ola bilər? Aydındır ki, bu, yalnız sitat gətirmək üçün sanballı dəlil
olmadıqda mümkündür. Nüfuza istinad etməklə yalnız
bir şeyə
nail olmaq mümkündür: sizin mövqeyiniz də həmin məktəbin,
istiqamətin, dünyagörüşü yaxud ideoloji mövqeyin çərçivəsində
inkişaf etdiyini təsdiq etmək.
Auditoriyaya yönələn dəlil -
dinləyicilərə, tamaşaçılara, oxu
culara müraciətdə ifadə olunur. Mövqeyinizin müdafiəsi məqsədilə
auditoriyaya müraciət edilməsi, mübahisə edənləri ayırmağa çağı
rışlar etmək, onların əhval-ruhiyyəsindən, psixoloji vəziyyətindən,
maraqlarından, bağlılıqlarından, rəğbət və nifrətlərindən istifadə -
bütün bunlar həmin üsulun m üxtəlif formalarıdır.
Öz vasitələrini seçərkən çox da tələbkar olmayan opponent au
ditoriyanın hüsn-rəğbətini qazanmağa çalışaraq onunla əylənir, səs
çoxluğu üsulu ilə bu və ya digər məsələni həll etməyə çağırışlar edir.
Auditoriyaya yönələn dəlil istənilən üsulla qələbə əldə etmək
istəyən adamın əlində ən güclü dəlildir. Və qeyd etmək lazımdır ki,
bu dəlilin dağıdıcı qüvvəsi ona qarşı qoyulan konstruktiv üsullar
dan daha qüvvətlidir.
İş burasındadır ki, bu dəlilin qüvvəsi (onun tətbiqinin dağıdı
cı qüvvəsi) məhz onlara ünvanlanan kütlə subyektinin şüurunda,
əhval-ruhiyyəsində, psixologiyasında toplanan daxili gərginliklərlə
şərtlənir.
Bu dəlil qarışıqlıqların, tətillərin, dövlətçiliyə və konstitusiya
ya zidd m üxtəlif fəaliyyətlərin detonatoru ola bilər.
Bu səbəbdən
də həmin üsulun qarşısını ala biləcək yeganə səmərəli vasitə (onun
ekstremal təzahür formaları -fitnəkarlıqlar, təhrikedici çağırışlar
və s. mövcud olduqda):- kütlə subyektinin şüurunun auditoriya
ya müraciət amilinin bant çəlləyi üçün qığılcım rolunu oynayacaq
səviyyəyə çatdınlmamasıdır.
G üc tətb iq etm əldə əsaslandırm a üsulu da qeyri-qanuni
üsullara aiddir. Belə əsaslandırma m üxtəlif növ hədələrlə əlaqədar
dır. Onlann əhatə dairəsi çox geniş ola bilər: əgər təklif edilən baxış
qəbul edilməzsə, sualın müzakirəsinin dayandırilması hədəsindən
tutmuş qarşı tərəfin mövqeyini bir sıra kodekslərlə, ümumbəşəri
əxlaqi dəyərlərlə, yaxud sinfi maraqlarla bir araya sığmayan kimi
289
təfsir etmək hədəsinə qədər müxtəlif qeyri-loyal üsullar bura daxil
dir. Onların sırasına mübahisədə m üxtəlif süründürməçiliklər, req
lamentin uzadılması, qarşı tərəfin və dinləyicilərin aldadılması,
sensasiya arxasınca qaçmaq, ifşa oyunu oynamaq və s. də daxildir.
Bu üsulların bəzilərini ümumi əsaslarda birləşdirmək mümkündür.
Məsələn,
reqlament əleyhinə
yönəldilmiş bir qrup dəlil mövcud
dur. Bunlar mübahisəni istənilən üsulla pozmağa yönəlmiş qey
ri-qanuni fəndlərdir. Onlara
m üxtəlif növ hərəkətlər, qeyri-adi bə
yanatlar, fitnəkarlıqlar
aiddir. Reqlamentin pozulmasının daha
kəskin forması kimi
heç bir əsas olmadan müzakirədən çıxmaq
üsulunu göstərmək mümkündür. Bəzən bu, «Əgər burada məni ba
şa düşmürlərsə, mən zalı tərk etməyə məcburam», «əgər mənim
dəlillərimi nəzərə almırlarsa, mübahisə etməyin də mənası yorx-
dur» və s. tipli bəyanatlarla müşayiət olunur.
M übahisə reqlamentinin əleyhinə yönəldilmiş dəlillərin digər
növü-
təşəbbüsün şişirdilməsi
ola bilər.
Bu üsulun da kobud və
incə formaları mövcuddur. Birinciyə mübahisə edən qarşı tərəfə
danışmaq imkanı verməmək: ayaqlan yerə döymək, fit çalmaq,
qışqırmaq, qarşı tərəfi dinləməmək, əllər ilə qulaqlan qapamaq və
s.daxildir.
Mitinq demokratiyası şəraitində
keçən müasir proseslər bu
üsulun tətbiqinin m üxtəlif formalannı yaradır. B u üsulun tətbiqinin
ikinci növü
ondan ibarətdir ki, mübahisə edən «boğazını zora sa
lın), qarşı tərəfə danışmaq imkanı vermədən bütün reqlament
müddətini m üxtəlif fikirlər söyləməklə məşğul olur.
Mübahisənin predmetini təhrif edən dəlillər mübahisədə
təxribat
adlandınlır. Təxribat da çox kobud və açıq-aşkar ola bilər.
Məsələn, bir an əvvəl deputatların statusu haqqında mübahisə
edirdilər, lakin artıq kiminsə araya atdığı bir sözlə ekoloji vəziyyəti
müzakirə edirlər. Bu məsələ ilə bağlı qərar qəbul etməmiş, ar
tıq diqqətləri milli mədəniyyətin xilası
məsələlərinə yönəlmiş
olur. Bir mövzudan digərinə sıçrayışların müşahidə edildiyi belə
mübahisələr, adətən, mitinq müzakirələri üçün səciyyəvidir.
Belə mübahisələrin yaxşı rejissorları, adətən, daha aktual
məsələlər üzrə insanların fikirlərini söyləmələrinə şərait yaradır,
290
lakin növbəti kəskin məsələni ortaya atmaqla müzakirənin qərar
qəbul edilməsinə qədər uzanmasına imkan vermir. Başlıca qeyri-
loyal üsul da məhz bu şəkildə rejissorluğa ehtiyac duyur.
Daha incə təxribat tezisin çeynənmiş bir ifadə ilə, adi mülahizə
ilə, adi ifadələrlə əvəz edilməsindən ibarətdir. Yoxsa adi populist
şüarları təxribatdan başqa nə adlandırmaq mümkündür? Bu fəndə
aldananlar
ən az müqavimət yolunu tutur, hadisənin səbəblərini
yox, nəticələrini müzakirə edirlər.
Dostları ilə paylaş: