SƏmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva şƏhla müZƏFFƏR qızı qurbanova z əRİFƏ ŞAMİL qızı cavadova

 
Prezident Con Kennedinin dövründ
ə ABŞ-ın xarici siyasəti 
Dünyada  baş  verən  qlobal  dəyişikliklər,  Asiya,  Afrika  və 
Latın Amerikası ölkələrində güclənən milli-azadlıq hərəkatı ABŞ-
ın  xarici  siyasətinə  də  ciddi  təsir  etdi.    ABŞ-ın  xarici  siyasətində 
dövlətin  xarici  ölkələrdə  iqtisadi  maraqlarının  etibarlı  mühafizə 
edilməsi  aktuallaşdı.  Çünki,  İkinci  dünya  müharibəsindən  sonra 
ABŞ-ın  xarici  ölkələrə    birbaşa  kapital  qoyuluşu  4  dəfədən  çox 
artaraq 1946-
cı  ildəki  7,2  milyard  dollardan  1960-cı  ildə  31,9 
milyard  dollara  çatmışdı.  Con  Kennedinin  ən  məşhur  doktrina-
larından  biri  də  «Məhvedici  təsir  etmə»  doktrinası  idi.    Bu 
doktrinaya görə ABŞ dünyanın istənilən yerində gedən müharibəyə 
müdaxilə  edə  bilərdi.   Bu  ABŞ-da  atom  və  digər  silahların  geniş 
istehsalına  şərait  yaradırdı.  Onun  dövründə  «Sülh  korpusları» 
adlanan qrupl
ar  yaradıldı  ki,  bu  qruplar  geridə  qalmış  ölkələrdə 
iqtisadiyyat,  təhsil,  səhiyyə  sahəsində  fəaliyyət  göstərməli  idilər.  
Bundan  məqsəd  əslində  həmin  ölkələrdə  ABŞ-ın  mövqeyini 
gücləndirmək idi.   
60-
cı  illərin  əvvəllərində  SSRİ  ilə  ABŞ  arasında  bir  sıra 
g
örüşlər keçirildi. 1961-ci  il  mayın  19-da  ilkin  danışıqlar 
n
əticəsində  SSRİ  Nazirlər Sovetinin sədri  N.S.Xruşşovla  ABŞ 
prezidenti C.Ken
nedinin      görüşünün      bitərəf   ölkə   olan 
Avstriyanın paytaxtında keçiriləcəyi elan edildi. Rəsmi məlumatda 
bu  görüşün  danışıqlar  aparmaq  və  başqa  ölkələrin  marağına 
toxunan 
ən vacib beynəlxalq problemlər üzrə  ilkin  razılığa  nail 
olmaq m
əqsədilə təyin olunduğu bildirildi. Görüş iki ölkə arasında 
münasib
ətlərə  aid  əsas problemlər üzrə  fikir mübadiləsinin 
keçirilm
əsi və ABŞ prezidenti ilə sovet rəhbəri arasında ilk şəxsi 
əlaqənin yaradılmasına yönəlmişdi. 
Fikir mübadil
əsində mərkəzi yeri tərksilah problemi və Qərbi 
Berlin m
əsələsi tuturdu. İyunun 4-də ABŞ prezidentinə Almaniya 
m
əsələsinin  dinc  yolla  nizamlanması  və  Qərbi  Berlin məsələsi 
haqqında  yaddaş  qeydi  təqdim  olundu.  Açıq  xarakter  daşıyan 

 
58 
söhb
ət nəzərdə tutulan müddətdən çox vaxt aparsa da, ortaq fikrə 
g
əlmək mümkün olmadı. 
T
ərksilah probleminin müzakirəsi məsələsində  də  fikir 
ayırdığı yarandı. 
Laosun müst
əqilliyini  dəstəkləmək və  onun bitərəfliyinə 
hörm
ət etmək məsələsində tərəflər müəyyən razılığa gələ bildilər. 
Onlar h
əmçinin bütün dünya üçün maraq kəsb edən hər bir məsələ 
üzr
ə  əlaqələr  saxlamağa  və  bu məsələlərin dinc yolla həll 
edilm
əsinə razılıq verdilər.  
Bütün  bunlara baxmayaraq, Avropada hadis
ələr gözlənilən 
n
əticələri vermədi. Çünki qitədə gərginlik hökm sürürdü.  
Kennedi hökum
ətinin xarici siyasətində  Latın  Amerikası 
ölk
ələrinə  xüsusi diqqət yetirilirdi. 1961-ci  il  martın  13-db  ABŞ 
Latın Amerikası ölkələrinə münasibətdə yeni doktrina; irəli sürdü. 
Bu, «T
ərəqqi naminə  ittifaq»  adlandırıldı.  Doktrinanın  məqsədi 
ABŞ-ın fəal maliyyə yardımı ilə Latın Amerikası ölkələrinin iqtisa-
diy
yatını dirçəltmək idi. Latın Amerikası üçün Kennedinin «Tərəq-
qi naminə ittifaq» siyasətindən həm də məqsəd bu ölkələrdəki xalq 
inqilablarının  inkişafına  mane  olmaq  və  Latın  Amerikası  burjua-
ziyasını ABŞ-ın tərəfinə çəkmək idi.   
Plana  uyğun  olaraq  1961-1968-ci illərdə  Latın  Amerikası 
ölk
ələrinə 4,5 milyard dollar yardım edildi. Bu yardımların köməyi 
il
ə  Latın  Amerikası  ölkələrində  iqtisadi  islahatlar  aparıldı. 
Amerikan  yardımları  Latın  Amerikası  ölkələrində  sosial-iqtisadi 
inki
şafa təkan verməklə yanaşı onları ABŞ-la daha da yaxınlaşdır-
dı.    Bundan    sonra  Latın  Amerikası    ölkələri ilə  Avropa dövlət-
l
ərinin ticarət-iqtisadi əlaqələri xeyli zəiflədi. 
Kennedi  hökumətinin  xarici  siyasətində  60-cı  illərin  əvvəl-
lərində ziddiyyətli  meyllər   də   müşahidə edilirdi. Əvvəlki illərdə 
olduğu  kimi  ABŞ-ın  əsas səyləri  Sovet  İttifaqı  ilə  qarşıdurmaya 
yön
əlmişdi. Kuba inqilabından sonra, 1960-cı  il iyulun 9-da Xruş-
şov bildirdi ki,  SSRİ indi ABŞ-a əvvəlkindən  çox  yaxındır. 1961-
1962-ci  ill
ərdə bu qarşıdurmanın əsas arenası Kuba oldu.  1961-ci 
ilin aprel ayında    amerikan    gəmilərində    Kuba    ərazisinə ku-
ba
lı mühacirlərin  hərbi  desantı  çıxarıldı.  Lakin  Kubaya qarşı 
silahlı  müdaxilə  cəhdi  boşa  çıxdı.  Buna  baxmayaraq,  Kuba  ətra-

 
59 
fında vəziyyət ağır olaraq qalırdı. Belə şəraitdə SSRİ çox təhlükəli 
addım  atdı.    1962-ci  ilin  iyun  ayında Moskvada Kubada  sovet  
atom    silahının  yerləşdirilməsinə  dair gizli müqavilə  imzalandı. 
İyul-sentyabr aylarında Kuba ərazisində 62 ədəd orta mənzilli raket 
yerl
əşdirildi. Bu raketlər  ABŞ-ın  böyük  şəhərlərinə  qarşı  yönəl-
dilmişdi.  Bu  isə  ABŞ-ın  dövlət və  milli mənafelərinə  zidd olub 
nüv
ə müharibəsi təhlükəsi yaradırdı. Cavab   olaraq   Kennedi   hö-
kum
əti   1962-ci il oktyabrın 22-də Kubanı hərbi-dəniz blokadasına 
aldı.  Bir  neçə  gün  ərzində  dünya nüvə  müharibəsi  təhlükəsi 
qarşısında  qaldı.  Böhran  zamanı  Kennedi  bütün  məsuliyyəti öz 
üz
ərinə  götürdü. Hər iki tərəfin  qarşılıqlı  güzəştə  getməsi nəticə-
sind
ə Karib böhranı dinc yolla aradan qaldırıldı. Sovet İttifaqı öz 
nüv
ə  raketlərini  Kubadan  çıxardı.   Con  Kennedi Kubaya müda-
xil
əyə  cəhd etməyəcəyi  və  rejimi devirmək üçün səylər göstər-
m
əyəcəyi öhdəliyini götürdü. 
Kennedi xarakter etibaril
ə  ziddiyyətli adam idi.    O,  bir 
t
ərəfdən ölkə  əhalisinin vəziyyətinin  qayğısına  qalsa  da,  digər 
t
ərəfdən onun dövründə  Karib  böhranı  baş  verdi  və  «soyuq 
müharib
ə» özünün ən yüksək zirvəsinə çatdı.  Bu hadisədən sonra 
böyük dövl
ətlər  arasında  nüvə  tərksilah  problemli daha da 
aktuallaşdı.  Kennedi hökuməti 1963-cü ilin avqustunda Moskvada 
İngiltərə  və  SSRİ  ilə  birlikdə  nüvə  silahlarının  sınaqdan  keçiril-
m
əməsi haqqında sazişi imzaladı.  Kennedi göstərirdi ki, müharibə 
irad
ələrin mübarizəsinin nəticəsidir.  Düz yolla gedənlər heç vaxt 
toqquşmurlar. Kennedinin 1962-ci ilin yanvarında konqresə təqdim 
etdiyi xarici ticar
ət proqramında ABŞ-ın AİB və NATO ölkələri ilə 
əlaqələrinin  yaxşılaşdırılması  nəzərdə  tutulurdu.    Onun xarici 
siyas
ətdə  başlıca  məqsədi beynəlxalq aləmdə  ABŞ-ın  nüfuzunu 
daha da gücl
əndirmək idi.   
Qloballaşma  amillərini nəzərə  alan C.  Kennedi xarici siya-
s
ətdə “Yeni üfüqlər” doktrinasının müddəalarını əsas götürürdü. O, 
1960-
cı  ildə  general M.  Teylor tərəfindən irəli  sürülmüş  «Çevik 
münasib
ət» doktrinasını müdafiə etdi.  
1963-
cü  ilin  payızında  ABŞ-da vəziyyət kəskinləşdi.  
Ultrasağ  qüvvələr hökumətdən daxili və  xarici siyasətdə  kəskin 

 
60 
dönüş tələb edirdilər.  Prezident seçkiləri ilə əlaqədar olaraq müba-
riz
ə daha da gücləndi.  
 
Lindon Consonun prezidentliyi dövründ
ə ABŞ-ın xarici 
siyas
əti 
C.Kennedinin ölümünd
ən sonra prezident kürsüsündə əyləşən 
Lindon Conson xarici siyas
ətdə  sərt mövqe tutdu.  Consonun 
hakimiyy
əti illərində  «Quruculuq»,  «Körpülər  salma»  doktrinası 
meydana  çıxdı.  Bundan məqsəd  ABŞ  başda  olmaqla  qərb 
dövl
ətləri ilə bəzi sosialist ölkələri arasında hərtərəfli münasibətləri 
inkişaf  etdirməklə  bu ölkələrdə  millətçilik  əhval-ruhiyyəsinin 
artmasına,  onların  bir-birindən,  xüsusilə,  Sovet İttifaqından  təcrid 
olunmasına  nail  olmaq  idi.    Conson  Latın  Amerikasında  «böyük 
d
əyənək» siyasətinə qayıtdı.  1964-cü ilin əvvəllərində Panama ilə 
ABŞ arasında münaqişə yarandı, 1965-ci ilin aprelində Dominikan 
Respub
likasına  hərbi qüvvələr göndərildi.Yaxın  Şərq müna-
qişəsində  ABŞ  İsraili  müdafiə  etdi.    Tankin körfəzində  Amerika 
g
əmilərinə  Vyetnam gəmilərinin guya  hücumu  haqqında  bəhanə-
d
ən istifadə  edərək 1964-cü ilin aprelində  Vyetnam səmasını 
bombalamağa  başlamaq  haqqında  əmr verdi.    Əslində  bundan 
m
əqsəd Sakit Okean və Uzaq Şərqdə ABŞ-ın mövqeyini daha da 
gücl
əndirmək idi.    Məhz bu məqsədlə  1965-ci ildə  ABŞ  Vyet-
namda 550 min
ə  qədər  qoşun  kontingenti  yerləşdirdi.    Müharibə 
ölk
ə  daxilində  real  əmək  haqqının  aşağı  düşməsinə  səbəb oldu.  
Ölk
ədə Vyetnamdakı müharibə əleyhinə hərəkat gücləndi.  1965-ci 
ild
ə  ABŞ-ın  100-ə  qədər  şəhərində  Vyetnam günləri keçirildi.  
Artıq 1968-ci ilin payızı üçün Vyetnamda ABŞ hərbçilərindən 30 
min n
əfər  ölmüş,  180 min nəfər yaralanmış  və  itkin  düşmüşdü. 
1966-
cı  il  iyulun  12-də  Conson  «Asiya  doktrinası»nı  irəli sürdü.  
Bu,  doktrinaya 
əsasən  ABŞ  Asiyada  sülhsevərlik  missiyasını  öz 
üz
ərinə  götürdü.    Lindon Consonun daxili və  xarici siyasəti onu 
nüfuzdan saldı.   
Riçard Niksonun prezidentliyi dövründ
ə ABŞ-ın xarici 
siyas
əti 
Nikson hökum
ətinin  də  xarici siyasəti  özündən  əvvəlki 
prezidentl
ərin xarici siyasətinin  davamı  idi.  Nikson 1969-cu ilin 

 
61 
iyul ayında Asiya ölkələrinə səfərə çıxdı. O, gözlənilmədən Quam 
adasında  mətbuat  konfransı  keçirərək  Ağ  evin Asiya qitəsinə  aid 
siyas
ətinə  dair öz bəyanatını  elan  etdi.  Bu  bəyanat «Quam 
doktrinası» adını aldı.  
“Quam  doktrinası»nın  səciyyəvi cəhətləri  aşağıdakılardan 
ibar
ət  idi:  ABŞ  Asiya  ölkələri ilə  bağladığı  əvvəlki müqavilələrə 
əməl edəcəkdi; əgər bu ölkələr üçün təhlükə olardısa, ABŞ müva-
fiq t
ədbirlər görəcək və  bu ölkələrə  hərbi və  iqtisadi  yardımlar 
göst
ərəcəkdi. Ancaq bu doktrinaya görə  ABŞ  bilavasitə  hərbi 
əməliyyatlarda  iştirak  etməkdən imtina edir və  əsas məsuliyyəti 
t
əcavüz təhlükəsinə məruz qalan ölkənin üzərinə qoyurdu.  
1970-
ci  ilin  fevral  ayında  ABŞ-ın  Xarici  siyasətinin  əsas 
istiqam
ətlərini Nikson müttəfiqlərlə  münasibətdə  tərəfdaşlıq, 
potensial r
əqiblərlə  münasibətdə  isə  hərbi qüvvə  tətbiq etmək 
etm
ək və danışıqlar aparmaq kimi müəyyənləşdirirdi. 
Nikson hökum
ətinin xarici siyasətinin istiqamətlərindən iri 
d
ə  Latın  Amerikası  ölkələri ilə  münasibətlər idi. 70-ci illərin 
əvvəllərində Amerika Dövlətləri Təşkilatı ilə ABŞ arasında müna-
sib
ətlərdə  müəyyən gərginlik  yarandı.  1974-cü ilin əvvəllərində 
Amerika dövl
ətləri təşkilatına  daxil  olan  ölkələrin  xarici  işlər 
nazirl
ərinin konfransı təşkilatda iştirak edən hər bir dövlətin xarici 
siyas
ət məsələlərində müstəqilliyi lehinə çıxış etdi. Bundan sonra 
Birl
əşmiş Ştatlar Kubaya münasibətdə Latın Amerikası ölkələrinin 
müst
əqil hərəkət edə biləcəklərini bəyan etdi. 
70-ci ill
ərin  birinci  yarısında  ABŞ-ın  xarici  siyasətində 
əhəmiyyətli dəyişiklik  baş  verdi.    Bu ilk növbədə  beynəlxalq 
al
əmdə  qüvvələr hislətində  əsaslı  dəyişikliklər  baş  verməsi ilə 
əlaqədar idi:  dünya sosializm sisteminin mövqeyi güclənmiş, 
«üçüncü dünya» ölk
ələrinin nüfuzu  artmış,  dövlətlərarası  müna-
sib
ətlərdə böyük dəyişikliklər baş vermiş, bütün dünyada sülhsevər 
qüvv
ələr  çoxalmışdır.    Ona görə  də  ABŞ-ın  xarici  siyasətində 
siyasi realizm x
ətti üstünlük təşkil etdi.  
İkinci Dünya müharibəsindən sonra Birləşmiş Ştatların xarici 
siyas
ətində əsaslı konsepsiyalar hazırlanmışdır.  Prezident Nikson 
hakimiyy
ətinin ilk günlərindən  ABŞ-la  Sovet  İttifaqı  arasında 
danışıqlar dövrünə keçilməsini elan etmişdi.  1969-cu ilin payızın-

 
62 
da ABŞ və SSRİ arasında strateji silahların məhdudlaşdırılmasına 
dair danışıqlara başlanıldı.  Bu danışıqlar Amerika xalqı tərəfindən 
geniş müdafiə olundu.  Prezident Noksonun Konqresdə xarici siya-
s
ət istiqamətində realist fikirləri demokratların və respublikaçıların 
nüfuzlu  qrupları  tərəfindən müdafiə  olunurdu.    Həmin qrupa 
nüfuzlu siyasi xadiml
ər olan senatorlar- D.Y.Fulbrayt, M.Mensfild, 
E.Kennedi, K. Skot v
ə başqaları daxil idilər.  
İki partiya-respublikaçılar və demokratlar partiyalarının qrup-
laşması Amerika xarici siyasət konsepsiyasında mühüm dəyişiklik 
əldə  edilməsinə  istiqamətlənmişdi.    Senatda  xarici  işlər  üzrə 
komissiyanın  sədri D.Y.Fulbrayt Konqresdəki  çıxışında  təsdiq 
etmişdir  ki,  Birləşmiş  ştatlar  birtərəfli fəaliyyətdən çəkinməlidir. 
O,  birt
ərəfli münasibətlərdən beynəlxalq münasibətlərə  keçid 
konsepsiyasını irəli sürdü.  
Nikson hökum
ətinin fəaliyyətinin ilk günlərində  əsas xarici 
siyas
ət məsələlərindən biri Vyetnam məsələsi idi.  Niksonun 
«Quam  doktrinası»nın  əsasında  «vyetnamlaşdırma»  proqramı 
işlənilmişdi.  
70-ci ill
ərin əvvəllərində ABŞ-ın Hind - Çindəki təcavüzünün 
miqyası genişlənmişdi.1970-ci ildə Amerika qoşunları Kambocaya, 
1971-ci ild
ə  isə  Laosa girdilər.    1971-ci ildə  Nikson Vyetnam 
Demokratik Respu
blikasının  yenidən  bombalanması  əmrini verdi.  
Lakin  ABŞ-ın  hakim  dairələri  Vyetnam  xalqının  iradəsini  qıra 
bilm
ədilər.  1973-cü ilin yanvar ayının 27-də Parisdə Vyetnamda 
müharib
ənin  dayandırılmasına  dair  razılıq  imzalandı.    Amerika 
orduları Cənubi Vyetnamdan çıxarıldı.  
60-
cı  illərin sonu,  70-ci illərin  əvvəllərində  Vaşinqtonu 
t
əəccübləndirən ciddi məsələlərdən  biri  Latın  Amerikasındakı 
hadis
ələrlə  bağlı  idi.    Xüsusilə  bütün  ABŞ-ın  hakim  dairələri və 
inhisarçı  burjuaziya    1970-ci ildə  Çilidə  S.Alyendenin rəhbərliyi 
altında  Vahid  Xalq  hökumətinin  yaranmasını  düşmənçiliklə 
qarşıladılar.  Amerika sağ inhisarçı dairələri və Vaşinqtonun rəsmi 
nümay
əndələri S.Alyendenin hökumətini devirməyin  planını 
hazırladılar. Birləşmiş Ştatların göstərişini Latın Amerikası xalqları 
böyük müqavim
ətlə  qarşıladılar.Amerika qitəsi  xarici  işlər nazir-
likl
ərinin növbəti  konfransında  Amerika  dövlətlərinin təşkilatının 

 
63 
sıralarından  çıxmaq  məsələsi də  qoyulmuşdu.1974-cü ilin əvvəl-
l
ərindən təşkilatın  hər  bir  iştirakçısı  öz  xarici  siyasətini müstəqil 
h
əyata keçirirdi.  
70-ci ill
ərdə  Yaxın  Şərq  də  ABŞ-hakim dairələrinin diqqət 
m
ərkəzində  idi.    Yaxın  Şərqdə  Amerikanın  mövqelərinin 
möhk
əmlənməsində İsrail strateji əhəmiyyət kəsb edirdi.  Birləşmiş 
Ştatlar tərəfindən İsrailin hərbi-iqtisadi və siyasi cəhətdən müdafiə 
olunması İsrail ekstremistlərinin ərəb ölkələri əleyhinə təcavüzkar 
planlar h
əyata keçirməsinə şərait yaradırdı.   
70-ci ill
ərin  əvvəllərində  Birləşmiş  Ştatların    Qərbi Avropa 
ölk
ələri və  Yaponiya ilə  münasibətlərində  son dərəcə  əlverişsiz 
şərait  yaranmışdı.    Buna görə  də  «Ümumi bazar» ölkələri və 
Yaponiya Amerika üçün t
əhlükəli imperialist rəqiblər idilər.  ABŞ-
ın kapitalist ölkələrinin sənaye məhsulları istehsalı sırasındakı yeri 
1948-ci ild
ə 53% olduğu halda 70-ci illərin əvvəllərində azalaraq 
40% olmuşdur.  Əksinə «Ümumi bazar» ölkələrinin və Yaponiya-
nın payı bu sahədə yüksələrək 13,5%-dən 28%-ə çatmışdır.  
Amerika imperializminin maliyy
ə-iqtisadi mövqeyinin 
z
əifləməsi  ABŞ-ın  hakim  dairələrinin  qarşısına  «atlantik  cəmiy-
y
ətində» özünün hərbi-siyasi nüfuz dairəsinin möhkəmləndirilməsi 
v
əzifəsini qoymuşdu.  Nikson hökumət 70-ci illərin ortalarında öz 
diqq
ətini  əsasən Qərbi Avropa ölkələrinə  yönəltmişdi.    Belə  ki, 
qeyd etdiyimiz dövrd
ə  Birləşmiş  Ştatların  Qərbi Avropa və 
Yaponiyada iqtisadi v
ə  siyasi mövqeyinin möhkəmləndirilməsi 
Amerika xarici siyas
ətinin ilk növbəli problemlərindən biri idi.  
70-ci ill
ərin birinci yarısında ABŞ hökumətinin xarici siyasət 
x
əttinin mərkəzində  Sovet  İttifaqı  ilə  münasibətlərin optimal 
istiqam
əti dururdu.    Bu dövrdə  ABŞ-ın  xarici  siyasətində  yeni 
əlamət Amerika-Sovet münasibətlərində lazımi dəyişikliklər etmək 
idi.    Birl
əşmiş Ştatlarla Sovet İttifaqı arasındakı münasibətlərdəki 
böyük  yaxınlaşma  meyllərini prezident Nikson özü həyata 
keçirirdi.  Nikson öz növb
əsində  «soyuq müharibə» tərəfdar-
larından biri idi.  
Moskvada sovet-
Amerika danışıqları (1972-ci ilin mayın 22-
d
ən 30-dək olan dövrdə)  lazımi  sazişlərin  imzalanması  ilə  başa 
çatmışdır.  Həmin sazişlər sırasında «Sovet Sosialist Respublikaları 

 
64 
İttifaqı və Amerika Birləşmiş Ştatları arasında qarşılıqlı əlaqələrin 
əsasları» böyük əhəmiyyət kəsb edir.  Həmin müqavilənin birinci 
b
əndində deyilirdi ki, hazırkı nüvə əsrində bu və ya digər ölkə dinc 
yanaşı  yaşamaq  prinsipinə  əməl etmədən mövcud ola bilməz.  
H
əmin müqavilə  Amerika-Sovet  İttifaqı  münasibətlərinin bütün 
sah
ələr üzrə beynəlxalq-hüquqi qaydalarını müəyyən etmişdir.  
H
əmçinin SSRİ və ABŞ arasında raket əleyhinə müdafiə və 
strateji  hücum  silahlarının  məhdudlaşdırılması  və  azaldılması 
sah
əsində bağlanmış müqavilə də böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir.  
H
əmin müqavilələrin  bağlanması  nüvə  müharibəsi təhlükəsini 
azaltmış, silahların güclü növlərinin azaldılmasını təmin etmişdir.  
Moskva  danışıqlarında  həmçinin  əməkdaşlığın  siyasi  sahəsi 
deyil,  iqtisadi,  elmi,  m
ədəni  əməkdaşlıq  əlaqələrinin  genişlən-
dirilm
əsi ilə  əlaqədar  başqa  sazişlər də  imzalanmışdır.    Ticarət 
m
əsələləri üzrə  birgə  Sovet-Amerika  komissiyası  təsis  olunmuş, 
SSRİ  və  ABŞ  arasında  ticarət  danışıqlarının  hazırlanmasının 
v
əzifələri müəyyənləşdirilmişdir.  Həmçinin danışıqlarda yuxarıda 
qeyd etdiyimiz kimi,  h
ər iki ölkə arasında elmi-texniki sahələrdə, 
s
əhiyyə  sahəsində,  elm,  təhsil və  mədəniyyət sahəsində  müba-
dil
ələrin təşkili məsələləri də dəqiq göstərilmişdir.  
1972-
ci  ilin  Moskva  sazişləri  amerikalıların  böyük  əksəriy-
y
əti tərəfindən bəyənilmişdi.    Lakin Sovet-Amerika münasibətlə-
rinin normalaşdırılmasının qaydaya salınmasının əleyhinə çıxanlar 
da var idi.    
Bunlar inhisarçılardan, strateji silah istehsalı ilə bağlı 
olanlardan,  yüks
ək mənsublu bürokratlardan,  mürtəce fikirli, 
sionist düşüncəli nümayəndələrdən ibarət idi.  
Sovet-Amerika münasib
ətlərinin qaydaya  salması işi ardıcıl 
davam etdirilirdi.  1973-
cü ilin iyun ayında Sov. İKP. MK-nın Baş 
katibi L. 
İ.  Brejnevin  ABŞ-a  görüşə  gedişi  bu  yolda yeni əsaslı 
addımların başlanğıcını qoydu.  Növbəti danışıqların nəticəsi ola-
raq yüks
ək səviyyədə  nüvə  müharibəsinə  yol verməmək  sazişi 
imzalanmış,  həmçinin  strateji    hücum  silahlarının  gələcəkdə  də 
m
əhdudlaşdırılmasının  ümumi  prinsipləri təsdiq edilmişdir.    Bir 
ild
ən sonra 1974-cü  ilin  iyun  ayında  Niksonun  Sovet  İttifaqına 
ikinci g
əlişindən sonra nüvə  silahlarının  yeraltı  sınaqdan  çıxarıl-
masının məhdudlaşdırılmasına dair müqavilə imzalanmışdır.   

 
65 
Qısa  müddət  ərzində  Sovet-Amerika münasibətləri  əhəmiy-
y
ətli dərəcədə  yüksəldi.    SSRİ  və  ABŞ  arasında    ticarət yüksək 
d
ərəcədə  artdı.  Məsələn,  bu  artım  1971-ci ildə  bütövlükdə  200 
milyon dollar olduğu halda, 1973-cü ildə 1,5 milyard dollar olmuş-
dur.   
İki ölkənin alimləri və mədəniyyət xadimləri arasındakı əla-
q
ələr möhkəmlənmişdi.    Həmçinin iki ölkə  arasında  nəqliyyat 
əlaqələri  yaxşılaşdırılmışdı.    Bu göstərirdi ki,  70-ci illərin  əvvəl-
l
ərində Sovet-Amerika münasibətləri  «soyuq müharibəni»  çıxıl-
maz v
əziyyətdən çıxarırdı.  
Ölk
ədə  «Uotergeyt məsələsi» burjua  demokratiyasının  dərin 
böhran keçirdiyini göst
ərdi.  1972-ci ildə seçki kampaniyası zama-
nı R. Niksonun yenidən prezident seçilməsi üzrə komitə ilə əlaqə-
dar  bir  qrup  şəxs  «Vaşinqtonda  demokratlar  partiyasının  ştab 
m
ənzilinin yerləşdirdiyi  Uotergeyt»  otelində  dinləmə  qurğusu 
quran  anda  yaxalandı.    Təhqiqat  yolları  Ağ  evə  aparıb  çıxarırdı.  
Dövl
ət  başçısının  köməkçilərinin və  vəkil  edilmiş  şəxslərin  bir 
qrupu m
əhkəmə  məsuliyyətinə  cəlb edildi.    Vəzifədən kənar 
edilm
ə  perspektivi  qarşısında  qalan  Nikson  1974-cü ilin avqust 
ayında prezidentlik səlahiyyətindən əl çəkdi.  
Cerald Ford hökum
ətinin dövründə ABŞ-ın xarici siyasəti 
Ford hökum
ətinin xarici siyasətində Latın Amerikası ölkələri 
özün
əməxsus yer tuturdu. 1974-cü  ilin  dekabr  ayında  ABŞ  yeni 
ticar
ət qanununu qəbul  etdi.  Bu  qanunla  Latın  Amerikası 
ölk
ələrində ABŞ-a gətirilən bir sıra mallar üzərinə məhdudiyyətlər 
qoyuldu. Bel
ə  hal  Latın  Amerikası  ölkələrinin xarici ticarətinə 
m
ənfi təsir etdiyindən 1975-ci  ilin  may  ayında  ADT  Baş 
M
əclisinin  sessiyasında  yeni ticarət  qanununun  yumşaldılması 
bar
ədə  ABŞ-a müraciət  edildi.  ABŞ  bu  təklifləri qəbul edərək 
qanunun  bir  sıra  maddələrini ləğv  etdi.  Bundan  sonra  həmin 
ölk
ələrlə ABŞ-ın ticarəti daha da genişləndi. 
Ford hökum
ətinin xarici siyasətinin  əsas istiqamətlərindən 
biri NATO il
ə əməkdaşlıq idi. ABŞ hökuməti Avropa siyasətində 
Atlantika h
əmrəyliyinə üstünlük verirdi. 
Ford hökum
ətinin xarici siyasətinin istiqamətlərindən biri 
Asiya v
ə Sakit okean regionu dövlətləri ilə münaisbətlər idi.  1975-
ci  ilin  dekabrında  bəzən  «Sakt  okean  doktrinası»    adlanan  Ford 

 
66 
doktrinası elan edildi.Bu doktrinada Asiya-da ABŞ-ın hökmranlığı, 
strateji  baxımdan  Yaponiyaya  xüsusi  diqqət yetirilməsi,  Çinlə 
münaisb
ətlərin normallaşdırılması, Cənub-Şərqi Asiyada sabitliyin 
qorunması, bölgədə  bütün siyasi münaqişələrin, ilk növbədə Ko-
reya m
əsələsinin  nizamlanması,  Asiya ölkələri ilə  iqtisadi  əmək-
daşlıq öz əksini tapmışdı.  Bu doktrina ABŞ-ın siyasətinin regionda 
yeni dövr
ə qədəm qoyduğunu göstərirdi.  Cerald Ford hökumətinin 
xarici siyas
əti ziddiyyətli  xarakter  daşıyırdı.    ABŞ  Seul  rejimini 
müdafi
ə  edir,  İsrailin  təcavüzünə  haqq  qazandırırdı,  Latın  Ame-
rikası və ərəb ölkələrinin daxili işlərinə müdaxilə edirdi.  Xalqların 
sülh  uğrunda  mübarizəsinin  artdığı  şəraitdə  güzəştə  getməyə 
m
əcbur olaraq  1974-cü  ilin  noyabrında  Vladivostokda  Cerald 
Ford
la SSRİ rəhbərliyi arasında danışıqlarda Strateji Silahları məh-
dudlaşdırmaq haqqında ikinci saziş bağlamaq qərara alındı.  1975-
ci ild
ə  ABŞ  və  SSRİ-nin birlikdə  kosmosa «Soyuz-Apollon» 
g
əmilərini göndərməsi və  bu sahədə  əməkdaşlıq  etmələri hər iki 
ölk
ə  xalqları  arasında  dostluq  münasibətlərinin yaranmasında 
mühüm addım oldu.1975-ci ilin iyul-avqustunda çağırılmış Helsin-
ki 
müşavirəsində ABŞ da iştirak etdi və Müşavirənin Yekun aktını 
imzaladı.  
Bütün bunlarla b
ərabər iqtisadi böhran,  «Uotergeyt  işi», 
M
ərkəzi Kəşfiyyat  İdarəsi və  Federal Təhqiqat bürosunun fəaliy-
y
ətinin  siyasi  ifşası  və  başqa  hadisələr seçicilərin  əksəriyyətinin 
respublikaçılardan üz döndərməsinə gətirib çıxartdı.  
1976-
cı  il  seçki  kampaniyası  nəticələrinə  görə  demokratlar 
partiyasından olan Ceyms (Çimmi) Karter yeni prezident kürsüsü 
uğrunda mübarizədə qələbə qazandı.