Ekologiya elminin əsas vəzifələri və sahələri.
Ekologiya yunan sözü olub, oykos-ev,logiya-elm deməkdir.
Ekologiya biologiyanın bir bölməsi olub, canlı materiya
haqqında elmdir. Ekologiya – canlı orqanizmlərin, onun ayrı-
ayrı fərdlərinin, populyasiya və qruplarının ətraf mühitlə
qarşılıqlı təsirini öyrənir. Hər bir canlı varlıq təbiətdə tənha
deyildir,onu
həmişə
başqa canlılar- heyvanlar,bitkilər,
mikroorqanizmlər,insan əhatə edir. Digər tərəfdən hər bir
canlıya ətraf mühitin şəraiti də müəyyən təsir göstərir. Deməli
hər bir canlı varlıq yaşadığı mühitin amilləri ilə sıx qarşılıqlı
əlaqədadır. Ekologiya elmi də məhz bu əlaqələri öyrənir.
Canlı təbiət dedikdə , bitki,heyvan,insan və xüsusi qrup
orqanizmlər(bakteriya, göbələk, şibyələr), hətta hüceyrə
quruluşu olmayan viruslar nəzərdə tutulur.Cansız təbiət
dedikdə:su,hava,torpaq,dağ suxurları, planetlər və s. nəzərdə
tutulur.
Ekologiyanın əsas vəzifələri aşağıdakılardır: 1) ekosistemlərin
inkişaf qanunauyğunluqlarını öyrənmək; 2) ekosistem daxilində
orqanizmlərin qarşılıqlı münasibətlərini müəyyənləşdirmək;
3)təbii sərvətlərdən (resurslardan) düzgün və səmərəli istifadəni
təşkil etmək; 4)təbiət və onun ayrı-ayrı komponentlərinin
mühafizəsi və bərpası; 5) elmi texniki tərəqqi şəraitində
ekosistemlərdə gedən proseslərin proqnozlaşdırılması və
optimal idarə olunması. Bu vəzifələr aşağıdakı metodlarla həll
edilir:
1)çöl metodları- bu metodla təbii mühit faktorlarının təbii bioloji
sistemlərə təsiri öyrənilir;
2)laborator metod- laboratoriya şəraitində faktorların bioloji
sistemlərə təsiri öyrənilir; bu metod təxmini nəticənin alınması
üçün imkan yaradır və sonradan bu nəticələrin çöl şəraitində
təsdiqlənməsi tələb olunur;
3)eksperimental metod- mühitin müxtəlif faktorlarının bioloji
sistemlərə təsirini öyrənir. Bu metodda çöl və laborator
metodlarının birgə fəaliyyətidir.
Ekologiyanın öz metodlarından başqa digər elmlərin
metodlarından da istifadə olunur: biokimya,fiziologiya,
mikrobiologiya, genetika, sitologiya, histologiya, fizika, kimya,
riyaziyyat və .
Tədqiqat obyektlərinin ölçülərinə görə müasir ekologiya elmi
autoekologiya, demekologiya ,sinekologiya, landşaft ekologiyası
və qlobal ekologiyaya bölünür.
Autoekologiya və ya fərdlərin ekologiyası yunan sözü olub,
autos-özü,
oikos-məskən,
ev,
loqos-elm
deməkdir.
Autoekologiya heyvan və bitkilərin mühitin təsirinə
reaksiyasını və növün həyat tərzini öyrənir.
Demekologiya və ya populyasiyanın ekologiyası orqanizm
populyasiyalarının ətraf mühitlə düz və əks əlaqələrini, həm də
populyasiyaya daxili prosesləri tədqiq edir.
Sinekologiya və ya biosenozun ekologiyası yunan sözü olub,
syn-birlikdə,
oikos-ev,
məskən,
loqos-elm
deməkdir.
Sinekologiya
müxtəlif
orqanizmlərin
çox
növlü
vəhdətinin(populyasiya,
biosenoz, ekosistem) quruluşunu,
fəaliyyətini və onların mühitlə qarşılıqlı münasibətini öyrənir.
Landşaft ekologiyası və ya geoekologiya coğrafiyanın bir
bölməsi olub, biosfer də daxil olmaqla , ən yüksək səviyyəli
ekoloji sistemləri tədqiq edir.
Qlobal ekologiya və ya meqaekologiya tədqiqat mühitinə və
komponentlərə görə aşağıdakı sahələrə ayrılır: qurunun, şirin su
hövzələrinin,
dəniz,
geokimyəvi,
biogeokimyəvi,
radio
ekologiya, şəhər, kosmik, tibbi,sosial və s. Ekoloji kimya ətraf
aləmin kimyəvi çirklənməsinin qarşısını almaqda rol oynayır.
Ekoloji geologiya təbii ətraf mühitin dəyişməsində geoloji
hadisələrin rolunu açır, yerin təkindən istifadəyə səmərəli
istiqamət verir. Ekoloji fizika ətraf mühitin radiasiya və səs-küy
ilə çirklənməsinin qarşısını alır. Ekoloji riyaziyyat ətraf mühitin
çirklənməsinin səviyyəsini bilmək və onun qarşısını almaqda
obyektiv metodların effektini yüksəldir.
Insanın ekologiya anlayışının inkişaf etdirilməsində yeni bir
mərhələ autoekologiya elminin yaranması ilə başlamışdır.
Insanın ekologiyası anlayışı bu elmin tədqiqat predmetinə
yalnız qismən daxil olsa da , bu sahədə bəzi yeniliklər əldə
etməyə
imkan
vermişdir.
Autoekologiyanın
predmeti
ekologiyanın müx.orqanizmlərə göstərmiş olduğu təsiri
öyrənməkdir.
Insan ekologiyası anlayışının araşdırılması prosesində
coğrafiya,biologiya, tibb və bəzi sosial elmlər tədqiqata cəlb
edilmişdir. Ümumiyyətlə insanla ekologiya arasındakı məsələni
araşdırarkən problemin mərkəzində həmişə onlar arasında olan
əlaqənin forması və xarakteri durur. Insanın onu əhatə edən
mühitə güclü təsir etməyə başlaması ekologiyada antropogen
amilin güclənməsinə səbəb olmuşdur. Insanla ekologiya
arasında münasibətlərin normal in-f etmədiyibir şəraitdə bu
insana əks təsir göstərən bir qanunauyğunluq şəklini ala bilər.
Urbanizasiya , təbii resurslardan asılı olaraq formalaşmış
təsərrüfat
diferensasiyalaşma, miqrasiya –bütün bunlar
ekologiya və insan orqanizmində dəyişiliklərin ə/g-nə gətirib
cıxarır.
Insanla ekologiya arasındakı əlaqəni ilk dəfə öyrənən alimlərdən
biri olan Vernadski “insan ekologiyası”anlayışından ilk istifadə
edənlərdəndir. Vernadskinin fikrincə ekologiya ilə insan
arasındakı münasibətin nəticəsində yalnız ekologiya insana təsir
göstərmir eyni zamanda o özü də böyük dəyişiliklərə məruz
qalır. O haqlı olaraq belə düşünmüşdür ki, insan yarandığı
vaxtdan etibarən biosferdə və noosferdə daim yeni dəyişiliklər
əmələ gətirən geoloji faktor rolunu oynamışdır. Noosfer dedikdə
biz kosmosun planetar məkanında yaradılmış olan, insan əqli
tərəfindən in-f etdirilən və bəşəriyyətin proqressiv mövcudluğu
üçün bütün şəraitlərə malik olan altsistemi başa düşürük.
Dostları ilə paylaş: |