1/ ekologiyanin iNKİŞaf tariXİ, MƏQSƏd və VƏZİFƏLƏRİ
İşıq və onun orqanizmlərin həyatında rolu
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4. İşıq və onun orqanizmlərin həyatında rolu
İşıq mühüm ekoloji faktor olub, böyük əhəmiyyət kəsb edir, o, fotosintez prosesləri üçün enerji mənbəyi olub Yerin qeyri-üzvi bitki örtüyündən üzvi birləşmələrin yaranmasında iştirak edir. İşıq özünün fiziki xassələrinə görə heyvanların müxtəlif həyat proseslərində böyük və çoxşaxəli rol oynayır. Planetdə enerji mənbəyi,maddələr dövranı,su mübadiləsi,mühitin formalaşması, quşların köçməsi, heyvanların qış yuxusuna getməsi, çoxalma işıqla əlaqədardır. Ekologiyada işıq termini dedkdə günəş şüalanmasının bütün diapazonları nəzərdə tutulur. Günəş şüaları spektral tərkibinə görə 3 sahəyə bölünür: UB, infraqırmızı və görünən. UB -şüalar ən yüksək kimyəvə fəallığa malik olan şüalardır. Qısadalğalı UB uzunluğu 0,29 mkm dan az , uzundalğalı UB 0,30-0,40 mkm olur. Qısadalğalı UB təsiri zamanı zülal maksimum denaturasiya (zülalların təbii xassələrinin dəyişməsi) uğrayır. UB şüaların təsiri onun dozasından asılıdır: artıq şüalanma orqanizmə mənfi təsir göstərir. Qısa dalğalı radiasiyaya qarşı xüsusilə bölünən hüceyrələr davamsız olur. Bu səbəbdən də onlar öldürücü olurlar. kanserogen təsir göstərir. Bu şüalar atmosferin ozon qatı tərəfindən tutulduğu üçün Yerdə həyat mümkündür. Bunun nəticəsində ozon qatı tərəfindən tutulduğu üçün, yerə az miqdarda uzundalğalılar gəlib çatır- bu isə canlılar üçün zəruridir. UB- heyvanların məhsuldarlığını artırır, orqanizmdə Ca və P –un mübadiləsini tənzimləyir, D vitamini sintez olunur, bu da skeletin inkişafına tesir edir. D vitamini raxit xəstəliyi üçün əhəmiyyətlidir. UB şüalar qismən hüceyrə sintezi proseslərini stimullaşdırır. D vitamininin böyüməkdə olan cavan heyvanlar üçün əhəmiyyəti böyükdür. Odur ki, yuvalarda doğulan məməlilərin çoxu müntəzəm olaraq (çox vaxt səhər çağları) yuvanın yaxınlığında günəşlə işıqlanan yerə aparılır. Bir çox quşlar da bu məqsədlə «günəş vannası» qəbul edirlər. Orqanizmlərin UB şüaların yüksək dozasına qarşı uyğunlaşması nəticəsində bir çox növlərdə bu şüaları udan tünd piqmentlər formalaşır. İnsanda günəş altında yanma da (qaralma) bu qəbildəndir. Ultrabənövşəyi radiasiya yer səthinə çatan ümumi radiasiyanın təxminən 5-10%-ni təşkil edir. Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|