1-MAVZU. DINSHUNOSLIK – DINNI O‘RGANUVCHI
KOMPLEKS FAN
REJA:
1. Fanning maqsad va vazifalari.
2. Dinshunoslikka kirish fanining
obyekti va predmeti.
3. Dinshunoslikning alohida fan
sifatida yuzaga kelishi.
4. Dinshunoslik va diniy ta’lim.
Tayanch tushunchalar:
dinshunos,
dinshunoslik maktablari, dinshunoslik
sohalari, diniy tasavvur va e’tiqod, din funksiyalari, diniy maro
simlar, diniy ta’lim.
Mavzu o‘quv maqsadi:
Talabalarga fanning predmeti, obyekti,
maqsad va vazifalari, dinshunoslikning alohida fan sifatida yuza
ga kelish tarixi hamda dinshunoslik va diniy ta’lim o‘rtasida farq
va o‘xshash jihatlar haqida ma’lumot berish.
1. Fanning maqsad va vazi-
falari.
«Dinshunoslikka kirish»
fanining maqsadi dinshunos tala
balarga dinni har tomonlama il
miy nuqtayi nazardan o‘rganish
uchun asos bo‘ladigan zaruriy bi
limlarni berishdan iborat. Bo‘lajak
dinshunos mutaxassis o‘z oldida
turgan vazifalarni yuqori darajada
amalga oshirishi uchun dinning
mohiyati va uni tadqiq etish usul
larini mukammal bilishi talab etiladi.
Dinni ilmiy tadqiq etishda quyidagilarni bilish lozim bo‘ladi:
Fanni to‘la va puxta o‘zlashtirish uchun dinshunos qu
yidagilarga amal qilishi lozim bo‘ladi:
Dinshunoslik turli fanlar kesishgan
nuqtada paydo bo‘ldi
8
dinni o‘rganishdagi yondashuvlar
DINSHUNOS BILISHI LOZIM:
Sharq va G‘arbdagi dinshunoslik maktablari
dinshunoslikning sohalari
fanning asoschilari va asarlari
dinshunoslikning boshqa fan sohalari bilan bog‘liqligi
dinning jamiyat va inson ichki dunyosida tutgan o‘rni
Dinshunoslikda dinga «dinning o‘zi nima?», «uning mohiyati
nimadan iborat?» degan savol nuqtayi nazaridan yondashishdan
tashqari «din qay tarzda faoliyat olib boradi?» degan savol nuqtayi
nazaridan ham yondashuv mavjud. Bu masala bilan ko‘proq din
sotsiologiyasi shug‘ullanadi.
Sotsiologik nuqtayi nazardan qaralganda din jamiyat uchun
zaruriy narsa, ijtimoiy hayotning ajralmas qismidir. U ijtimoiy
munosabatlarni yuzaga keltiruvchi va amalga oshiruvchi omil si
fatida namoyon bo‘ladi. Din sotsiologiyasida uning jamiyatda ba
jargan vazifalariga ko‘ra o‘rganiladi. Dinning vazifalari deganda
uning alohida shaxsga va jami
yatga ta’sir qilish yo‘li va tabiati
nazarda tutiladi. Shuningdek, din
sotsiologiyasida «har bir din o‘z
e’tiqod qiluvchisiga yoki jamoaga
va umuman jamiyatga nima be
radi?», «Insonlar hayotiga qanday
ta’sir ko‘rsatadi?» degan masalalar
o‘rganiladi.
Dinning ijtimoiy vazifalari ha
qidagi ta’limotni dinshunoslik
da funksionalizm rivojlantiradi.
Dinshunoslikda dinni o‘rganishga
nisbatan egallangan yondashuv
muhim o‘rin tutadi
9
Funksionalizm jamiyatdagi barcha narsaga ijtimoiy tizim sifatida
qaraydi: unga ko‘ra, jamiyatdagi har bir element muayyan funksi
yani bajaradi. Dinning jamiyatda bajaradigan ijtimoiy, ma’naviy,
ruhiy vazifalari quyidagilardan iboratdir:
dinning ezgulik mohiyatini tushunish
DINSHUNOS AMAL QILISHI LOZIM:
dunyo dinlari manbalari haqida atroflicha
tasavvurga ega bo‘lish
dinlar tarixini tarixiy jarayonlar bilan bog‘liq
holda o‘rganish
muayyan dindagi yetakchi shaxs haqida
bilimga ega bo‘lish
dinshunoslikka oid tadqiqotlar va ulardagi
yondashuvlarni bilish
Birinchidan, har qanday din o‘z e’tiqod qiluvchilari uchun
to‘ldiruvchilik, ovituvchilik, ya’ni «kompensatorlik» vazifasini
bajaradi. Masalan, insonda doimiy tasalliga ehtiyoj hosil bo‘lishi
hodisasini olaylik. Inson o‘z hayoti davomida tabiat va jami yat bi
lan bo‘lgan munosabatlarida maqsadlariga erishishi ilojsiz bo‘lib
ko‘ringanida, unda qandaydir ma’naviyruhiy tasalliga zarurat
sezadi. Din bu o‘rinda ma’naviyruhiy eh
tiyojni qondiruvchilik, «tasalli beruvchilik»
vazifasini bajaradi.
Masalan, buddaviylik dini rohiblikni
targ‘ib qilar ekan, bu dunyoda orzuha
vaslardan, rohatfarog‘atdan voz kechgan
inson «nirvana» holatiga erishgach, abadiy
rohatda bo‘lishini targ‘ib qiladi. Shu
ningdek, xristianlikda ham har bir e’tiqod
Dinning tasalli beruv
chilik vazifasi
10
qiluvchi Iso Masihning qaytishiga umid qilgan holda hayotning
turli muammolarini yengib, sabrbardosh bilan hayot kechiradi.
Chunki, xristianlik ta’limotiga ko‘ra, «Iso Masih qaytib kelgach,
barcha izdoshlarini saodatli hayotga yetkazadi».
Islom dinida ham har bir musulmon bu dunyoda erishmagan
moddiy yoki ruhiy orzuistaklariga oxiratda erishishga ishongan
holda dunyo orzuhavaslariga ortiqcha berilmay, turmush
mashaq qatlariga sabr qiladi. «Albatta, Alloh sabr qiluvchilar bi
lan birgadir», deyiladi islom dini
ning birlamchi manbasi Qur’onda
(«Baqara» surasi, 153oyat).
Ikkinchidan, muayyan din o‘z
ta’limot tizimini vujudga keltirgach,
o‘ziga e’tiqod qiluvchilarni, ya’ni
diniy jamoani shu ta’limot doirasi
da tutib turadi. Bu ijtimoiy hodi
sa dinning birlashtiruvchilik, ya’ni
«integratorlik» vazifasi deb atala
di. Din e’tiqod qiluvchilar ning ijti
moiy va ma’naviy hayotiga ta’sir o‘tkazadi. Bu esa dinning dunyo
xalqlari madaniyati, adabiyoti, san’ati kabi sohalariga kirib bori
shi bilan amalga oshadi. Diniy urfodat va marosimlarning ja
moa bo‘lib bajarilishi ham unga e’tiqod qiluvchilarni birlashtiruv
chi vosita hisoblanadi.
Masalan, yahudiylikda mazkur din vakillari bir millat va ya
gona maslak egalari hamda yagona Xudo Yahvening eng sevimli
bandalari ekanliklari haqidagi ta’limot ularni birlashtirib turadi.
Xristianlikda esa bu dinga e’tiqod qiluvchilar birbirlari bilan
akauka – «birodarlar» ekanligi to‘g‘risidagi g‘oya ilgari suriladi.
Uchinchidan, har bir din o‘z qavmlari turmush tarzini bosh
qarish, tartibga solish, nazorat qilish, ya’ni «regulyatorlik» va
zifasini bajaradi. Dinlar o‘z urfodatlarining, marosim va bay
ramlarining qavmlari tomonidan o‘z vaqtida, qat’iy tartibga amal
qilgan holda bajarilishini shart qilib qo‘yadi.
Dinning birlashtiruvchilik vazifasi
11
Masalan, hadislardan birida
«Otaga itoat qilish – Allohga itoat
qilishdir. Unga gunohkor bo‘lish
Allohga gunohkor bo‘lish bi
lan barobardir», deyiladi. Rahbar
ga, otaonaga itoat etish, kattalarni
hurmat qilish va kichiklarni e’zoz
lashga chaqirish dunyo dinlarining
asosiy shartlaridandir. Bu tamoyil
lar jamiyatni tartibga solishda aso siy vositalar hisoblanadi.
To‘rtinchidan, dinning qonunlashtiruvchilik, ya’ni «legitim
lovchilik» vazifasi ham borki, unga ko‘ra, har qanday ijtimoiy
tizim muayyan cheklovlarsiz mavjud bo‘la olmaydi. Buning uchun
u qonun darajasiga ko‘tarilgan axloq normalarini ishlab chiqishi
kerak. Din jamiyatda mavjud qoidalarni qonunlashtiradi va ush
bu qonunlarning mukammal tizimini ishlab chiqadi.
Bundan tashqari, din vazifalarining falsafiy, nazariy jihatlari
ham mavjudki, u insonning yashashdan maqsadi, hayot mazmu
ni kabi masalalarga o‘z munosabatini bildiradi.
Dostları ilə paylaş: |