13
Platon birinchilardan bo‘lib, bahoning asosi va
darajasi muammosini tahlil
etdi. Uningcha baho davlat tomonidan tartibga solinib turishi kerak. Asos qilib
shunday baho olinishi kerakki, bu baho o‘rtacha foyda olishni ta’minlasin.
Antik dunyodagi iqtisodiy qarashlarning yirik namoyandalaridan biri Aristotel
(Arastu) (m.o. 384-322y.) hisoblanadi. Bu qadimgi
grek mutafakkiri boshqa
zamondoshlariga qaraganda iqtisodiy muammolariga chuqurroq kirib borishga
muvaffaq bo‘lgan. Uning asosiy asarlari «Nikomaxov etikasi» va «Siyosat»
hisoblanadi. Bu yerda Aristotel, xudi Platonga o‘xshab, ideal davlat loyihasini ilgari
suradi. Uning fikricha, jamiyatning quldor va qullarga bo‘linishi –
bu tabiiy va
qonuniy hol bo‘lib, odamlarning tabiatan turli-tumanligidandir. Uning g‘oyalarining
o‘ziga xosligi shundaki, erkin fuqarolar, boshqaruvdagilar,
yer egalari, chorvador,
xunarmand va savdogarlar ham yashash vositalaridan foydalanish va boylik topish
huquqiga ega.
Shu Bilan birga Aristotel o‘z asarlarida iqtisodiyot (ekonomika) va
xrematistika tushunchalari farqini ajratib ko‘rsatib beradi.
Ekonomika, Aristotel
tushunchasi bo‘yicha – bu, eng avvalo, dehqonchilikdagi
kishilarning hamda
hunarmandchilik va mayda savdo Bilan band bo‘lganlarning asosiy va sharafli
faoliyatidir. Uning maqsadi – insonning eng muhim ehtiyojlarini qondirish
hisoblanadi va shuning uchun unga davlat g‘amxo‘rlik qilishi kerak. Xrematistika esa
– bu yirik savdo yo‘li Bilan boylik orttirish mahoratidir.
Boshqacha aytganda,
xrematistika – bu kapital qo‘yish, sudxo‘rlik va jamg‘arish «san’ati»dir. Aristotelning
aytishicha, «ekonomika maqtovga sazovor», xrematistika esa «tanbehga».
Qadimgi grek mutafakkirining ekonomika va xrematistikaga bo‘lgan bunday
munosabati uning natural-xo‘jalik tarafdori bo‘lganligini yaqqol ko‘rsatib turibdi.
Aristotel savdoning rivojlanish bosqichlarini va pul muomilasini tahlil qilib,
yirik savdo va ssuda operatsiyalariga salbiy munosabatda ekanligini bayon etdi. U
pulning qiymat ulchovi va muomila vositasi
funksiyalarini ekonomikaga, boylikni
ko‘paytirish funksiyasini xrematistikaga kiritdi.
Dostları ilə paylaş: