Dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir

                             Yoxlama – test sualları 
1.Sinifdən və məktəbdənxaric fiziki tərbiyə işlərinin məqsədi nədir? 
2.Ümumi fiziki hazırlıq qruplarının təşkili qaydaları hansılardır? 
3.İdman bölmələrinin təşkili və keçirilməsi metodikasının mahiyyəti nədən ibarətdir? 
4.Fərdi məşğələnin təşkili metodikasını göstərin. 
5.İdman yarışlarının təşkili və keçirilməsi qaydalarını göstərin. 
6.Uşaq-gənclər idman məktəblərində fiziki tərbiyə və idmanın başlıca mahiyyəti nədir? 
7.Uşaq yaradıcılıq birliyi, mədəniyyət evlərində  və istirahət ocaqlarında fiziki tərbiyənin təşkili 
qaydalarını göstərin. 
8.Mənzil-istismar sahələrində  və  bələdiyyə idarələrində fiziki tərbiyə  əsasən nə ilə xarakterizə 
olunur? 
9.Gəzinti və ekskursiyaların təşkili və keçirilməsinin mühüm metodiki xüsusiyyətlərini göstərin. 
 
 
 
                       Yaradıcılıq işi üçün təxmini mövzular 
 
1.Fiziki tərbiyə üzrə sinifdənxaric işlərin məzmunu və təşkili. 
2.Fiziki tərbiyə üzrə məktəbdənxaric tədbirlərin məzmunu və təşkili. 
3.Gəzinti və ekskursiyaların təşkili və keçirilməsi. 
4.Məktəbdə idman yarışlarının təşkili. 
 
         

 269
 
 
                    IX FƏSİL.  AİLƏDƏ UŞAQLARIN FİZİKİ TƏRBİYƏSİ 
 
PLAN 
 
1.Ailədə uşaqların fiziki tərbiyəsinin əhəmiyyəti və vasitələri 
2.Ailədə kiçik məktəbyaşlı uşaqların gün rejimi 
3.Uşaq orqanizminin möhkəmləndirilməsi 
4.Ailədə uşaqların bədən tərbiyəsi dəqiqəsi 
5.Ailədə uşaqların səhər gigiyenik gimnastikası 
 
 
Ə D Ə B İ Y Y A T 
               
          1. Ailə tərbiyəsi. Valideynlər üçün lüğət. Bakı, «Maarif» nəşriyyatı, 1970-ci il. 
          2.B.Quliyev.  Ailədə  uşaqların fiziki cəhətdən məktəbə hazırlanması  məsələləri (Bax: 
Uşaqların məktəbə hazırlanması). Bakı, «Marif» nəşriyyatı, 1977-ci il. 
          3.  B.Quliyev.  Ailədə altıyaşlıların fiziki cəhətdən məktəbə hazırlanması. (Bax: Altı yaşlı 
uşaqların məktəbə hazırlanması. Bakı, «Maarif» nəşriyyatı, 1980-cı il). 
 
 
 
 
IX FƏSİL 
AİLƏDƏ UŞAQLARIN FİZİKİ TƏRBİYƏSİ 
 
IX.1. Ailədə uşaqların fiziki tərbiyəsinin əhəmiyyəti və 
vasitələri 
Uşaqların sağlam, bədəncə möhkəm böyüməsi işinə  ən kiçik yaşlarından ailədən başlanılmalıdır. 
Çünki uşaqların kiçik yaş dövründə  səhhətləri o qədər də möhkəm olmur. Onların məktəbəqədər yaş 
dövründə ürək, qan-damar və sinir sistemi, tənəffüs, görmə  və  eşitmə üzvləri lazımi səviyyədə inkişaf 
etmir. Həm də bu üzv və sistemlər xarici mühitin zərərli təsirlərinə daha tez məruz qalır, uşaqlar tez-tez 
xəstələnirlər. Ona görə  də orqanizmi fiziki cəhətdən möhkəmlətmək, onların fiziki hazırlığını artırmaq 
olduqca vacibdir. Hər bir valideyn körpənin anadan olduğu gündən başlayaraq yatağının təmizliyinə, 
geyimin bədənə münasib olmasına və yataq otağının təmiz hava ilə təmin edilməsinə çalışmalıdır. Uşağın 
vaxtında yuyundurulması, qidalanması, sakit və rahat yuxu şəraiti yaradılması  və s. onun bədəncə 
möhkəm, sağlam olmasını təmin edir. 
Ailədə  uşaqların sağlam, gümrah və fiziki cəhətdən inkişaf etməsi onların gələcək təlim-tərbiyəsi 
üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Çünki ilk dəfə məktəb həyatına qədəm qoyan uşaq istər-istəməz gərgin 
zehni və fiziki əməklə qarşılaşmış olur. O, bu zaman təlim-tərbiyə prosesində intizamlı olmalı, müəllimin  
dediklərinə diqqətlə qulaq asmalı, verilmiş tapşırıqları  səylə yerinə yetirməlidir. Bu baxımdan məktəbə 
gedən hər bir uşağın iradəcə möhkəm, fiziki cəhətdən hazırlıqlı, dözümlü, çevik olması  zəruridir. 
Uşaqlarda bu cür keyfiyyətlərin inkişafı ilə  əlaqədar valideynin qarşısında bir sıra mühüm vəzifələr 
qoyulur. Valideyn uşağın məktəbə hazırlığında onun aşağıdakı gigiyenik və fiziki bacarıq və vərdişlərə 
yiyələnməsini təmin etməlidir: 
- Təmiz və tez yuyunmaq vərdişinə yiyələnmək, yuxudan qabaq, nahardan sonra və yatmazdan 
əvvəl dişləri təmizləmək, tez geyinmək və soyunmaq, paltar və ayaqqabılarını təmiz və səliqəli saxlamaq, 
qidanı düzgün qəbul etmək, yeriş zamanı beli əyməmək, kürəyi düz saxlamaq, yeriş  və yürüş zamanı 
əllərin, ayaqların bir-birinə uyğun hərəkət etdirilməsi, qamətin möhkəmləndirilməsi üçün hərəkətlərdən 
istifadə    etməyi bacarmaq, əlləri hərəkət etdirməklə yüngül, sərbəst, müxtəlif növ hoppanmaların,  
dönmələrin icrası, hərəkət istiqamətini dəyişmək, sahəyə  bələd olmağı öyrətmək, habelə yüngül ritmik 

 270
qaçış  və yerişi bacarmaq, qaçışda göstərilən sürətə riayət etmək və onu dəyişdirə bilmək, enli və ensiz 
taxta üzərində yerimək və dırmanmağı, dırmanaraq düzgün aşmağı öyrətmək və s. 
Əlbəttə, bütün bunların ailə  şəraitində yerinə yetirilməsi üçün valideynin pedaqoji-metodiki 
hazırlığa malik olması əsas şərtdir. Bunun üçün də hər bir valideyn məktəbə getməli, məktəb müəllimi və 
həkimindən məsləhət almalıdır. 
Məktəbəqədər və məktəbyaşlı uşaqların sağlamlığının möhkəmləndirilməsi üçün onun təmiz və açıq 
havada olmasını  təmin etməlidir. Açıq havada olmaq uşağı isti və soyuğa uyğunlaşdırır və onun 
orqanizmini daha da möhkəmləndirir, dözümlülüyünü artırır. 
Təbii amillərdən istifadə edərək uşağın fiziki hazırlığına və inkişafına daha müsbət təsir etmək olar. 
Bədənin möhkəmləndirilməsində  işıq  şüalarından da istifadə etmək zəruridir. Günəş  işığı orqanizmdə 
müxtəlif fermentləri fəallaşdırır, mübadilə prosesini qüvvətləndirir. Günəş şüası həm də əhval-ruhiyyəni 
yaxşılaşdırır, iş qüvvəsini artırır. Lakin günəş işığından düzgün istifadə edilməlidir. Günəş altında həddən 
artıq olmaq, onu düzgün qəbul etməmək yanıq əmələ gətirir ki, bu da orqanizmə zərərli təsir göstərir. 
Bədəni hava ilə  də  bərkitmək olar. Bu bədənin temperaturundan az olan havaya orqanizmin 
tədricən alışdırılmasına  əsaslanır. Hava ilə  bədəni möhkəmlətmək üçün onun bir hissəsini və ya bütün 
bədəni açıq havaya vermək lazımdır. Bu məqsədlə ilıq hava vannalarından da istifadə edilir. Bunun adi 
hava vannalarından fərqi ondadır ki, burada yayılmış günəş  şüalarından istifadə olunur. Bundan əlavə, 
otaq temperaturuna uyğun duş  qəbul etmək, bədəni yaş  dəsmalla silmək maddələr mübadiləsini 
sürətləndirir, sinir sisteminin möhkəmlənməsinə kömək göstərir. 
Uşaqların sağlamlığında ətraf yerlərə gəzintilər mühüm yer tutur. Buna görə hər bir valideynin öz 
uşağı ilə birlikdə, yaxındakı bağlara, parklara, çay və dəniz kənarına gəzməyə çıxması vacibdir. Bu bir 
tərəfdən uşaqları doğma vətənin təbiəti ilə tanış edir, yaşadığı sahələrə  bələdləşdirir, onlara təbiəti 
sevdirir. Digər tərəfdən isə ayaq əzələ qüvvəsini artırır və möhkəmləndirir, ağ ciyərləri təmiz hava ilə 
təmin edir. Bunlar ürək-qan damarlarının, dayaq hərəkət aparatının, sinir sisteminin möhkəmləndirilməsi 
və inkişafına, həmçinin ağ ciyərlərdə hava tutumunun genişlənməsinə səbəb olur. 
  Ailədə  uşağın fiziki tərbiyəsində oyunlar əsas yer tutur. N.K.Krupskaya uşaq oyunlarını 
xarakterizə edərək yazırdı ki, oyunun məktəbəqədər yaşlı  uşaqlar üçün müstəsna dərəcədə  əhəmiyyəti 
vardır. Oyun onlar üçün  təlimdir. Tərbiyənin ciddi bir şəklidir, böyüməkdə olan orqanizmin tələbidir. 
Böyük proletar yazıçısı M.Qorkiyə görə uşaq 10 yaşına qədər əyləncələr tələb edir və onun tələbi 
bioloji cəhətdən qanunidir. O, oynamaq istəyir, onu əhatə edən dünyanı hər şeydən əvvəl və hər şeydən 
asan oyunla dərk edir. 
  A.S.Makarenko «Tərbiyə haqqında mühazirələr» kitabında oyunun uşağın həyatındakı mövqeyini 
belə qiymətləndirir. «Yaşlı adamın həyatında iş fəaliyəti, qulluq nə kimi əhəmiyyətə malikdirsə, uşağın 
həyatında  oyun o qədər vacib və əhəmiyyətlidir. Uşaqlar oyunda necədirlərsə, böyüyəndən sonra işdə də 
bir çox cəhətdən elə olmalıdırlar. Ona görə  də  gələcək xadimin tərbiyəsi hər  şeydən  əvvəl oyun 
prosesində keçir (A.S.Makarenko. Seçilmiş pedaqoji əsərləri, s.378). A.S.Makarenko oyunla işin arasında 
o qədər də  fərq olmadığını göstərir: «Yaxşı oyun yaxşı  işə  bənzəyir, pis oyun pis işə  bənzəyir. Bu 
bənzəyiş çox böyükdür. Cəsarətlə demək olar ki, pis iş yaxşı  işdən daha artıq pis oyuna oxşayır 
(A.S.Makarenko. Seçilmiş pedaqoji əsərləri, səh.378). 
Oyun uşaqda kollektivçilik, dostluq, təşəbbüskarlıq, qoçaqlıq, düzgünlük, beynəlmiləlçilik, 
vətənpərvərlik və s. ən yüksək müsbət əxlaqi keyfiyyətləri aşılayır. 
Valideyn hər hansı bir oyunu uşağa keçmək üçün ona qabaqcadan hazırlaşmalı, metodik yolları, 
qaydaları özü üçün dürüstləşdirməlidir. Oyun zamanı qaydaların pozulmasına imkan verməməlidir. 
Ailə  şəraitində  tətbiq olunan oyunlar məzmununa görə  təklikdə  və ya bir neçə  uşağın iştirakı ilə 
yerinə yetirilə bilər. Dəstə halında oyunları yaşayış binasına yaxın sahə  və meydançalarda oynamaq 
lazımdır. Belə oyunlardan biri də Azərbaycan xalq oyunu «Şaxta və günəş» dir. Bu oyun əsasən qızlar 
üçündür. Valideyin qızları 2 dəstəyə bölür, meydançanın  əks tərəfində  cərgə ilə üz-üzə 
düzləndirir.Dəstəbaşı seçir. Dstələrin birinə qırmızı, digərinə isə ağ yaylıq verilir. Əllərində qırmızı yaylıq 
olan dəstə «Şaxta» adlandırılır. 
Valideyn dəstə başçılarını meydançanın ortasına çağırır. Ağ yaylıqlı dəstənin başçısı o birinə deyir: 
              «Şaxtayam yüküm ağır, 
                Nəfəsimdən qar yağır. 

 271
                Mən gələndə dəryalar, 
                Qorxudan buz bağlayır». 
              Qırmızı yaylıqlı dəstənin başçısı cavab verir: 
               «Şaxta baba, nahaq sən 
                 Qüvvətliyəm deyirsən. 
                 Mən buluddan çıxanda 
                 Mum kimi əriyirsən». 
Valideynin işarəsi ilə  dəstə başçıları yaylıqları oyunçulardan yığırlar. Dəstəni sıraya düzüb cəld 
valideynin yanına yüyürürlər və yaylıqları ona verirlər. Oyunu tez qurtaran dəstə qalib hesab edilir. 
Valideynin işarəsi olmadan dəstə başçıları yaylıqları oyunçulardan yığmamalıdır. Dəstəni sıraya 
düzmədən valideynin yanına qaçmamalıdır. 
Ailədə  uşaqların fiziki tərbiyəsinə  səhər gimnastikasının icrası, həyətyanı sahə  və meydançalarda 
voleybol, basketbol, futbol və s. oyunlar ilə məşğul olmaq da daxildir. Bütün bunlar uşaqların əzələ və 
sinir sistemini, dayaq hərəkət aparatını daha da möhkəmləndirir, fəal istirahətlərini təmin edir. 
İdman oyunlarının təşkili və keçirilməsi üçün valideynlər məhəllələrdə meydançalar hazırlamağa 
borcludur. Həmin meydançaların dağılmaması  və  həmişə  səliqəli olması üçün valideyn ora nəzarət və 
rəhbərlik etməlidir. 
Ailədə  uşaqların fiziki tərbiyəsinə onların gün rejimi və orqanizminin möhkəmləndirilməsi, səhər 
gigiyenik gimnastikası, bədən tərbiyəsi dəqiqələri və bədən tərbiyəsi üzrə tapşırıqların təşkili də mühüm 
əhəmiyyətə malikdir. 
 
X.2. Ailədə kiçik məktəbyaşlı uşaqların gün rejimi 
 İlbəil bədən tərbiyəsi proqramları və təlim metodları təkmilləşir, sinifdənxaric və məktəbdənkənar 
tədbirlərin məzmunu daha da zənginləşir. Eyni zamanda, şagirdlərin sərbəst yaradıcılıq fəaliyyəti 
genişlənir və daha rəngarəng olur. Həmin məsələlərin müsbət həlli yalnız pedaqoqların, həkimlərin və 
valideynlərin birgə işindən mühüm dərəcədə asılıdır. Şagirdlərin gün rejiminin düzgün və normal təşkili 
də heç şübhəsiz ki, həmin işlər içərisində özünəməxsus yer tutur. 
Bütün bunlara baxmayaraq, əksəriyyət ailələrdə  şagirdlərin gün rejiminə kifayət qədər diqqət 
yetirilmir. Halbuki kiçik məktəbyaş arasında uşaqların boyu lazımınca inkişaf edir, fiziki hazırlığı sürətlə 
artır, orqanizmi xeyli təkmilləşir, ali sinir sisteminin fəaliyyəti kifayət qədər artır, dayaq-hərəkət aparatı 
və sümükləşmə daha da inkişaf edir, möhkəmlənir. Eləcə  də, uşaqlar  şəxsiyyət kimi onların xarakter 
xüsusiyyətləri də formalaşır. 
Həmin yaş dövründə kiçik məktəbyaşlılar həyat üçün vacib olan bir sıra bilik, bacarıq və vərdişlərə 
yiyələnirlər ki, bütün bunlar da onların əməyi və sağlamlığı üçün xüsusi əhəmiyyətə malikdir. 
Qeyd etməliyik ki, bioloq və fizioloq alimlərin tədqiqatlarına istinad etmiş olsaq, deyə bilərik ki, 
gün rejimi baş-beyin qabığında oyanma və tormozlanma prosesinin müəyyən bir ardıcıllıqla getməsi kimi 
başa düşülür. Bu isə gün rejiminin elmi əsaslarda təşkili deməkdir. 
  Əgər insan eyni vaxtda yatır, qidalanır və  həmin saatda da istirahət edirsə, bu fəaliyyətə uyğun 
onda adət də yaranır. Bu uzun illər təkrar edirsə, baş beyin qabığında şərti reflektor sistemi əmələ gətirir. 
Şərti reflekslər nəticəsində insanın hər hansı bir fəaliyyət vaxtı çatırsa, o həmin vaxt görüləsi işi daha 
asanlıqla, heç bir çətinlik çəkmədən yerinə yetirəcəkdir. Demək, yemək vaxtı çatanda valideynlər o qədər 
də  əziyyət çəkməyəcək – uşaqlar acdıqlarını, yəni yemək istədiklərini bildirəcəklər. Bu o deməkdir ki, 
uşaqlarda vaxta müvafiq şərti reflekslər yaranır. Beynin qida mərkəzi oyanır., mədə  şirə ifraz edir. 
Bununla da adama iştah gəlir, orqanizmi qidanı  qəbul etməyə hazırlaşır və qidanı yaxşı  qəbul edir, 
yeməyi iştahla yeyir. 
Yuxu müəyyən vaxtda həyata keçirilirsə, bu özü də səmərəli yuxuya səbəb olur. Yəni eyni vaxtda 
yatmaq və eyni vaxtda durmaq, yuyunmaq, səhər gigiyenik gimnastikasını icra etmək və s. 
Birinci növbədə oxuyan məktəblilər 7 və ya 7.30-da yuxudan durmağa, pəncərənin gözlüyünü açıb, 
səhər gimnastikasını yerinə yetirməlidirlər. Sonra isə dişləri yumağa, yuyunmağa, səhər yeməyini yeməyə 
və s. vərdiş etməlidir. Sonra isə  məktəbə getməlidir. Məktəbdən qayıtdıqdan sonra nahar və istirahət 
etməli, ev işlərində valideynlərinə kömək etməli, müəyyən olunmuş vaxtda dərslərinə hazırlaşmalıdırlar 
və s. 

 272
İkinci növbədə oxuyan məktəblilər də müvafiq gün rejiminə  əməl etməlidirlər. Kiçik məktəbyaşlı 
uşaqlar ev tapşırıqlarına 1-1,5 saat vaxt sərf etməlidirlər. 
Gigiyenik tələblərə də əməl olunmalıdır. Eyni vaxtda ev tapşırıqlarını icra etməli, 30-35 dəqiqədən 
bir 5-10 dəqiqə fasilə olmalıdır.  İstirahət zamanı sadə fiziki hərəkətlərə  və ya müvafiq oyunlara – 
əyləncələrlə məşğul olmalı, gərginliyi azaltmalıdır. 
Dərsə hazırlaşmaq yeri, məqsədəuyğun rahat, işıqlı olmalı, yazı masası məktəblinin boyuna müvafiq 
olmalıdır. 
 
X.3. Ailədə uşaq orqanizminin möhkəmləndirilməsi 
Uşaqların orqanizminin möhkəmləndirilməsi ilə  əlaqədar aparılan proseduralar bütün məktəb 
illərində həyata keçirilir. Həmin prosedur tədbirlərin təsiri illər ötdükcə aparılır. Bu o zamana kimi davam 
etdirilir ki, o adətə çevrilməklə yanaşı, uşaqların sağlamlığını möhkəmləndirsin, normal fiziki inkişafı 
təmin etsin. Möhkəmləndirmə  tədbirləri gündəlik aparılmalıdır. Səhər gigiyenik gimnastikası  qış 
aylarında hava keçərlər açılmaqla icra edilməli, gimnastikadan sonra bədəni dəsmalla silməli, ayaqlar isə 
yatmazdan əvvəl ilıq su ilə  yuyulmalıdır. Yay aylarında yüngül, qış aylarında isə isti geyimlərdən istifadə 
etməlidir.  
Möhkəmləndirmə proseduralarından təxminən aşağıdakı  tələblərə  əməl etmək məsləhət 
görülür.Burada yaş və bədənin möhkəmliyi hökmən nəzərə alınmalıdır. Bədəni yaş dəsmalla sürtmə və 
bədəni su ilə yuyarkən suyun temperaturu-28
o
-18 
o
 olmalıdır. Suyun temperaturu 1
o
 yüksək olduqda duş 
qəbuletmə müddəti 40 saniyədən 2 dəqiqəyədək ola bilər. Təbii su hövzələrində çimərkən suyun 
temperaturu 20-18
 o
 olmalıdır. 
Günəş vannasının qəbulu 7-9 yaşlı uşaqlar üçün 10 dəqiqədən başlayaraq 20-25 dəqiqəyədək davam 
edə bilər (Bədənin ayrı-ayrı hissələri 5-6 dəqiqə günəş  şüaları  qəbul etməlidir). Günəş yannalarını 
yeniyetmələr hər dəfə 4-5 dəqiqə artırmaqla 40 dəqiqəyə qədər, böyüklər isə 60 dəqiqəyədək qəbul edə 
bilərlər. 
 
X.4. Ailədə uşaqların bədən tərbiyəsi dəqiqələri 
Dərs hazırlayarkən və ya digər işlər görərkən istirahət üçün kiçik fasilələr etməlidir. Fəal istirahət iş 
qüvvəsini bərpa edir. Bu şərtlə ki, fəal istirahət bədən tərbiyəsi hərəkətləri ilə müşayət olunsun. Bədən 
tərbiyəsi dəqiqəsini yerinə yetirərkən otağın havasını  dəyişməli, köynəyin düyməsini açmalı  və 2-3 
dəqiqə müddətində yüngül və sadə gimnastika hərəkətləri icra etməlidir. Hərəkətləri icra edərkən 
tənəffüsü saxlamamalı  və müntəzəm nəfəs alıb-verməlidir. Bədənin  əyilməsi zamanı  nəfəsi verməli, 
bədən düzələrkən nəfəsi almalıdır.  Əvvəlcə  əllər, ayaqlar, sonra isə  əyilmə  hərəkətləri, daha sonra isə 
gövdənin dairəvi hərəkətləri yerinə yetirməlidir. 
Nəfəs alıb – vermə burunla və müntəzəm olaraq edilməlidir. 
Bədən tərbiyəsi dəqiqələri hərəkətlərini tez-tez dəyişmək məsləhət görülmür. 
Bədən tərbiyəsi dəqiqəsinə 1 saat ev tapşırıqları üzərində  işlədikdən sonra başlamalı.  İbtidai 
məktəbyaşlı  uşaqlar həyətdə 120-200 m məsafədə  gəzişməlidir. Həyətdə müxtəlif hoppanma iplərindən 
istifadə etmək olar.  15-20 hoppanmadan sonra fasilə etməlidir. 
Bədən tərbiyəsi dəqiqələrində hərəkətlərin yerinə yetirilməsinə diqqət yetirilməsi və onun səmərəli 
başa çatmasına valideynlər kömək və nəzarət etməlidir. 
    
X.5. Ailədə uşaqların səhər gigiyenik gimnastikası 
  Səhər gimnastikası şagirdlərin ailədə fiziki tərbiyəsi sisteminə daxil olub, 8-10 dəqiqə müddətində 
icra edilir. Cəhər gimnastikası yuxudan sonra əhval-ruhiyyəni yüksəldir, həyat fəallığını artırır və 
cansağlığının möhkəmləndirilməsinə müsbət təsir göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, səhər gimnastikası 
ailə şəraitində keçirildiyi üçün onun səmərəli təşkili və keçirilməsi valideynlərdən çox asılıdır. Buna görə 
də ümumtəhsil orta məktəb bədən tərbiyəsi müəllimlərinin bu sahədə qarşısında bir sıra vəzifələr qoyulur. 
Bu hər  şeydən  əvvəl valideynlərin təbliği və fiziki tərbiyə üzrə biliklərlə silahlanmasından ibarətdir. 
Validenylərə fiziki tərbiyə üzrə bilik verilməsində bir sıra formalardan istifadə olunur. Belə formalardan 
biri də eyni yaş qrupuna malik uşaqların valideynlərinin məktəbə çağırılıb onlarla səhər gimnastikasının 
təşkili və keçirilməsi üzrə söhbətin aparılmasıdır. 

 273
Bakının Xətai  rayonundakı 88 saylı  məktəbin baş  bədən tərbiyəsi müəllimi T.Mirzəyev ailə 
şəraitində  səhər gimnastikasının düzgün təşkilinə  həmişə diqqət yetirir və bu məqsədlə  dərs ilinin 
əvvəlində ibtidai sinif şagirdlərinin valideynlərini məktəbə toplayır, onlarla təbliğati – metodiki xarakterli 
söhbətlər keçirir və tövsiyələr verir. Telman müəllim valideynlərlə söhbət aparmazdan əvəl mövcud 
ədəbiyyatı toplayır, onunla tanış olur, onu təhlil edir və müəyyən bir nəticəyə gəlir. Onun valideynlərlə 
apardığı söhbətin qısa məzmununu verək: - Uşaqların hamısı ailə  şəraitinə uyğun səhər gigiyenik 
gimnastikası  hərəkətlərini icra etməlidirlər.  Əgər kiçik yaşlardan başlayaraq uşaqlarınıza səhər 
gimnastikası hərəkətlərini yerinə yetirməyi öyrətsəniz, onların orqanizmi möhkəmlənəcək, daha çevik və 
zirək olacaq, dərslərində  də müvəffəqiyyətlər qazanacaqlar. Uşaqlar müntəzəm olaraq gimnastika ilə 
məşğul olarsa, artıq bir neçə ildən sonra onlar həmin hərəkətləri sərbəst surətdə yerinə yetirə biləcəklər. 
Uşaqlara müntəzəm surətdə izah etmək lazımdır ki, gigiyenik gimnastika şənlik, gümrahlıq, sevinc, 
qarşıda duran vəzifələrin yerinə yetirilməsi deməkdir. Uşaqlar yuxudan qalxan kimi pəncərəni açmalı və 
otağın havasını dəyişdirməlidir. Mülayim hava zamanı səhər gimnastikası hərəkətlərini eyvanda da yerinə 
yetirmək olar. Sonra isə onlar yuyunmalı, tiftikli dəsmalla bədəni sürtməli və qurutmalıdırlar. Hərəkətlər 
icra olunarkən uşaqların emosionallığının yüksədilməsinə, yaxşı  əhval-ruhiyyədə olmasına səy 
göstərilməlidir. 
 T.Mirzəyev valideynlərə daha sonra bildirdi ki, səhər gimnastikası 10-15 dəqiqə davam edə bilər. 
Kompleks təxminən 10-12 hərəkətdən ibarət ola bilər. Otaqda yaxşı olar ki, gimnastika hərəkətləri 
addımlamaqla və yaxud yerində yerişlə başlanılsın. Dartınma-gərilmə hərəkətləri isə diqqət mərkəzində 
saxlanılmalıdır. 
Yadda saxlamaq lazımdır ki, gərilmə  hərəkətləri qamətin formalaşmasına kömək edir, onurğa 
sütununun normal inkişafına zəmin yaradır, tənəffüsü daha da dərinləşdirir. Dartınma (gərilmə) 
hərəkətləri zamanı gövdəni irəli, arxaya, sağa və sola əyməli, bədəni düz saxlamaqla sağa və sola 
fırlatmalı, həmçinin hərəkətlər 3-4 dəfədən artıq təkrar olunmamalıdır. Tənəffüs müntəzəm edilməli, 
müxtəlif növ əyilmələr dövründə (irəli, arxaya, yana və s.) nəfəsi verməli, düzlənən zaman isə  nəfəsi 
almalıdır. Uşaqların hopanma zamanı hərəkətlərini pəncə üzərində yerinə yetirmələrinə fikir verilməlidir. 
Səhər gimnastikası hərəkətləri əvvəlcə barmaq, qol, çiyin əzələləri, sonra isə gövdə və aşağı ətraf əzələləri 
üçün verilməlidir. Axırıncı  hərəkətlər yüngül hoppanmalardan ibarət olmalıdır. Hoppanma və asta 
qaçışlar mütləq yeriş və bədəni sakitləşdirici hərəkətlərlə qurtarmalıdır. 
Siz mətbuatda dərc olunmuş  və yaxud radio ilə verilən kompleks hərəkətlərdən də istifadə edə 
bilərsiniz.  Əgər uşaqlar üçün müstəqil hərəkətlər kompleksi müəyyənləşdirirsinizsə, onda uşaqlarınızın 
səhhət-sağlamlığını, fiziki inkişafını və hazırlığını mütləq nəzərə almalısınız. Bunun üçün də hərəkətlərin 
həkim müayinəsindən nəticəsi və  uşaqların fiziki hazırlıq göstəricilərini öyrənməli və yaxşı yadda 
saxlamalısınız. Fiziki yük tədricən artırılmalı və yavaş tempdən başlamaq şərti ilə yerinə yetirilməlidir. 
Müəllim daha sonra valideynlərə müraciət edərək deyir:  
  - Uşaqların səhər gimnastikasına marağını və şüurlu münasibətini artırmaq  məqsədilə hərəkətlər 
yeksənək, cansıxıcı, daimi gərginlik tələb edən və eyni xarakterli olmamalıdır. Bundan ötrü də 14-21 
gündən bir ya bütövlükdə və yaxud da kompleks hərəkətlərin müəyyən hissəsini dəyişdirib yenisi ilə əvəz 
olunmalıdır. Hərəkət kompleksləri tərtib edərkən çalışmaq lazımdır ki, onlar bədənin eyni hissəsinə deyil, 
müxtəlif hissələrinə təsir edə bilsin. Bunun üçün ümuminkişafetdirici gimnastika hərəkətlərinə daha geniş 
yer vermək də vacibdir. 
İbtidai sinifdə oxuyan uşaqlarınızda hərəkətləri bir yerdə və sizin saymağınızla yerinə yetirilməsinə 
nail olun. Çalışın ki, hərəkətlər düzgün icra olunsun. Uşaqlar hərəkətləri düzgün, yəni lazımi tempdə, 
ritmdə, müəyyən bir ahəngdarlıqla yerinə yetirdikdə isə bu hərəkətlərin onlar tərəfindən müstəqil icra 
edilməsinə icazə verin, bu şərtlə ki, uşaqlar nəzarətdən kənarda qalmasınlar. 
Yeni səhər gimnastikası kompleks hərəkətləri tətbiq olunarkən hərəkətləri əvvəlcə özünüz göstərin, 
sonra isə yerinə yetirilmə texnikasını izah edin. Bundan əlavə, hərəkət komplekslərinin dəyişdirilməsinin 
səbəblərini onların nəzərinə çatdırın. Çünki bu yaşda olan uşaqlar hər şeylə maraqlanırlar və hər nə varsa 
hamısını öyrənməyə ciddi səy göstərirlər. Yaxşı olardı ki, səhər gimnastikasını oyun formasında və yarış  
şəklində  təşkil edəsiniz. Bu uşaqların hərəkət fəallığını yüksəldir və  səhər gimnastikasını icra etməyə 
həvəsi artırır. Buna «Kim hərəkəti daha tez icra edə bilər?», «Kim hərəkəti daha dəqiq yerinə yetiriə 
bilər?» və s. oyunları misal göstərmək olar. 

 274
 Söhbətin axırında müəllim valideynlərin suallarına cavab verir. 
Qeyd etməliyik ki, səhər gigiyenik gimnastikasının ailə şəraitində daha səmərəli nəticə verməsində, 
uşaqların səhhətinə müsbət təsir göstərməsini və  hərəkət fəallığının yüksədilməsində  hərəkət 
komplekslərinin fizioloji yükün nəzərə alınması öyrədilməsi prinsipində qurulmasının, hərəkətlərin 
xarakterindən asılı olaraq ardıcıl olaraq növbələşdirilərək yerinə yetirilməsinin, həmçinin onların ümumi 
həcmi və miqdarının, eləcə də təkrarlanmasının tənzimlənməsinin böyük əhəmiyyəti vardır. Bu baxımdan 
valideynlər ailədə  uşaqlarla səhər gjimnastikasını  təşkil edərkən, onun aşağıdakı sxemdə qurulmasına 
çalışmalıdırlar. Kompleksin birinci hərəkəti - tənəffüsü qüvvətləndirməli, yəni o «dartınma» xarakterli 
hərəkətlərdən ibarət olub, yavaş tempdə icra olunmalı və 4-5 dəfə təkrarlanmalıdır. İkinci hərəkəti ayaq 
əzələləri üçün olmalıdır: bura ayaqların növbə ilə müxtəlif tərəflərə sürətli tempdə qaldırılması və əvvəlki 
vəziyyətə gətirilməsi, hərəkətin hər bir ayaqla 4-5 dəfə təkrarı və yaxud çöməlmələr daxildir. Çöməlmə 
hərəkətlərində yavaş  və orta tempdə icra edilməli, 6-8 dəfə  təkrar edilməlidir.  Üçüncü hərəkətlər 
gövdənin sağ və sol tərəfindəki əzələlər üçün nəzərdə tutulmalıdır. Bura əyilmə hərəkətləri də daxildir. 
Həmin hərəkətlər hər bir tərəfə yavaş tempdə yerinə yetirilir. Həmin məqsədlə gövdənin dairəvi hərəkət 
etdirilməsi (sağdan sola və əksinə) hərəkətlərini də icra etmək olar. Bu hərəkətlər hər tərəfə  5-6 dəfə icra 
edilməklə orta və    sürətli tempdə yerinə yetirilir. Dördüncü hərəkətlər gövdənin düz əzələləri üçün 
verilməlidir. Bu vaxt gövdə irəli  əyilməli və düzləndirilməlidir. Hərəkət 5-6 dəfə  təkrarlanmalı  və 
müxtəlif tempdə icra olunmalıdır.  Beşinci kompleks ümumiləşdirici  əhəmiyyətə malik olmalıdır. Bu 
məqsədlə  də 30 saniyə müddətində sürətli və yaxud da asta qaçış icra edilməlidir (1 dəqiqə  ərzində). 
Bundan sonra isə sakitləşdirici fiziki hərəkətlər 1-2 dəqiqə müddətində yerinə yetirilməlidir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, ailədə  səhər gigiyenik gimnastikası  təşkil olunarkən 3 cəhətə xüsusən 
diqqət yetirmək olduqca əhəmiyyətlidir: 1-ci ailədə səhər gigiyenik gimnastikanın təşkilinə; 
2-cisi bu gimnastikanın məqsəd və  vəzifələrinin dəqiq və düzgün olması; 3-cü, 1-ci və 2-cilərin 
şagirdlərə izah edilməsi, başa salınması və anladılmasına