O‘zbеkiston rеspublikаsi

 
ko‘payganligini ko‘rsatadi. Bu jarayonni formula ko‘rinishida quyidagicha 
yozishimiz mumkin: 
M = (1/ rr ) x D 
Bunda: M- pul taklifi hajmi; rr – majburiy zahiralash normasi ; D - dastlabki 
depozit. 
Keltirilgan formuladan ko‘rinib turibdiki, pul taklifi 1/rr koeffitsentiga bog‘liq 
bo‘lib, uni bank multiplikatori yoki pul ekspansiyasi multiplikatori, deb ataladi. U 
ushbu bank zahiralar normasida ortiqcha zahiralarning bir pul birligi bilan yaratilishi 
mumkin bo‘lgan yangi kredit pullarining eng ko‘p miqdorini bildiradi. 
26.5. Pul taklifining kengaytirilgan modeli, pul multiplikatori 
Pul taklifining umumlashma modeli Markaziy bankning pul taklifidagi roli 
hamda pulning bir qismini depozitlardan naqd pullarga oqib o‘tishni hisobga olgan 
holda yoziladi. Bu model bir qator yangi o‘zgaruvchilarni o‘z ichiga oladi.Bular: 
-
pul bazasi (rezerv pullar, yuqori quvvatli pullar) – bank tizimidan 
tashqaridagi naqd pullar va tijorat banklari Markaziy bankda saqlaydigan depozitlar 
summasi; 
-
deponentlash koeffitsienti - Cr = C/ D 
Pul bazasini MB va bank rezervlarini R deb belgilasak, 
B=C+R. 
Pul taklifining kengaytirilgan modelini quyidagicha yozish mumkin
57
: 
Cr +1 
M =------------- · B
yoki
M = m · B 
Cr + rr 
Cr + rr 
(Cr +1)/ (Cr + rr
) nisbat pul multiplikatori deb yuritilib bir so‘mlik pul bazasi 
hisobiga necha so‘mlik pul taklifi yuzaga kelishini ko‘rsatadi. 
Pul multiplikatorini 
– 
pul taklifining pul bazasiga nisbati ko‘rinishida yozish mumkin:
M C+D C/ D + D/ D Cr + 1 
m = ------------ = -----------
=
------------------- = --------------
B C+R C/ D + R / D Cr +rr 
Cr miqdori – aholining o‘z mablag‘larini naqd pullar va depozitlar o‘rtasida 
qanday proporsiyada saqlashni tanlashga bog‘liq. 
rr = R / D 
miqdori esa – aholining nafaqat Markaziy Bank belgilab bergan 
majburiy rezerv normasiga, balki tijorat banklari saqlab turishni mo‘ljallanayotgan 
ortiqcha rezerv miqdoriga ham bog‘liq. 
Demak, pul taklifi pul bazasi va pul multiplikatori miqdoriga bog‘liq ekan.Pul 
multiplikatori pul bazasining bir miqdorga oshishi natijasida pul taklifi qanday 
o‘zgarishini ko‘rsatadi. 
57
N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 2013): 93 

---

332 
 
Markaziy bank pul taklifini avvalambor, pul bazasiga ta’sir etish yo‘li bilan 
tartibga soladi. 
Mamlakatda pul miqdori ko‘payadi, agar: 
-pul bazasi o‘ssa; 
-
majburiy zahiralash normasi pasaytirilsa; 
-
tijorat banklarining ortiqcha rezervlari kamaysa; 
-naqd pullarningn depozitlar umumiy summasiga nisbati pasaysa.