Shofi’iy mazhabining usuli hanafiya va molikiya usullarining o‘zaro murosasiga tarafdorlik qilishga uringan bo‘lsa hamki, asosan molikiyaga moyil edi. Ular qiyosining qo‘llanishida muayyan chegaraga yo‘l qo‘yardilar. Istihson usuli ko‘p xulosaviy imkoniyatlarni yaratish va u shaxsiy (g‘arazli) fikrlarga asoslangan hukmlarga olib borishidan hadiksirardilar. Shuning uchun ular qiyosga tayanib istihsoh – muayyan holatning qo‘llanishiga muvofiq ravshan isbotini beruvchi, fikh qoidasini ishlab chiqqanlar. Masalan, safarda bo‘lgan shaxsning o‘lik yoki tirikligini bilmasdan uning mol-mulkiga merosxo‘rlik egalik qilishlari mumkinmi, degan savolga shofi’iylar rad javobini berardilar. Bunga sabab meros egasining o‘limi haqida isbotlovchi dalilning yo‘qligidir. Suriya va Misrda shakllangan
bu mazhab hozirgi vaqtda Indoneziya, Sharqiy Afrikaning ba’zi mamlakatlarida, janubiy arab
sultonliklari musulmonlari orasida tarqalgan bo‘lib, sunniylikdagi musulmonlarning 27 foizini
tashkil etadi.
3. Molikiy mazhabi. Asoschisi Molik ibn Anas (713-795) “Ashob al-Hadis” (Hadis
tarafdorlari) oqimining yirik namoyandasi bo‘lib, Muhammad payg‘ambar davridagi diniy huquq
tartibini yoqlab chiqqan. O‘zining “Al-Muvatto’” (Ommaviy, Barchaga tushunarli) asarida
Qur’on va Sunnani aqlga asoslangan holda talqin qilishga qarshi chiqqan. U muhofazakor
ilohiyotchi faqihlardan biri edi. Bu mazhab tarafdorlari o‘zlarining nomoʻtadilligi bilan ajralib
turardi. Ular hanafiylarga nisbatan qiyosni qo‘llashda ancha chek qo‘yishardi. Ammo o‘zlarining
istisloh qoidalari bilan hanafiyaning istihsoniga yaqin turardilar. Hozirgi davrda Molikiya mazhabi
Tunis, Jazoir, Marokash, Liviya va boshqa mamlakatlarda tarqalgan bo‘lib, sunniylikdagi
musulmonlarning 17 foizini tashkil etadi.
4. Hanbaliya mazhabi asoschisi imom Ahmad ibn Hanbal ibn Xilol ibn Asad az-Zuxayliy
3
Керимов Г.М. Шариат и его социальная сущность.-М., Наук, 1978. -С. 15.
al-Shayboniy 780 yili Bog‘dodda tug‘ilib, shu yerda 855 yil vafot etgan. Hadis to‘plash niyatida