Dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir

              Fiziki  tərbiyə  dərsləri məktəbdə bu sahədə aparılan işlərin  əsas təşkili formasıdır başlığı 
altında gedən yazıda isə fiziki tərbiyə dərslərinin təşkili və keçirilmiəsinə dair zəruri pedaqoji-psixoloji və 
metodiki komponentlərin izahı öz əksini tapır. Xüsusən, dərsin xüsusiyyətləri, vəzifələri, tipləri, onun 
quruluşu, hissələri, təşkili formaları, sıxlığı, fiziki yükü, habelə  dərsdə yer seçmə, ona rəhbərlik və 
hazırlıq, ev tapşırıqları, hesabaalma, qiymətləndirmə, məşğələ yerinin düzəldilməsi, ləvazimat, vəsait və 
avadanlıqlarla təchizi mühüm yer tutur.  
              İkinci bölmədə ibtidai məktəbin «Fiziki tərbiyə» fənn proqram bölmələri üzrə hərəkətlərin 
xüsusi metodikası verilir.  Birinci olaraq, ayrı-ayrı siniflərə aid fiziki tərbiyədən  əsas biliklərin 
mahiyyəti, məzmunu və öyrədilməsinin pedaqoji-psixoloji izahı və mənimsədilməsi metodları şərh 
olunur. 
              Bu  bölmədə  fiziki tərbiyə  məşğələləri zamanı ilk tibbi yardım göstərmək qaydaları  üzrə 
məlumatlar verilir, xüsusən, məişət, idman məşğələləri, turist – yürüş və səyahətlərində baş verə biləcək 
zədələnmələr qeyd edilir və onların qarşısını almaq üçün tibbi yollar göstərilir. Bundan əlavə, proqram 
materiallarının məzmunu və keçirilməsi metodikasından bəhs olunur. Burada ibtidai siniflərdə  tədris 
olunan gimnastika hərəkətlərinin, sıra təliminin, müvazinət, rəqs, akrobatika və s. hərəkətlərin məzmunu 
və icraedilmə texnikasının izahı verilir. Müəllifin vaxtı ilə seçib tədris proqramına daxil etdiyi  oğlan və 
qızlar üçün Azərbaycan rəqs elementlərinin və milli mütəhərrik oyunların, yerinə yetirilmə metodikası, 
həmçinin digər mütəhərrik və idman oyunlarının kross hazırlığının, üzgüçülüyün təşkili və keçirilməsi 
yolları da bu bölmədə öz yerini tapır. Dərsliyin xüsusi məktəb və qruplar hissəsində isə azkomplektli 
məktəblərdə və səhhətində olan qüsurlara görə xüsusi tibbi qrupa daxil olan şagirdlərin fiziki tərbiyəsinin 
əhəmiyyəti, məzmunu, təşkili və idarə olunma məsələlərindən danışılır. 

 11
              Üçüncü bölmədə isə tədris gün rejimində fiziki tərbiyə- sağlamlıq tədbirlərindən, sinifdən 
və  məktəbdənxaric fiziki tərbiyə  və idman məşğələlərindən  bəhs edilir. Burada səhər gigiyenik 
gimnastikası,  bədən tərbiyəsi dəqiqəsi, böyük tənəffüslərdə fiziki hərəkətlər, mütəhərrik oyunlar, 
günüuzadılmış qruplarda idman saatı, eyni zamanda ümumi fiziki hazırlıq qruplarının, idman 
bölmələrinin, fərdi məşğələlərin, idman yarışlarının təşkili  şərh olunur. Bundan əlavə, uşaq-gənclər və 
idman məktəblərində, uşaq yaradıcılıq birliyi və  mədəniyyət evlərində, istirahət və  mədəniyyət 
parklarında, mənzil-istismar sahəsində  və  bələdiyyə idarələrində fiziki tərbiyə  və idman işləri 
işıqlandırılır. Həmin bölmədə  ailədə  uşaqların fiziki tərbiyəsi  də diqqət mərkəzində saxlanılmış  və 
orada kiçik məktəbyaşlı uşaqların fiziki tərbiyəsinin əhəmiyyəti və vasitələrindən, gün rejimindən, uşaq 
orqanizminin möhkəmləndirilməsindən, ailədə uşaqların bədən tərbiyəsi dəqiqəsindən və səhər gigiyenik 
gimnastikasının təşkili və keçirilməsindən danışılır. Bu bölmədə həm də şagirdlərin fiziki tərbiyəsində 
məktəb, ailə  və ictimaiyyətin birgə  işindən, onun təşkili formalarından  bəhs edilir. Valideyn 
konfranslarına, sinif valideyn iclaslarına, valideynlərlə və ictimaiyyətlə aparılan işlərə, onun məzmunu və 
təşkilinə xüsusi yer ayrılır.  
Dərs vəsaitində  I-IV siniflər üçün mütəhərrik oyunlar, onların təşkili və keçirilməsi metodikası, 
yekunlaşdırılması qaydaları, eləcə də fiziki tərbiyə üzrə dərs nümunələri əlavə kimi təqdim olunur. 
Açıq etiraf etmək lazımdır ki, dərslik müəllifləri dərsliyi tərtib edərkən hər şeyi öz üzərinə götürmür, o, 
bilavasitə öz təcrübəsinə, tədqiqat işlərinə, müşahidələrinə istinad etməli olsa da belə, digər tədqiqatlar, 
dərs vəsaiti hazırlayan müəlliflərin yaradıcılığına da hörmətlə yanaşır və müraciət edir. Əgər belə olmasa, 
həmin dərslik öz lazımi qiymətini, yerini ala bilməz. Yazının müəllifi də öz təcrübəsinə  əsaslanmaqla 
bərabər, mövcud problemlərə aid yazılan elmi-tədqiqat  işlərindən, dərs vəsaiti, metodiki işləmə  və 
tövsiyələrdən, dissertasiyalardan, məqalələrdən, qabaqcıl müəllimlərin təcrübəsindən istifadə etmişdir. 
Bununla paralel auditoriyaya öyrədilməsi  zəruri olan başlıca mövzuların metodikası müəllif tərəfindən 
bir daha işlənilib ümumiləşdirilmiş, mövcud proqramın çərçivəsinə salınmışdır. 
              Uzun illərdən bəri müəllifin pedaqoji fəaliyyətinin məhsulu və nəticəsi olaraq, işıq üzü görən bu 
dərsliyin bütün çətinliklərinin öhdəsindən nə  dərəcədə  gəldiyimizi müəyyənləşdirməyi hörmətli 
həmkarlarımın və oxucularımızın ixtiyarına buraxırıq. 
Dərs vəsaiti üzərində gələcək işləri davam etdirərkən, Sizdən alacağı arzu və təkliflərə, irad və tövsiyələrə 
görə müəllif minnətdar olacaqdır. 
                          
                                                                        Hörmətlə, müəllif. 
 

 12
BİRİNCİ BÖLMƏ 
 
FİZİKİ TƏRBİYƏNİN NƏZƏRİ-METODİK  MƏSƏLƏLƏRİ. 
 
I FƏSİL. FİZİKİ TƏRBİYƏNİN MÖVZUSU VƏ İNKİŞAF TARİXİ 
 
P L A N 
 
1.1. Fiziki tərbiyənin mövzusu. 
1.2. Azərbaycanda bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafı. 
2.1. Azərbaycanda bədən tərbiyəsinin yaranması. 
2.2. Azərbaycanda feodalizm dövründə bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafı. 
2.3. Azərbaycanda XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafı. 
2.4. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti illərində bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafı barədə (1920-1991-cı 
illər). 
2.5. Qədim və müasir Olimpiya oyunları.  
2.6. Azərbaycan idmançılarının Olimpiya oyunlarında iştirakı və nailiyyətləri. 
 
Ə D Ə B İ Y Y A T 
 
1.Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər  Əliyevin Azərbaycan Milli Olimpiya Komitəsinin 
yaradılmasının onillik yubileyi haqqında sərəncamı. Bakı şəhəri, 12 dekabr, 2001-ci il. 
2.Heydər  Əliyev və Azərbaycanda Olimpiya hərəkatı. Layihənin rəhbəri:  İlham  Əliyev, müəlliflər: 
Ç.Hüseynzadə, C.Rəhimov, Bakı, 2002-ci il. 
3.İlham Əliyev. Azərbaycanda Olimpiya hərəkatı. Bakı, 2002-ci il. 
4.E.F.Acalov Azərbaycanda bədən tərbiyəsi və idmanın inkişaf tarixi. Bakı. «Maarif» nəşriyyatı. 1985-ci 
il. 
5.A.Abiyev, D.Quliyev. Helsinkidən başlayan yol. «Adiloğlu» nəşriyyatı. Bakı. 2002-ci il. 
 
I. FƏSİL.FİZİKİ TƏRBİYƏNİN MÖVZUSU VƏ İNKİŞAF TARİXİ 
 
                       1.1. Fiziki tərbiyənin mövzusu 
              Fiziki  tərbiyə insanın fiziki cəhətdən təkmilləşməsinin idarə olunmasının ümumi 
qanunauyğunluqlarına  əsaslanan bir elm olmaqla, həm də ümumi pedaqoji qanunauyğunluqlara istinad 
edir. 
              Fiziki  tərbiyənin mövzusu Azərbaycan fiziki tərbiyə sisteminin məqsədini, vəzifələrini, 
prinsiplərini və  tərbiyənin digər tərkib hissələri ilə  əlaqəsini öyrədir. Bundan əlavə, fiziki tərbiyənin 
mövzusu fiziki tərbiyənin vasitələrini, formalarını bu prosesdə  tətbiq olunan metodları, prinsipləri, 
metodikanı izah edir. Məktəb yaşlı  uşaqların fiziki keyfiyyətlərinin inkişafı, hərəki bacarıq və 
vərdişlərinin formalaşması yollarını mənimsədir. 
              Fiziki tərbiyənin mövzusu keçmişdə mövcud təcrübəni, həmçinin müasir təcrübəni öyrənir, təhlil 
edir, ümumiləşdirir. Azərbaycan fiziki tərbiyəsinin mövzusu milli dəyərlərə  əsaslanır, milli oyunların, 
idman növlərinin inkişafına xidmət edir. 
              Fiziki  tərbiyə digər elmlərlə  də  əlaqədardır. Xüsusilə, anatomiya, biologiya, fiziologiya, 
gigiyena, kimya və i.a. 
              Fiziki  tərbiyə psixologiya, pedaqogika elmləri ilə  də  sıx bağlı olmaqla yanaşı, bu elmlərə 
əsaslanaraq təlim olunur. 
              Bütün bunlarla bərabər, fiziki tərbiyənin mövzusuna onun tarixi, anlayışları, tədqiqat metodları, 
metodikası  və s. daxildir. Bu fəsildə fiziki tərbiyənin mövzusuna aid olan bəzi vacib məsələləri qısa 
şəkildə  şərh etməyi zəruri bilirik. Xüsusən onun tarixi, anlayışları, sistemi və  təlimi  əsaslarının  şərhini 
nəzərdə tuturuq. 
 

 13
             1.2. Azərbaycanda bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafı 
 
            2.1. Azərbaycanda bədən tərbiyəsinin yaranması. 
              Ümumbəşər milli mədəniyyətinə qovuşmuş  və ona dəyərli tövhələr vermiş milli 
mədəniyyətimizin tarixi qədim, keçdiyi yol olduqca çətin və şərəfli olmuşdur. 
              Bədən tərbiyəsi və idman milli mədəniyyətimizin tərkib hissəsi kimi milli mövcudluğumuzun 
daimi dayağı olmuş və gələcəkdə də olacaqdır. Həmin baxımdan xalqımızın bədən tərbiyəsi və idmanının 
inkişaf yoluna nəzər salmaq xüsusi zəruriyyət kəsb edir. 
              Qədim Azərbaycanda ibtidai icma quruluşunun meydana gəlməsi, sinfi cəmiyyətin yaranması 
fiziki qüvvə  və bacarıqların təkmilləşməsinə, maddi, mənəvi nailiyytlərin artmasına, sağlamlığın 
möhkəmləndirilməsinə səbəb olmuşdur. Bütün bunlar Azərbaycanda fiziki tərbiyənin meydana gəlməsinə 
təkan vermiş, müdafiə və hücum xarakterli müxtəlif növ fiziki hərəkətlərdə öz əksini tapmışdır. Atçapma, 
nizə tullamaq, cürbəcür oyunlar öz inkişafı mərhələsinə qədəm qoymuşdur. 
              Tarixi mənbələrə və arxeoloji qazıntılara istinad edərək göstərmək lazımdır ki, Midiya dövlətinin 
yarandığı dövrdə  hərbi reforma keçirildi, qoşunların hərbi-fiziki hazırlığı daha da artırıldı, nizə 
tullayanlar, ox atanlar və s. süvari dəstələr yarandı. Midiya hərbi süvariləri qoşun növü kimi ilk dəfə 
meydana gələn ölkələrdən biri oldu. Midiya dövlətinin süqutundan sonra yerli əhali, qoşun hissələri 
yadellilərə qarşı amansız olmuş, torpaq uğurunda böyük qəhrəmanlıq nümayiş etdirmişlər. 
              Qədim Azərbaycanın  Şimal vadilərində yaşayan albanlar arasında ovçuluq, atçapma inkişaf 
etmişdir. Onlar vəhşi heyvanları qovub nizə ilə, yaxud oxla ovlayırdılar. Alban dövləti hərbi-fiziki 
hazırlığa xüsusi diqqət yetirir, onun döyüşçüləri düz qılınclarla düşmənlərə qarşı amansız olmuş, 
vuruşlardan şərəflə çıxmışlar. Düşmənlərə qarşı döyüşdə kişilərlə bərabər qadınlar da döyüşür və igidlik 
göstərirdilər. Albanlar beş yaşından başlayaraq iyirmi dörd yaşına kimi kamandan ox atmağı, nizə 
tullamağı və at çapmağı, hətta qaçış hərəkətlərini də öyrənirdilər. 72 km məsafəyə sürətlə qaçış yarışları 
təşkil olunur, bu məsafəni dəf edənlər «Şatır» (qaçışla məşğul olan adam) adlandırılırdı. Əlbəyaxa vuruş 
və  təkbətək döyüşdə Azərbaycan bahadırları, nəinki Qafqazda, hətta  Şərq ölkələrində öz məharətlərini 
dəfələrlə göstərmişlər. 
              Şifahi xalq ədəbiyyatının bütün janrlarında fiziki tərbiyənin öz əksini tapdığını müşahidə edirik. 
Qeyd etməliyik ki, dastanlardakı xalq qəhrəmanlarının igid, cəsur, dözümlü, mübariz və qorxmaz 
olmaları onların müxtəlif növ oyunlarla, fiziki hərəkətlərlə iradə  və  bədənlərini möhkəmləndirmələrinə 
səbəb olmuşdur. 
              Herodota,  Diodora,  Kitabi-Dədə-Qorquda, «Oğuznamə»yə, «Qobusnamə»yə, dastan və 
nağıllarımıza (Koroğlu, Qaçaq Nəbi və s.), habelə Y.V.Çəmənzəminli,  Ə.Ş.Haşımova və başqalarının 
tədqiqatlarına istinad etsək, Qobustan qayalarında həkk edilmiş  təsvirləri təhlili etsək, məlum olur ki, 
qədim Azərbaycanda hərbi-fiziki hazrlığa xüsusi diqqət yetirmişlər. Toy mərasimlərində, Novruz 
bayramında milli fiziki hərəkətlərdən, oyunlardan istifadə etmişlər. «Od üstündən tullanmaq», «Çovkan» 
və s. oyunları misal göstərmək olar. 
              Azərbaycanda şahmat oyununun geniş vüsət tapması da məlumdur. IX əsrdə C.Naxcıvani yalnız 
Azərbaycanda deyil, Qafqaz və Orta Asiyada ən güclü şahmatçı olmuşdur. 
              Yunanıstan, Roma və şərq ölkələri ilə Azərbaycanın iqtisadi-siyasi əlaqələrinin mövcudluğu bu 
ölkələrin  ən yaxşı fiziki tərbiyə forma və metodlarının tarixi vətənimizdə  mənimsənilməsinə  zəmin 
yaratmışdır. Bunun xalqımızın fiziki tərbiyəsinin inkişafına, ölkəmizdə ilk fiziki təriyə sisteminin 
yaranmasına müsbət təsiri olmuşdur və  əksinə, Azərbaycan milli oyunları, fiziki hərəkətləri başqa 
ölkələrin fiziki tərbiyə və idmanının formalaşmasına öz müsbət təsirini göstərmişdir. «Covkan» oyununun 
bizdən Hindistana, oradan isə İngiltərəyə keçməsi buna əyani sübutdur. 
 
2.2. Azərbaycanda feodalizm dövründə bədən 
tərbiyəsi və idmanın inkişafı 
 
              Həmin dövr tədqiq olunarkən tarixçi E.Acalov göstərir ki, həmin dövrdə fiziki tərbiyə 
vasitələrində elə bir ciddi dəyişiklik olmayıb. Fiziki tərbiyənin forma və metodları əvvəlki kimi qalmışdır. 
Lakin islam dininin geniş yayılması nəticəsində, o, Azərbaycanın bədən tərbiyəsi və idman hərəkatında öz 

 14
izini qoymuşdur.  Əgər qədim Azərbaycanda bədən tərbiyəsi ümumi tərbiyə sistemində aparıcı rol 
oynayırdısa, orta əsrlərdə isə o ikinci plana keçirildi. Əhalinin intellektual və zehni cəhətdən inkişafına 
səbəb olan oyun və  hərəkətlərə az fikir verilməyə başlandı. Bəzi oyunlara hətta qadağalar qoyuldu. 
Onların xalqın həyat tərzindən çıxarılmasına səy göstərildi. Fiziki tərbiyəyə deyil, dini-mənəvi tərbiyəyə 
daha üstünlük verildi, qayğı göstərildi. Bu uzun çəkmədi. Yerli feodal dövlətləri yarandı ki, bu da XI 
əsrdən başlayaraq  ərəb işğalçılarını  ərazimizdən qovmaq məqsədilə  hərbiçilərin hərbi-fiziki hazırlığına 
diqqətin artırılmasına səbəb oldu. Həmin dövrdə ictimai quruluşa uyğun fiziki tərbiyə sistemi yarandı. 
Feodal gəncləri ov etməklə, at çapmaqla fiziki-hərbi möhkəmliyini artırır, kəndlilər isə yalnız məişət 
oyunları ilə məşğul olurdular. Çünki onların başqa cür imkanları yox idi. Bütün bunlara baxmayaraq, ordu 
sıralarında, həm də xalq arasında güləş, daş qaldırmaq, at sürmək, üzgüçülük, nizə tullamaq, kamandan 
ox atmaq, qaçış və s. milli idman növləri ilə məşğul olmaq kütləvi hal almışdır. 
              XI-XII  əsrlərdə Azərbaycanın iri şəhərlərində  cıdır meydanları düzəldilir, at sürmək, güllə 
atmaq, şahmat yarışları keçirilirdi. «Covkan» oyunu təşkil olunurdu. Bu oyunlar ciddi qayda-qanunlarla 
idarə edilirdi. 
              Nizami,  Xaqani,  Tusi,  Əhvədi, M.Naxcıvani kimi orta əsr mütəfəkkirlərinin  əsərlərində, xalq 
oyunlarından bəhs edən epizodların izahına və təhlilinə də rast gəlirik. Böyük Nizaminin «İsgəndərnamə» 
poemasında  şairin ilhamla yaratdığı  pəhləvanlar surətləri,  şübhəsiz, xalq arasında yaşamış el 
bahadırlarının ümumiləşdirilmiş obrazlarıdır. 
              Çingizxan, Şah İsmayıl Xətai, Şah Abbas dövründə ölkənin fiziki tərbiyəsi xeyli inkişaf etmişdir. 
Bundan  əlavə, Azərbaycana  şan-şöhrət gətirmiş «Zorxanalar» geniş vüsət almışdır. Xüsusilə, Bakıda, 
Şamaxıda,  Şəkidə, Qarabağda, Naxcıvanda «Zorxana»ların təşkil edilməsi burada yüzlərlə cavanın öz 
fiziki hazırlığını, fiziki gücünü artırmasına səbəb olmuşdur. 
 
 
2.3. Azərbaycanda XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində 
bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafı 
 
              Görkəmli filosof, yazıçı  və  şairlərin  əsərlərinə xüsusilə A.Bakıxanovun, M.F.Axundovun, 
M.Kazımbəy, H.Zərdabi, N.Nərimanov və başqalarının tədqiqatlarına istinad edərək deyə bilərik ki, bu 
illərdə Azərbaycanda bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafında mühüm tərəqqi olmuşdur. XIX əsrdə Yaxın 
və Orta Şərqdə və Zaqafqaziyada seçilib sayılan Şuşalı Nabat, Sarablı Rüstəm, Seyidhəsən, Hüseynqulu 
Hacı Mürsəlqulu oğlu, M.A.Axundov və Ş.Abdullanın, habelə XX əsrin əvvəllərində beynəlxalq aləmdə 
tanınan peşəkar güləşçi, dünya çempionu Sali Süleyman, Rəşid və Cümşüd Yusifov, Eldar və Çingiz 
Göyçaylı qardaşları, Məmmədəli Qazaxlı  və b. yaşamışdır. Onların Azərbaycan idmanının təbliğində 
danılmaz rolu olmuşdur. 
              XX əsrin başlanğıcında neft çıxarılması və emalı ilə əlaqədar çoxlu xarici ölkə mütəxəsisləri, o 
cümlədən Rusiyanın müxtəlif guşələrindən fəhlələr Bakıya axışıb gəlirdilər. Bunun nəticəsində Bakıda 
gimnastika, üzgüçülük, ağır atletika və s. idman növləri daha da inkişaf etməyə başladı. Bu zaman Bakıda 
futbol da geniş vüsət aldı. Ərazi prinsiplərinə görə, həm də təhsil ocaqlarında futbol komandaları yarandı. 
Beynəlxalq görüşlər keçirilirdi. Azərbaycan Demokratik Respublikasında, sovet hakimiyyəti quruluşunun 
ilk vaxtlarında idmana diqqət artırıldı. 
 
2.4. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti illərində bədən tərbiyəsi 
və idmanın inkişafı barədə (1920-1991-ci illər) 
 
              Sovet  hakimiyyətinin ilk illərindən başlayaraq SSRİ dövründə Azərbaycanda uşaq və 
yeniyetmələrin, gənclərin, həmçinin əhalinin bədən tərbiyəsinə, idmanına diqqət artırılmışdır. Bu sahədə 
proqramlar, dərs vəsaiti hazırlanıb nəşr edilmişdir. Artıq bədən tərbiyəsi və idman planlı surətdə həyata 
keçirilmişdir.  ƏMHO,  ƏMH bədən tərbiyəsi kompleksləri hazırlanıb bu sahədə normativlər qəbul 
olunmuşdur. Bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafı SSRİ-nin faşist Almaniyası üzərində Böyük Vətən 
müharibəsi illərində qələbəsinin mühüm şərtlərindən biri olmuşdur. 

 15
              SSRİ dövründə «Dinamo», «Spartak», «Bruvestnik», «Neftçi» kimi və b. könüllü idman 
cəmiyyətləri, həmçinin UÇİM yaradılmışdır. Bunların sayəsində Azərbaycanda böyük idman geniş vüsət 
almışdır. Respublikada O.Seyidov, S.Səfərov, M.Məcidova, L.Hacıyeva kimi güclü gimnastlar 
yetişmişdir. 
              1944-cü  ildə  ağır atletika üzrə keçirilən SSRİ çempionatı Azərbaycan idmançısı  Əhməd 
Məhəmməd oğlunun qələbəsi ilə başa çatdı. Bu igid döyüşçü və idmançı 1942-ci ildə baş vermiş 
qanqrena nəticəsində hər iki ayaq pəncəsini itirdi. Lakin o, Moiseyevin əfsanəvi igidliyini təkrar edərək, 
sevimli məşğuliyyətinə qayıtdı, yaralandıqdan sonra iştirak etdiyi birinci ölkə çempionatında ikinci yeri 
tutdu. Bir il sonra, Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulmasının 25-ci ildönümünə  həsr olunmuş 
respublika yarışlarında  Əhməd Məhəmməd oğlu ümumittifaq rekordu, 1946-cı ildə isə SSRİ 
birinciliyində dünya rekordunu müəyyən etdi. 
              Müharibədən sonrakı illərdə Azərbaycan idmançıları güləş üzrə böyük nailiyyətlər əldə etdilər. 
M.Babayev, İ.Dadaşov Sərbəst güləş üzrə 4 dəfə SSRİ çempionu oldular. Gənc güləşçi R.Məmmədbəyov 
XV Olimpiya oyunlarında (Helsinki, 1952) gümüş medal qazandı. Melburn Olimpiadasında (1956) bakılı 
Y.Konovalov atletika üzrə II yeri tutub gümüş medal qazandı (4x100). 
              Voleybolçularımız isə 1957-cı ildə SSRİ kubokunun sahibi oldular. Bu yarışda fəxri qələbəni 
O.Ağayev, A.Makaqanov, Y.Abbasov, X.Zülfüqarov, H.Ələkbərov, F.Rzayev və b. əldə etdilər. 
              A.İbrahimov (Sərbəst güləş), M.Allahverdiyev (3 dəfə) və A.Niftullayev Yunan-Roma güləşi 
üzrə, N.Hüseynov, Z.Hüseynova (8 dəfə) Cüdo üzrə və b. müxtəlif illərdə dünya çempionu olmuşlar. 
 
2.5. Qədim və müasir olimpiya oyunları 
 
              Qədim Olimpiya oyunları.  Olimpiya oyunlarına aid ilkin məlumatlar eramızdan  əvvəl 776-cı 
ilə aiddir. Həmin ildən yarışların qalibləri qeydə alınmış və onun 4 ildən bir keçirilməsi qərara alınmışdır. 
Olimpiya oyunlarının vətəni Yunanıstandır. 
              Olimpiya oyunlarının keçirildiyi günlər bütün ölkədə sülh, əmin-amanlıq hökm sürür. Bu zaman 
«Müqəddəs sülh» 3 ay davam edir. Oyunlara gedən yaxud onlardan qayıdan hər kəs toxunulmaz hesab 
edilirdi. 
              Qədim dövrlərin Olimpiya oyunları qalibləri arasında məşhur xadimlər də olmuşdur. Məsələn, 
makedoniyalı Filipp (makedoniyalı  İsgəndərin atası) atçapma yarışlarında I yerə  çıxmış, riyaziyyatçı 
Pifaqor oyunların qalibi olmuşdur. 
              Qadınların, qulların qədim olimpiadalarda iştirakı qadağan edilirdi. 
              Romalılar Yunanıstan üzərində  qələbə çaldıqdan sonra oyunların  əhəmiyyəti və  iştirakçıların 
sayı azalırdı. Roma imperatoru I Feodasiy ölkədə xristianlığı məcburi qəbul etdirəndən sonra Olimpiya 
oyunlarını bütpərəstlərin mərasimi hesab edib onu eramızın 394-cü ilində qadağan etmişdir. 
              Müasir Olimpiya oyunları. Müasir olimpiadanın yaradıcısı Fransız Pyer de Kuberten 1896-cı 
ildə Olimpiya oyunlarını bərpa etdi. 
              Olimpiya rəmzi – Olimpiya hərəkatı sistemi atributlarına bunlar daxildir: Olimpiya hərəkatı 
üçün ümumi sayılan bütöv Olimpiya rəmzi, olimpiya devizi (birlikdə olimpiya emblemini təşkil edir) və 
BOK-nin  şəxsi mülkiyyəti sayılan olimpiya bayrağı (ağ qumaş parça olub, mərkəzində olimpiya rəmzi 
vardır). O, 1913-cü ildə BOK tərəfindən təsdiqlənmişdir. 
              Olimpiya devizi – beş hörülmüş halqadan ibarətdir: bir-biri ilə üç həlqə yuxarı cərgədə, ikisi 
də bir-biri ilə birləşdirilmiş halqa aşağı cərgədədir. Yuxarı cərgədə mavi, qara və qırmızı halqa (soldan 
sağa), aşağı cərgədə isə sarı və yaşıl həlqələr yerləşir. 
 
2.6. Azərbaycan idmançılarının yay Olimpiya oyunlarında 
iştirakı və nailiyyətləri 
 
          Sovet idmançıları ilk dəfə olaraq XV Olimpiya oyunlarında iştirak etmişlər (1952-ci il, Finlandiya-
Helsinki). Azərbaycan idmançıları da Sovet komandasının tərkibində ilk olaraq bu olimpiadaya qatılmış 
və ölkə idmançılarının qazandıqları nailiyyətlərdə onların da əməyi olmuşdur. Sovet idman heyətinin 
tərkibində  Rəşid Məmmədbəyov (sərbəst güləş),  İbrahimpaşa Dadaşov (sərbəst güləş) və Xandadaş 

 16
Mədətov da (yüngül atletika) var idi. Helsinkidə  ən yüksək nəticəni R.Məmmədbəyov göstərmiş  və 
Olimpiadanın gümüş medalını qazanmışdır. 
              Ümumiyyətlə, müasir Olimpiya oyunlarında (1952-2008-cü illər) 184 Azərbaycan idmançısı 
iştirak etmiş, 16 qızıl, 14 gümüş və 16 bürünc medal qazanmışlar.  
              Azərbaycan idmançılarının Yay Olimpiya Oyunlarında  əldə etdikləri yüksək nailiyyətlər 
bunlardır:  
              R.Məmmədbəyov. 1952-ci il XV Olimpiya oyunları, gümüş medal (Helsinki-Finlandiya – 
sərbəst güləş);          
              Y.Konovalov. 1956-cı il XVI Olimpiya oyunları- gümüş medal (Melburn-Avstraliya), 1960-cı il 
XVII Olimpiya oyunları , gümüş medal – atletika (4x100), Roma-İtaliya. 
              A.İbrahimov. 1964-cü il XVIII Olimpiya oyunları bürünc medal (Yaponiya-Tokio); 
              İ.Rıskal, V.Lantratova, 1968-ci il XIX Olimpiya oyunları, qızıl medal (Mexiko, voleybol). 
Bununla yanaşı İ.Rıskal Münhen Olimpiadasında da (XX 1972-ci il) qızıl medal, Tokio 1964-cü il XVIII 
olimpiya oyunlarında gümüş  və Monreal-Kanada Olimpiadasında isə bürünc medal qazanmışdır 
(Olimpiada-XXI, 1976-cı il); 
              R.Şabanova,  L.Şubina-1976-cı il, XXI Olimpiya oyunu qızıl medal (Monreal-Kanada, 
həndbol); 
              Moskva  (SSRİ) XXII Olimpiada, (1980-ci il) L.Savkina qızıl, B.Yakuşa, V.Pereverzev, 
Y.Kuryuçkin II yer (avar çəkmə), T.Şviqanova (ot üstə xokkey) bürünc medal;