O’zbекstаn rеspubliкаsi хаliq bilimlеndiriw ministrligi
Tema: Basqanin` ga`pi ha`m onin` beriliwi
Yüklə 1,36 Mb.
|
Tema: Basqanin` ga`pi ha`m onin` beriliwiBasqanin` ga`pinin` beriliw usillari. Tuwra ga`p ha`m avtor ga`pi. O`zlestirilgen ga`pler. Ga`p en` a`hmiyetli ha`m za`ru`rli til birligi bolip tabiladi. Til adamlardin` qapim-qatnas qurali bolsa, ga`p sol qapim-qatnasti bildiriwshi, ju`zege asiriwshi usil yamasa tildin` ha`rekettegi formasi bolip tabiladi. Demek, so`ylewshi yamasa avtor qarim-qatnas jasawda tek o`zinin` pikirin bildirip qoymastan, o`z so`zinin` ishinde basqanin` ga`plerin keltirip bayan etedi. Basqanin` ga`pin o`z so`zi ishinde bayanlawshi adamg`a avtor, sol avtor ta`repinen bayan etilgen pikir avtor ga`pi bolip tabiladi. Avtor ga`pi ha`mme waqit basqanin` so`zi menen birge qollanadi. Ekewinin` birligi o`z aldina bir sintaksislik birlik sipatinda basqa ga`pli konstpuktsiyani du`zedi.Tu`rkiy tillerdegi ilimiy miynetlerde basqanin` ga`pi qat- nasqan sintaksislik konstruktsiyalar tuwrali ha`r tu`rli pikirler bar. Bul sintaksislik konstruktsiya geypara miynetlerde qospa ga`ptin` ayriqsha bir tu`ri tuwra ga`pli qospa ga`p dep u`yreniledi. Ekinshiden, bir ilimiy miynetlerde basqa ga`pli sintaksislik konstruktsiyalardin` qospa ga`pten o`zine ta`n ayirmashiliq belgileri ko`rsetilip, bul sintaksislik konstruktsiyani so`z dizbegi, jay ha`m qospa ga`pler menen bir qatarda o`z aldina ayrim sintaksislik birlik retinde u`yreniwdi usinadi. Haqiyqatinda, basqanin` ga`pi ha`m avtor ga`plerinin` birikpesinen du`zilgen sintaksislik konstruktsiyalar qospa ga`pler siyaqli, eki komponentli yamasa ko`p komponentli bolip keledi. Olar da qospa ga`pler siyaqli bir pu`tin kommunikativlik funktsiyani atqaradi. Biraq struktura semantikaliq ha`m intonatsiyaliq jaqtan qospa ga`ptin` talaplarina sa`ykes kelmeytug`in o`zine ta`n o`zgeshelikke iye bolip keledi. Demek, basqa ga`pli sintaksislik konstruktsiyalardin` struktura semantikaliq, intonatsiyaliq ha`m stilistikaliq o`zgesheliklerin esapqa alip, olardi qospa ga`ptin` sistemasinda emes, o`z aldina sintaksislik konstruktsiya sipatinda u`yreniw maqsetke muwapiq keledi. Bunday jag`dayda basqa ga`pli sintaksislik konstruktsiyalardi M.Z.Zakievtin` klassifikatsiyasi boyinsha o`z aldina sintaksislik birlik-jeke sintaksisi bo`liminde u`yreniw sintaksis iliminin` son`g`i jetiskenliklerinin` biri retinde ko`zge tu`sedi. O`zbek tilinde basqa ga`pli konstruktsiyalar arnawli tu`rde izertlegen M.Sharipovtin` «Uzbek tilida kuchirma va wzlashtirma ga`p», A.Abdullaevtin` «Hozirgi uzbek adabiy tilida kuchirma gap- li konstruktsiyalar» ha`m tag`i basqalardin` miynetlerinde so`z etiledi. Qaraqalpaq tilinde basqa ga`pli konstruktsiyalar haqqinda da`slepki pikirdi H.A.Baskakovtin` miynetinde ushiratamiz. Ol bul sintaksislik konstruktsiyani qospa ga`ptin` ayriqsha bir tu`ri-tuwra ga`pli qospa ga`p dep ataydi. Basqanin` ga`pi qaraqalpaq tilinde A.N.Nurmaxanovanin` miynetinde arnawli tu`rde izertlendi. Basqanin` oy pikiri yamasa ga`ptin` semantikaliq, grammatikaliq o`zgesheliklerinin` saqlang`an halinda avtor ga`pi penen qosilip beriliwine tuwra ga`p delinedi. Tuwra ga`p basqanin` ga`pinin` berilwwinin` bir formasi bolip tabiladi. Adam so`ylewde yamasa jazg`anda sol o`zi bayanlap otirg`an ma`selege baylanisli ya sog`an qatnasli basqa birewdin` so`zin, pikirin keltiredi. Bunday ga`pler avtor ushin basqa birewdin` so`zi yamasa tuwra ga`p bolip tabiladi. Tuwra ga`ptegi berilejaq mazmun tin`lawshig`a qarata aytilip onin` kimdiki, kimge tiyisli ekenligi, ayirim orinlarda qay jerge, qashan bolqanlig`i ha`m t.b. ko`rsetetug`in ga`p penen qosilip berilip otiriladi: Qa`t`e qilg`anin`a o`kinbe, qa`ten`di du`zete almag`anin`a o`kin,- degen ga`p bar, balam -dedi son`inda anam. Tuwra ga`pler qollaniliw maqsetine qaray xabar, soraw, u`ndew, buyriq ga`pler bolip keledi. Olar bir sostavli ha`m eki sostavli, toliq ha`m toliq emes tu`rinde de qollaniladi. Misali: Men qayttim,- dep Gu`laysha u`yine qaray juwirip ketti. Men keteyin- dedi Ajar. Turdimurat, sen de o`kpeleysen` be?-dep soradi kempir mennen. - Sen bala bug`ip jatA`-dep buyirdi g`arri hayalina qarap:- qa`ne balalarg`a awqat tayarlaA` -dedi. –Alaqay!-dep baqpip jiberdi Ja`miyla. rehimsiz qashqin!-dep tislenip a`kesinin` miltig`ina asildi. Qiyali tuwra ga`ptin` qollaniliwinin` bir tu`ri bolg`anliqtan onda toliq emes ga`p tu`rindegi tuwra ga`pler qollanadi. -Mina stulg`a otirin`iz Neshewsiz dedi jigit. To`resh orninan tu`rgelip sanawg`a kiristi. On tog`iz- dedi. -Senin` atin` kim? -To`resh. -Ras pa kelin ko`p pe eken? -Ko`p! -dedi Ja`miyla. -Hawwa,-dedi kempiri ku`lip. Samal hu`wlegen eski jaydan atlay sala: -Apa -a-a!- dep o`kirip jiberdi (Vokativ so`z ga`p) Qospa ga`p tu`rinde keledi. –Bu`gin Ziyada o` alg`an ba, shirayi gu`l-gu`l janip ju`r-deydi. Tuwra ga`plerdin` qabatlasip keliwi. -Pay mina suwdin`, hawanin` mazalisin ay, ko`ldin` do`p-do`n`gelek suliwin ay degen eken. Sonnan berli xaliq «Do`n`gelek ko`l» dep atag`an, -dep edi ag`am. Real` aytilmag`an oy pikirdi bildirgende tuwra ga`pler avtor ga`pinin` dep aytiladi, dep ishinen degen so`zlerrmenen beriledi. Misali:`- Men tuwrali emes shig`ar !- dep oyladi Ayxan. Tilimizde tuwra ga`pler ha`r qiyli maqsetke, tu`rli stillepre qollaniladi. Qollaniw orni, qollaniw maqsetine qaray dialog, monolog, tsitata, naqil-maqallar tu`rinde beriledi. Tsitata avtordin` o`z pikirin tastiyiqlaw ushin basqanin` miy- netinen o`zgerissiz alg`an ga`pi. M.Nurmuxammedov Berdaqti basqa xaliqlardin` ulli sharirlari menen ten`lestirip, G`Bepdaqta qaraqalpaq xalqi ushin sonday qa`dirliG`, -dep jazadi. Naqil-maqallar tu`rinde beriledi. «Bir tu`wir duz benen da`n kirer asqa, bip duzsiz so`z benen g`am tu`ser basqa»-deydi xaliq danalig`i. Tuwra ga`p penen qatar qollang`an so`ylewshinin` ga`pi avtor ga`pi dep ataladi. Tuwra ga`p penen avtor ga`pi tig`iz baylanista boladi. Avtor ga`pin ajipatip alsaq, ga`ptin` mazmuni toliq saqlanbay qaladi. Tuwra ga`p penen avtor ga`pi de ko`mekshi feyili apqali baylanisadi. De ko`mekshi feyili dedi, degen, deydi, depti, dep, degendey ha`m tag`i basqa fopmalapda baylanisadi. Xabap ga`plerde dedi, aytti, so`yledi, bildiroi, usag`an tiykarg`i feyiller menen. Qishqirdi, sibirladi, buyirdi, eskertti, dep soradi feyilleri menen. Avtop ga`pinin` bayanlawishi quraminda bilay, minani, minaw so`zleri arqali bildiriledi. Tuwra ga`p penen avtor ga`pinin` orin ta`rtibi: Tillaxan basin shayqadi: -Mag`an o`mir berdin`, balam Oni qaytarip alg`in` kelmese, ol sawaldin` sipin sopama. -Bul ne kishe? -dedi qatiwlanip Sa`liyma. -Bul sharshi seniki emes, dep a`n`gimeni ol birotala kesip aytti -hesh qanday seniki emes, hag`ina kel. -A`lbette, u`ylenemen,-To`resh usi so`zdi aytip oylanip turdi da -eger ol aynip ketpese dedi. -Jigitler! -dedi biraz waqittan berli so`zge aralaspay otirg`an Bekturin: «At boladi tayinshaq tayda boladi qulinshaq otirispanin` qizig`i sha`ynek kese alispaq»-degen, qa`ne bul ortag`a shiqqan sha`ynekler tura bereme yamasa o`z joli menen baratug`in jerine baprma!- dedi. So`ylewshinin` ga`pin so`zbe –so`z beriwdin` za`ru`prigi bolmay qalg`an jag`dayda o`zlestirilgen ga`p qollaniladi. So`yleyshi basqanin` ga`pin o`z so`zinin` ishinde keltirip aytqanda oni du`zilisi jag`inan, intonatsiyaliq jaqtan o`zgeriske ushiratip tek mazmunin saqlaw joli menen de qollaniladi. Bunday jag`dayda o`zlestirilgen ga`plerrleksikaliq ha`m grammatikaliq o`zgeriske ushirag`g`nda onin` geypara so`zleri qollanilmaydi yamasa tuwra ga`ptin` bayanlawishi o`zgeriske ushirap geypara jan`a formalardi qabil etedi ha`m sintaksislik ta`repten de o`zgeredi. Stilistikaliq jaqtan tuwra ga`ptegi emotsional ha`m eksppessivlik ma`ni beriwshi kiris qaratpa ag`zalar tan`laq so`zler tu`sirilip aytiladi. Ga`p jay xabarlaw ma`nisine o`tedi. Tuwra ga`p neshe ga`pten tursa da o`zlestirilgen ga`pke aylandirilg`anda ken`eytilgen jay ga`p yamasa eki komponentli qospa ga`ptin` strukturasina o`tedi. De feyili o`zgeriske ushiraydi. Onin` ornina aytti, so`yledi, soradi siyaqli feyil so`zler qollaniladi. Tuwra ga`plerdi o`o`lestipilgen ga`pke aylandirg`anda o`zlestirilgen ga`p du`zilisi jag`inan eki tu`rli o`zgeshelikke iye boladi. Ken`eytilgen ag`zali qospalang`an jay ga`p. Bag`inin`qili qospa ga`p. Bayanlawishlari =g`an, =gen, =tug`in formali kelbetlik feyilge =g`anliq, =genlik formali atawish feyilge o`tedi. -Gu`laysha jaqsi qiz-aw,- dedi Qalbay. Qalbay Gu`layshanin` jaqsi qiz ekenligin aytti. -Mug`allim ketti meW-dedi ba`ri birden. Ba`ro birden mug`allimnin` ketken ketpegenligin soradi. -U`yde ag`an` barmaW-dep soradi brigadir. Brigadir u`yge ag`amnin` bar-joqlig`in soradi. -U`yde ag`am joq, -dedi u`kem. U`kem u`yde ag`amnin` joq ekenligin aytti. Ortaq tuwra ga`p Bunda avtor personajdin` ishki sezimlerin, psixologiyasin tu`sinip, onin` pikirin o`z ga`pi menen beredi. Ol qapa bolip u`yine keldi. Erten`gi ku`ni ne bolmaqshi? Kim og`an onin` balalarina o`z qolin bepep deysen`. Qalin` upiqliqtin` apasinda ju`pesine otipip, sapsilip oyg`a batti. -Qa`ytsem eken! Qadag`alaw ushin sorawlar: Basqanin` ga`pi degenimiz ne? Basqanin` ga`pi qanday usillar arqali bildiriledi? Tuwra ga`p degenimiz ne? Avtor ga`pi degenimiz ne? O`zlestirilgen ga`p degenimiz ne? A`debiyatlar: Ha`zirgi qaraqalpaq a`debiy tilinin` grammatikasi. No`kis, 1992. Ha`zirgi qaraqalpaq tili. Sintaksis. No`kis, 1996. Maxmudov N., Nurmanov A. ubek tilining nazariy grammatikasi. T.: 1995. Gulomov A., Asqarov M. Hozirgi uzbek adabiy tili. Sintaksis. T.: 1987. 5.Nurmaxanova A. Tipi prostogo predlojeniya v tyurkskix yazikax. 6. Baskakov N.A. Prostoe predlojeniya v karakalpakskom yazike. Karakalpakskiy yazik. Tom III. Nukus, 1993. Tema: Qospalang`an jay ga`pler 1.Feyil toplamli jay ga`pler. 2.Kelbetlik feyil toplami. 3.Hal feyil toplami. 4.Ha`reket ati feyil toplami. 5.Sha`rt meyil toplami. Ga`pler til iliminde du`zilisi jag`inan jay ga`pler ha`m qospa ga`pler bolip bo`linedi. Jay ga`pler baslawish penen bayanlawish arasinda bir predikativlik qatnas boladi, al qospa ga`lerde bir neshe predikativlik qatnasti bildiretug`in ga`plerden quraladi. Qospa ga`ptin` quramindag`i ha`r bir ga`p jay ga`plerge ta`n bolg`an belgilerdi o`zinde saqlaydi. Jay ga`pler o`z gezeginde ken`eytilgen ha`m ken`eytilmegen jay ga`pler bolip eki toparg`a bo`linedi. Ken`eytilgen jay ga`rlerdin` quramina ekinshi da`rejeli ag`zali, sonday-aq ken`eytilgen ag`zali (feyil torlamli), brpgelkili ag`zali, qaratpa, kiris ag`zali ga`pler kiredi. Ken`eytilmegen jay ga`plerge tek bas ag`zalardin` qatnasinda du`zilgen ga`pler kiredi. MisU` Qis keldi. Qar jawdi Ken`eytilgen jay ga`plerge bas ag`zalar menen ekinshi da`rejeli ag`zalardin` qatnasiwinda du`zilgen ga`pler kiredi. Mis: Jer betin qalin` qar qapladi. Sonday-aq ken`eytilgen jay ga`plerge birgelkili ag`zali, ayirimlang`an ag`zali, qaratpa ha`m kiris ag`zalari bar, quraminda feyil toplamli ken`eytilgen ag`zalari bar ga`pler kiredi. Bunday ga`pler ha`zirgi qaraqalpaq tilinde qospalang`an jay ga`pler dep ju`pgiziledi. Qospalang`an jay ga`pler tuwpali til iliminde ha`r qiyli pikirlep bar. Ayirim ilimpazlar bunday du`zilistegi ga`plerdi jay ga`p penen qospa ga`ptin` arasindag`i ga`ptin` ayiriqsha bir tu`ri retinde qaraydi (ayiriqsha sintaksislik du`zilis). Sonday-aq H,A,Baskakov jay ga`plerdin` ken`eytilgen ag`zalari bar ga`plerdi ken`eytilgen ag`zali jay ga`pler dep ataydi. Ol ga`ptin` strukturasindag`i ayirim ag`zalardin` jay ag`za yaki so`z dizbegi formasinda emes, al oborot formasinda keliwin esapqa aladi ha`m jay ga`pler menen qospa ga`pler arasindag`i sintaksislik konstruktsiya dep esaplaydi. Rus til ilimindegi, tu`rkiy tillerdegi (o`zbek, qazaq h.t.b.) bul tema boyinsha pikirlerdi talqilay otirip, qaraqalpaq tilinde M.Da`wletov birgelkili ha`m ayrimlang`an ag`zali, feyil toplamli ken`eytilgen ag`zalari bar, qaratpa ha`m kiris konsrpuktsiyalari bar ga`plerdi qospalang`an jay ga`pler dep ju`rgizedi. Ha`zirgi qaraqalpaq tilinin` sintaksisinde ken`eytilgen ag`zalari bar ga`pler feyil toplamli ga`pler dep ataladi. Feyil toplamli ga`plerdin` quraminda tiykarinan hal feyil, kelbetlik feyil, atawish feyil, sha`rt meyil ha`m basqa da betti bildiretug`in feyillerdin` basqariwindag`i so`z dizbegi kiredi. Bunday ga`pler ma`nilik ha`m strukturaliq jag`inan bag`inin`qili qospa ga`pke usas bolip keledi. Biraq feyil toplamli ken`eytilgen ag`zali ga`pler qospa ga`plerden o`zgeshelikke iye boladi. Feyil toplamlari bir neshe so`zden boliwina qaramastan ga`plik belgige iye bolmaydi. Olar bir neshe so`zden quralip bir tu`sinikti bildiredi. Bular ga`pte qanday da bir o`zinshe topar bolip keledi. Ma`nilik jaqtan bir sorawg`a juwap berip, intonatsiyaliq jaqtan bir so`ylenedi. Olar ayirimlanip ta ayrimlanbay da qollaniliwi mu`mkin. Feyil toplamli ga`pler tiykarinan o`zinin` ekinshi da`rejeli ag`zalarina iye boladi. Mis: Jerdin` zu`ra`a`tliligin arttiriw - bas waziypa. Bul ga`pte arttiriw tiykarg`i komponent, al jerdin`-aniqlawish, zu`ra`a`tlili- gin-toliqlawish siyaqli bolip keledi, biraq olar bo`linbey bir ag`za retinde qaraladi. Feyil toplamlari basqariwshi komponenttin` morfologiyaliq bildiriliwine ha`m semantikasina qaray hal feyil, kelbetlik feyil, atawish feyil bolip bo`linedi. Hal feyil toplami Hal feyiller ha`r tu`rli ma`nidegi toliqlawish ha`m pisiqlawish ma`nidegi so`zlerdi basqarip hal feyil toplamin du`zedi. Bunday toplamlar hal feyildin` barliq formalarinan du`zile beriw mu`mkin. 1.Ol seni tu`n uyqisin to`rt bo`lip, masaq terip asirap edi.2. Jamsiz dawisin esite sala ol u`yden juwira shiqti. 3.Balasin ko`rmegenine ana tinim tappadi. 4. Jumamurattin` u`yine kelgeli a`kesinin` qabag`i ashilmadi. Bunday feyil toplamlar ko`binesi toliqlawish ha`m pisiqlawishlar bolip keledi (waqit, sin, maqset, sha`rt, mug`dar). Kelbetlik feyil toplami Kelbetlik feyillep ha`r tu`pli so`zlerdi basqapip kelip kelbetlik feyil toplamlapin du`zedi. Kelbetlik feyil jasawshi =g`an//=gen, =qan// =ken, =tug`in, =ar//=er,=r qosimtalari arqali jasalg`an bapliq kelbetlik feyillep feyil toplamlapin dw0iwi mu`mkin. Kelbetlik feyillep ataw formasinda, seplik ha`m tartim jalg`awi jalg`aniw arqali ha`m ko`mekshi so`zler menen dizbeklesip kelbetlik feyil toplamlarin du`zedi. Bular ha`r qiyli ken`eytilgen ag`zalar xizmeti atrarip keledi. =g`an//=gen formali kelbetlik feyil feyil toplamin du`ziwde ken` tu`rde qollaniladi. Ol bul toplamda en` tiykarg`i basrariwshi so`z bolip xizmet etedi. Bul feyil toplami baslawish, bayanlawish, aniqlawish, toliqlawish, pisiqlawish xizmetinde de qollaniladi. Mis: Amannin` qay qiyalda baratira`ani mag`an belgisiz. Jaqsi o`o`ylegen as jer, Jaman so`ylegen tas jer. Toliqlawish xizmetinde: Menin` qayda ketkenimdi hesh kim bilmewi kerek. Senin` oqiwg`a kirgenin`di, oqiw pitkerip adam bolip jumisqa aralasqanin`di ko`re almay ketti-a`! Aniqlawish xizmetinde: Da`slebinde ortaq gu`rrin` tawip otirg`an olar bara- bara ekew ara so`ylesiwge kiristi. Klassqa ku`tilmegende qolina gu`l ko`tergen mug`allim kirip keldi. Usi waqitqa shekem birge islesip kiyatirg`anlardin` jaman- lig`in ko`rgenim joq. Pisiqlawish xizmetinde: Onin` menen so`ylesken sayin so`yleskim keledi. Maman hesh na`rse bilmegensip sa`lemlesti. Otirispa qizin`qirag`innan keyin ha`mmesi ekew ara so`zge o`tti. Ko`p waqittan beri ko`rmegenge tanimay qaldim. Atawish feyil toplami Atawish feyil toplami hal feyil ha`m kelbetlik feyil siyaqli basqa so`zler menen dizbeklesip kelip atawish feyil toplamin du`zedi. Atawish feyiller ha`r qiyli formalarda kelip atawish feyil toplamin du`zedi ha`m ken`eytilgen ag`za xizmetin atqaradi. Olar ataw formasinda, seplik jalg`awlar menen ha`m ko`mekshi so`zler menen dizbeklesip kelip ga`p ag`zalari xizmetin atqaradi. =iw//=iw formasi atawish feyil toplami ken`eytilgen ag`za xizmetinde qollaniladi. Baslawish xizmetinde: O`zin` jo`nindegi shinliqti moyinlamaw-insapliqtan emes. Bayanlawish: En` ulli dosliq –xalqin`a dos boliw. Toliqlawish: Kim kitap penen doslasiwdi qa`lese, kitap oni aqilli etedi. Men Sepjanovtin` bosatiliwi jo`ninde oylanip ta ko`pmedim. Aniqlawish:Sha`riypa ortadag`i a`n`gimeni jalg`astiriwdin` ila`jin tapti. Pisiqlawish: Apam meni du`n`yag`a shig`ariwdan ma`n`gi ko`z jumg`an. Sa`nem shiday almay aqlg`g`in qushaqlawi menen shig`ip ketti. Ol o`zinin` u`sti basi qus tu`tkendey boliwina qaramastan, ulin ju`da` iqshamlap kiyindiripti. Sha`rt meyil toplami Sha`rt meyilinin` =sa//=se formasi o`zine qatnasli so`zler menen kelip sha`rt meyil toplamin du`zedi. Sha`rt meyil toplamli jay ga`plerde eki is-ha`reket boladi. Bul is-ha`reketler bir sub`ektke qatnasli bolip birewi tiykarg`i, al ekinshisi qosimsha ma`ni bildiredi. Sha`rt meyil basqariwindag`i qosimsha is-ha`reketti bildiretug`in bo`legi sha`rt meyil toplami bolip esaplanadi. Sha`rt meyil toplamli jay ga`pler sha`rt bag`inin`qili qospa ga`plerge uqsas bolip keledi. Mis: Qumar analiq uli menen kelini arasinda ne bolip atirg`anin aniq sezse de, heshtene bilmegensip so`ylene kirdi. Anasi qansha ashiwli ha`m jumbaqli so`ylese, Ernazar sonsha teren` oyg`a shu`mep edi. =Sa//=se formali sha`rt meyil toplami ga`pte sha`rt, qarsilas pisiqlawish xizmetinde qollaniladi. Ayirim jag`daylarda waqitliq ha`m salistirmali qatnasti bildiredi. Mis: Sawdager a`dewir salmaqli ko`ringen bolsa da siqmar eken. Eger birew menen shatasa qoysa kegirdegine suw ketkenshe aytisadi. Jiynalista so`yley qoysa heshkimge so`z bermeydi. Usilay jatsa ta`wir bolip ketetug`inday ko`rindi og`an. Qarsilaslq ma`nide. Ernazar ko`p irkilgisi kelmese de, azg`ana otiriwg`a ma`jbu`r boldi. Salistirmali ma`nide. Qansha ko`p jumis islesem sonsha ko`p haqi alaman. Qadag`alaw ushin sorawlar: Qospalang`an jay ga`plerdin` o`zgesheligi ne? Feyil toplamli ga`pler degenimiz ne? Kelbetlik feyil, hal feyil, ha`reket ati feyil toplamlari qalay du`ziledi ha`m ga`pte qanday xizmet atqaradi? A`debiyatlar: Ha`zirgi qaraqalpaq a`debiy tilinin` grammatikasi. No`kis, 1992. Ha`zirgi qaraqalpaq tili. Sintaksis. No`kis, 1996. Maxmudov N., Nurmanov A. Uzbek tilining nazariy grammatikasi. T.: 1995. Gulomov A., Asqarov M. Hozirgi uzbek adabiy tili. Sintaksis. T.: 1987. Abduraxmanov G.A. Sintaksis oslojennogo predlojeniya (struktura i istoriya). Moskva, 1971. Esenov Q Qazaq tilindegi ku`rdelengen so`ylemder.Almati, 1974. Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|