O`zbekstan respublikasi xaliq bilimlendiriw wa`zirligi a`jiniyaz atindag`i no`kis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti «Pedagogika» fakul`teti

Haywanlardin` ko`nlikpeleri. Is-ha`rekettin` bul jeke- o`zgeriwshen` formasi qalay mu`mkin ha`m ol
qanday nizamshiliqlar menen a`melge asiriladi. Men bu`gingi lektsiyani is-ha`rekettin` bul quramaliraq jeke- 
o`zgeriwshen` formasinin` analizine bag`ishlayman.

Ko`nligiw-bul jeke turmista qolg`a kirigizilgen ha`m shinig`iwlardin` na`tiyjesinde bekkemlengen 

qiliqtin` usili boladi. Ko`nligiwdin` tiykarin sha`rtli refleksler sistemasi quraydi.
Is-ha`rekettin` jeke- o`zgeriwshen` formasi nasekomalarda da bar, ha`m olar oqitiliwi ha`m qayta oqitiliwi 
mu`mkin, ha`m bul awil xojalig`inda u`lken tabislar menen qollanilmaqta. Misali, ha`rreni o`simliktin` jan`a
tu`rine u`yretiw kerek bolsa, bul mu`mkin ekenligi belgili. Bunin` ushin jan`a o`simlik ha`rrede reaktsiyanin` 
tuwma sistemasi bar bolg`an o`simliktin` iyisine iye suyiqliq jag`amiz. Ha`rre eski iyis bar jan`a o`simlikke qona
baslag`an son` bul iyis alip taslanadi, ha`m reflektorli tu`rde ha`rre bul iyisi bolmag`an jan`a o`simlikke qona 
baslaydi.
Demek, ha`rreni qayta u`yretiw mu`mkin, biraq bul ju`da` a`ste bolatug`in ha`m tiyisli turaqliliqqa iye 
bolmag`an protsess. A.N.Leont`ev xizmetkerleri amerikali somik penen o`tkergen ta`jiriybesinde de ko`riwge
boladi.

Akvariumg`a siyleden jasalg`an ekran menen tosiq islengen, awqatqa baratirg`an baliqlar og`an

soqlig`isqan. .aqittin` o`tiwi menen olar bul ekrandi aylanip o`tip u`yrengen, aradan biraz waqit o`tip, bul siyle 
alip taslang`an son` da baliqlar usi jerge kelgende aylanip, endi kereksiz bolg`an aylanshiqti islep ju`zetug`in
bolg`an.
Haywanlardin` ko`plegen is-ha`reket formalari a`wladtan o`tken emes, al o`mirde, jeke ta`jiriybede
arttirilg`an esaplanadi. Bunday ha`reketlerdin` qaytalaniwi na`tiyjesinde a`ste-aqirin ta`rbiyalang`an ha`reketler 
ko`nlikpe dep ataladi. Olardin` fiziologiyaliq tiykari sha`rtli refleks boladi.
Haywan nerv sistemasinin` rawajlaniwi boyinsha qanshelli joqari tursa, ol sonshelli quramaliraq 
ko`nlikpelerdi iyelewi mu`mkin. Ko`nlikpe instinktqa salistirg`anda minez-quliqtin` iykemlesiwshi formasina

---

---

12
iye. Ol sirtqa jag`day ta`sirinde o`zgeriwi mu`mkin. Ko`nlikpe a`ste-aqirin, duris orinlang`an ha`reketti ko`p 

ma`rtebe qaytalaw na`tiyjesinde payda boladi.