Alkoqolizm
spirli içkilərin tez-tez və həddindən artıq istifadə
edilməsi və onlara hədsiz hərislik nəticəsində başlayan
xəstəlikdir. Alkoqol narkotik zəhərlərə aiddir. Bir kq kütləyə
7-8 qram təmiz alkoqol dozası insan üçün ölüm deməkdir.
Xroniki alkoqolizm bir sıra fiziki və psixi vəziyyətin davamlı
dəyişikliklərlə əsəb elementlərinin degenerasiyası, qaraciyər
və böyrək pozuntuları ilə müşayiət olunur, çox vaxt psixi
deqradasiyaya – yaddaşın və iş qabiliyyətinin aşağı
düşməsinə, öz vəzifəsinin, məsuliyyətinin itirilməsinə, bəzən
psixi xəstəliklərə – sayıqlama və qarabasma («belaya
qoryaçka»), psixoza, içki düşkünlüyünə (zapoy) səbəb olur.
Alkoqolun qəbul edilməsinə görə Rusiya tanınmış lider olan
Fransanı ötərək, dünyada birinci yeri tutur. 1960-cı ildən
sonra Fransada alkoqol içkilərdən istifadə tədricən azaldıldı.
Rusiyanın alkoqol içkilər üzrə Fransanı ötməsi, aşağı
keyfiyyətli içkilər, arağın şərabdan üstünlüyü hesabına olur,
həm də ruslar içkini bir oturuma, yüksək doza ilə, fransızlara
nisbətən keyfiyyətsiz və az «qəlyanaltı» ilə qəbul edirlər.
15.Ətraf mühitin akustik (səs) çirklənməsi və
sağlamlığa təsiri
Səs tezliyi 20 hs-lə 20000 hs arasında olan və ixtiyari elastik mühitdə
yayılan mexaniki dalğadır. Tezliyi 20 hs-dən aşağı olan səs infrasəs,
20000 hs-dən yuxarı olan səs ultrasəs, 109 -1013 hs olan səs hipersəs
adlanır. Səsin əsas xarakteristikası onun spektridir. Spektrdə əsas tezlik
səsin ucalığını, harmonik toplananlar çoxluğu səsin tembrini təyin edir.
Müasir ekologiyanın qlobal problemləri arasında akustik (səs)
çirklənməsi ən həyəcanlı problemlərdən sayılır, çünki insanlara digər
faktordan, məsələn, ozon qatının dağılması, turşulu yağışlardan az təsir
göstərmir. Əlverişsiz akustik təsiri planetimizdə bu və ya digər dərəcədə
hər iki adamdan biri hiss edir. Sənayeyə yeni intensiv texnologiyanın
geniş tətbiqi, avadanlıqların gücü və sürəti, bir sıra yer, hava və su
nəqliyyatından geniş istifadə olunması, müxtəlif elektrikləşdirilmiş
məişət avadanlıqlarının hər yerdə tətbiqi insanın işdə, məişətdə, istirahət
yerlərində, hərəkət etdikdə və s.-də insan bir çox zərərli səslərin təsirinə
məruz qalır. Səsin akustik tərəddüdünün (titrəyişinin) intensivliyi,
loqarifmik şkala üzrə destiballarla (dBA) ölçülür. O (sıfır) dBA-ı
küləksiz havada qışda meşə yaradır. 1 dBA-lı səs çox yaxşı eşitmə
qabiliyyətinə malik olan adam tərəifndən çətinliklə eşidilir. İnsanın
normal tənəffüsündən yaranan səs 10dBA ilə qiymətləndirilir. Səsin belə
səviyyəsi normal eşitmə qabiliyyəti olan adamların hamısı tərəfindən
eşidilir. Pıçıltı 20 dBA səs yaradır. 25-30 dBA intensivlikli səsdə
istirahət və yuxu mükəmməl sayılır. Müəssisə və idarələrdə səs 40-60
dBA-ya qədər yüksəlir. Bəzi səsli müəssisələrdə adamlar 70 dBA səsdə
işləyir. Həddindən yüksək səs zərərlidir. Ağrı həddi adətən 120-130
dBA arasında olur, bundan sonra bilavasitə eşitmə aparatı zədələnə bilər.
Səhiyyə normalarına uyğun olaraq binalar arasında gündüz saatlarında
səsin səviyyəsi 55 dBA-nı, gecə (saat 23-dən səhər 7-yə kimi) – 45;
mənzillərdə uyğun olaraq 40 və 30 dBA-nı keçməməlidir.
İsveçrə tədqiqatçılarının məlumatına görə «səs çirklənməsi» hazırda
bütün şəhərlərə xasdır və burada insanların ömrünü 10-12 il qısaldır.
Təcrübələr göstərir ki, yüksək səs bitkinin inkişafına da əlverişsiz təsir
göstərir. İri şəhərlərin əhalisi (60%-dən çoxu) akustik çirklənmə
şəraitində yaşayır, çirklənmə parametri yol verilən həddi keçir.
Yeniyetmələr üçün pleyerlər və diskotekalar xüsusilə təhlükə yaradır.
Skandinaviya alimləri belə nəticəyə gəlmişlər ki, hər beşinci yeniyetmə
ağır eşidir, lakin çox vaxt bunun səbəbini anlamır. Səbəbi isə
pleyerlərdən sui istifadə və diskotekalardakı səs-küydür. Fransız
mütəxəssislərinə görə, pleyer təsrində eşitmənin pozulması gənclərdə
müşahidə olunur və pleyerdən sonra bu adamlar eşitmə aparatına
keçməlidir. Bakının şadlıq evlərində musiqi səsinin səviyyəsi demək
olar ki, diskotekalardakı səsin səviyyəsinə yaxındır. Burada eşitmənin
pisləşməsinin ilk simptomunu «toy» effekti adlandırmaq olar. Çoxsaylı
insanların toy məclisində gur səsin təsirindən yanında əyləşən ayrı-ayrı
məclis iştirakçılarının danışıq səsini və nitqini qarışıq salırsan, bilmirsən
kim nədən söhbət edir, nə üçün gülür, pis vəziyyətdə qalırsan. Toydan
çıxanda elə bil başın şişir, süstləşirsən, o gecəni yata bilmirsən, səhər isə
iştahan olmur, əzgin halda durub evdən çıxmağa çalışırsan. Sonralar isə
çoxsaylı görüşlərdən kənarlaşmağa çalışırsan, bu isə insanı sosial təcrid
olunmağa, təklənməyə aparır. Musiqinin səsi ucaldıqca orqanizmdə
çoxlu miqdarda stres hormonları, məsələn adrenalin yaranır. Bu zaman
qan damarları daralır, bağırsağın fəaliyyəti ləngiyir. Sonralar isə bütün
bunlar ürəyin və qan dövranının fəaliyyətini də pozur. Bu həddindən
artıq yüklənmə infarkta səbəb ola bilər.
Səs, ümumi bioloji qıcıqlandırıcı olub insan orqanizminin bütün
orqanlarına və sisteminə təsir göstərərək müxtəlif fizioloji dəyişkənliklər
əmələ gətirir. Bu təsir həm spesifik xarakter (eşitmənin dəyişməsi)
daşıyır, həm də qeyri spesifik hadisələr (qan təzyiqinin yüksəlməsi,
diqqətin və yaddaşın zəifləməsi, gözlərin yorğunluğu), psixi-fizioloji
göstəricilərin (qıcıqlanmanın artması, yuxunun pozulması, həmçinin
məktəbə hazırlığın aşağı düşməsi) pozulması şəklində özünü göstərə
bilər.
. Bəzi adamlar səsə qarşı xüsusi hissiyata malikdir. Səs ürək-damar
sistemi stresinin potensial faktoru sayılır. Aviasiya və nəqliyyat səsi həm
gündüz, həs də gecə vaxtları bütün dünyada qəbul edildiyi kimi, qan
təzyiqinə təsir göstərir. Magistral nəqliyyatının və aeroportun yüksək
səviyyədə səsinin təsiri nəticəsində uşaqlarda sistoloji və diostoloji qan
təzyiqinin yüksəlməsi müəyyən edilmişdir. Bir sıra mənbələrdən
yaranan səsin gündəlik təsiri fizioloji sistemlər bərpa olunduğu istirahət
dövründə əhalinin sağlamlığına pis təsir göstərə bilər. Fasiləsiz yüksək
səs qan təzyiqinin qalxmasına, ürək döyüntüsünün qısalmasına, qan
damarlarının daralmasına, qanın əzələlərə, beyinə və digər orqanlara
verilməsinin güclənməsinə səbəb olur. Səsin təsiri nəticəsində beyin
maddələrində adrenalinin və noradrenalinin ayrılması arta bilər. Məlum
olduğu kimi, adrenalin ürəyin fəaliyyətinə təsir göstərir, sərbəst turşu və
qanın ayrılmasına şərait yaradır. Beyin qabığına daxil olan səs zamanı
qıcıqlanma orada gedən əsəb proseslərini dəyişdirir. Əgər səs çox güclü
olarsa və ya uzun müddət təsir göstərərsə, beyin qabığının
hüceyrələrində həddindən artıq həyəcan başlayır. Bu zaman əsəb
hüceyrələrinin iş fəaliyyətinin hüdudu pozulur və bu hüceyrələrin
qıcıqlandırmaya cavab reaksiyasının xarakteri dəyişir. Zehni əməklə
məşğul olan adamlarda məişət səslərinin təsirindən qan təzyiqi yüksəlir.
Hətta ana bətnində olan körpə də səsin zərərli təsirindən mühafizə oluna
bilmir. Nəzarət olunmayan səs insanın dərk etmə fəaliyyətinə böyük
ziyan vura bilər, onun həyəcanını artırar, vəzifəsini yerinə yetirərkən
strategiyasını dəyişə bilər, ona diqqəti azalar. •
Dostları ilə paylaş: |