Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

12 
TURKİY XALQLAR FOLKLORİDAGİ 
MUSHTARAKLİKLAR 
DEDE KORKUT KİTABI’NIN BADİİY YORUMU 
 
Jabbor ESHONKULOV

Filologiya fanlari doktori 
(O‘zbekiston) 
Her milletin duygu ve düşünce dünyası, milli karakteri ve hayata bakışı her 
şeyden önce sözlü yaratıcılığına yansımaktadır. Milletin düşünce tarihi ve gelişim 
aşamaları sözlü yaratıcılık örneklerine yansır. Folklor, insanların dünyayı ve 
kendilerini tanımaya ve anlamaya yönelik adımlarını ve süreçlerini somutlaştırır. 
"Dede Korkut Kitabı", Türk boylarının "Alpamış", "Manas" ve "Köroğlu"
gibi sözlü yaratıcılığının ender örneklerinden biridir. 
Bu kitap Türkiye'de üzerinde en çok çalışma yapılan, en çok yayınlanan ve en 
sevilen eserlerden biridir. Dede Korkut Kitabı’nın, Türk halkinin "timsali” olmuş 
eserlerden biri haline geldiğini söylemek yanlış bir ifade olmaz. Türkiye'nin 
tanınmış edebiyat araştırmacılarından Fuat Köprülü, Dede Korkut Kitabı’nın 
değerini; "Terazinin bir tarafına Türk edebiyatını, diğer tarafına "Dede Korkut'un 
kitabını" koyarsak, şüphesiz ikinci tarafı ağır olacaktır" değerlendirmesiyle çok 
güzel bir şekilde ifade etmiştir. Bu ifade aynı zamanda “Dede Korkut Kitabı"nın 
Türk boylarının kültüründeki yerini de belirlemektedir. 
Çünkü bu abidevi eserde 
anlatılan olaylar bütün Türk boyları için eşit derecede öneme sahiptir.
IX. – XIV yüzyıllarda oluşturulduğu düşünülen Dede Korkut Kitabı’nın, XV 
yüzyıldan günümüze kadar el yazması şeklinde bulunan bu eserin Dresden ve 
Vatikan olmak üzere iki versiyonu mevcuttur. Her iki nüshada yer alan anlatmaları 
birleştiren şey Korkut Ata'dır 
Korkut ata hakkındaki anlatmalar hemen hemen bütün Türk boylarında 
bulunabilir. Bazı efsanelerde Korkut Ata’nın Sirderya boylarında yaşadığı 
vurgulanmaktadır. 
Ebu’l Gazi Bahadırhan’ın “Şecere-i Terakime” adlı eserinde Korkut Ata’nın 
adı 14 farklı yerde geçmektedir. Ebu’l Gazi Bahadırhan’ın verdiği bilgilerde 
Korkut Ata hakkında elbette abartılı pek çok yer bulunmaktadır. Buna rağmen, 
Korkut Ata hakkındaki bu kayıtlar oldukça önemlidir.

Prof. Dr., Ȍzbekistan Bilmler Akademisi Aliser Nevaiy Devlet Edebiyat Müzesi Müdürü. [e-mail], 
[phone], Taşkent, Özbekistan.

---

13 
Alişir Nevayi de eserlerinde Dede Korkut hakkındaki düşüncelerini dile 
getirmiştir.
“Dede Korkut Kitabı” ve diğer Türk boylarının destanları, ilk dönemlerdeki 
hayal gücünün, günümüz tasavvurlarının aksine, dünyayı sembollerle algıladığını, 
sembollerle değerlendirdiğini ve doğa ile yakın bir etkileşim içinde olduğunu 
göstermektedir. Atalarımızın dilinin tam anlamıyla semboller dili olduğunu 
söyleyebiliriz. Simgesiz sanat bir yaratım değildir. Sözlü sanat yaratıcılığı ürünleri, 
günümüzde destan, sadece mitolojik veya tarihsel bir temel olarak incelenen bir 
yaratım değil, aynı zamanda bir sembol sanatı olarak da incelenmesi ve analiz 
edilmesi gereken bir sanattır. 
Halk biliminde, bugün sözünü ettiğimiz "Dede Korkut Kitabı" da dâhil olmak 
üzere, sözlü edebiyat ürünlerinde yer alan her bir görüntü, her bir sembol, 
insanların dünya görüşünün bir yönünü ve aşamasını temsil etmektedir. 
Bu tür simge ve semboller, düşünmenin en alt aşamasının karakteristiği olsa 
da, ilk şiirsel gözlemi başlattıkları için son derece değerlidir. 
Halk bilgisi ürünlerinde yer alan her unsur bir şekilde sembollere 
dayanmaktadır. Bu sembollerin gizemi ve özü anlaşılmadan folklorun özü de 
anlaşılamaz. 
Destan yaratmanın her milletin sanatının tarihi olduğu bilinmektedir. 
Dolayısıyla onun icracısı olan destan anlatıcıları, milletin tarihini, sanatını ve 
kültürünü binlerce yıldır koruyan, nesilden nesile aktaran, milli kültüre, tarihe eşsiz 
paylarını katan büyük yaratıcılardır. Bu nedenle destanlar, bu tür destan 
yaratıcılarından miras kalmıştır. 
"Dede Korkut Kitabı"ndaki Korkut Ata’yı karşılaştırmalı olarak incelersek, 
bunların insanların bahşı, ozan, âşık ve bakşilarla ilgili kadim fikir ve inançlarının 
bir sentezi olarak ortaya çıktığını ve bir kült seviyesine yükseldiğini görebiliriz. 
"Dede Korkut Kitabı"nda yer alan her anlatmada, Dede Korkut ana karakter 
olarak vücut bulur: “Dedem Korkut boy boyladi söz söyledi”