi hamda ishchi va xizmatchilar ish haqi orqali o’rnatiladi. Hammaga ma’lumki chakana narxlar darajasi bilan ish haqi darajasi o’rtasida muayyan bog’liqlik vujudga keladi. Chakana narxlar ish haqi orqali avval sanoat mahsuloti tannarxiga keyin esa ulgurji narxlariga ta’sir o’tkazadi. Davlat buyurtmasiga kiritilgan mahsulot narxining tarkibiy qismi bo’lgan oborot solig’i jamiyat sof daromadining narxlar siyosati orqali davlat byudjetiga bevosita va to’la- to’kis olish shakllaridan biridir. Oborot solig’i davlat markazlashtirilgan moliyaviy resurslarining asosiy manbalaridan biri sifatida namoyon bo’ladi. Oborot solig’i tovar narxining moddasi bo’lgani holda narx hosil qiluvchi omil hisoblanmaydi. Uning sof daromad tarkibidagi kattaligi narx darajasiga va foyda miqdorlariga bog’liq bo’ladi. Asosan halq iste’moli tovarlariga shuningdek sanoatning neft mahsulotlari, gaz va elektr energiyasiga ulgurji narxlariga oborot solig’i solinadi. Yengil va oziq-ovqat sanoati tarmoqlari uning asosiy manbalari hisoblanadi. Oborot solig’i ulushi bu tarmoqlar mahsuloti narxlarida 20% dan ko’proq, og’ir sanoat tovarlari ulgurji narxida 4% ga yaqinini tashkil etadi. Oborot solig’i solinadigan tovarlar doirasi asta-sekin torayib bormoqda uning ulushi bir qancha xollarda tovarlar narxida kamaymoqda. Bunda korxonalar foydasi va xususan fondlar haqi singari shakldagi foyda hisobiga davlat byudjetiga tushumlar ko’payadi. Iqtisodiy asoslangan narxlar belgilash bozor iqtisodi sharoitida eng muhim vazifalaridan biridir. Rejali narxlar hisobini quyidagi formula bo’yicha aniqlash tavsiya etiladi: SqZmQZzn(1Qr)QEnFK, bunda: Zm - ishlab chiqarishning me’yoriy moddiy chiqimlari, so’m: Zzn- me’yoriy ish haqi, so’m; R-ish haqiga proportsional taqsimlanadigan ish haqi me’yori: F-asosiy va oborot fondlarining o’rtacha yillik qiymati, so’m: K-mahsulot fond sig’imini, fondlar samaradorligi (ishlab chiqarishning yuqori fond sig’imlik tarmoqlari uchun K<1, kam fond sig’imini tarmoqlari uchun esa K>1 hisobga oluvchi koeffitsent). Iqtisodiy asoslangan narx ishlab chiqarish barcha chiqimlari qoplanishini va zarur miqdordagi foyda olinishi ta’minlanishi kerak. Narxga qo’shiladigan foyda miqdori har bir me’yoriy ishlayetgan korxonada iqtisodiy rag’batlantirish fondlari tashkil qilish, byudjetga to’lovlar berish va bank kreditlarini hisob-kitob qilish uchun yetarli bo’lishi kerak. Narx-navolar mehnat ijtimoiy sarflarini tobora to’laroq aks ettirishi, ishlab chiqarish va muomla chiqimlari qoplanishini hamda har bir me’yoriy ishlab turgan korxonaga muayyan foydani ta’minlashi lozim. Narxlar tizimidagi asosiy yo’nalish-ularning mahsulot tannarxini rejali kamaytirish va mehnat unumdorligini yanada oshirish bazasida tinmay pasaytirishdir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|