Orom og‘ushida dilrabo bu tun: Oydin zulumotda jilmayar bahor

Fayoz AHMEDOV, 
Toshkent davlat sharqshunoslik 
universiteti talabasi
BIZ qachon bu 
holga tushdik?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

48
www.yoshlikjurnali.uz / №9-10 (361) 2021
Bir necha kundan beri tanamda qolgan bor 
hafsalamni yig‘ib Mahmud Koshg‘ariyning “De
-
voni lug‘otit-turk” asarini o‘qiyapman. Shunday 
o‘qiyapmanki, shu vaqtgacha bearmon gapirib 
yurganim asar haqida aslida hech narsani bil
-
masligimni bilib o‘qiyapman… Endiki, bu asar 
haqida og‘iz ochishim ancha qiyin ke chishini 
tushunib o‘qiyapman. Qizarib-bo‘zarib, bo‘g‘ilib 
o‘qiyapman.
Kitobni o‘qirkanman, qaysi bir qiziq kinoda 
ko‘rganim “jinni qahramon” tez-tez yodimga 
tushadigan bo‘ldi. Uning jinniligi 
-
allaqancha 
telba-teskarilik, hangomalardan keyin oldindan 
o‘ziniki bo‘lgan narsalarini zo‘rg‘a tanib olar, 
“Iya, o‘zimniki ekan!” deya yana dunyoni unu-
tardi.
Ayni dam o‘sha qahramon bilan sira 
farqim yo‘qligini ham tushunib qoldim. Negaki 
men kunora eslab qolishga urinib, tilim ke-
lishmay yurgan so‘zlarning ko‘pchiligi “o‘zim
-
niki” bo‘lib chiqayotgandi. Qizig‘i, shakli biroz 
qiyshaygan bu so‘zlardagi go‘zal turkiy ma’no 
deyarli o‘zgarmay qolgan. Eng ajoyibi, “Devoni 
lug‘otit-turk”da yo‘q so‘z va ma’noning o‘zi yo‘q 
edi!
Shunday mukammal merosimiz, ulkan 
boyligimiz bo‘la turib, allaqanday ajnabiy 
“
Tilingdan avval 
qalbingni tarbiya qil…”
Gulrang UBAYEVA,
Toshkent davlat O‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti talabasi
so‘zlarni qarzga olib yurishimiz, ulardan “be
-
zak” uchun, qay bir ma’noda dabdaba (aslida, 
sharmandalik) uchun foydalanishimiz g‘alati.
Hamma uchun taniqli bo‘lgan boyvach
-
chaning ko‘chada tilanchilik qilib turishi qan
-
chalik kulgili bo‘lsa, bugun avj olgan til borasi
-
dagi qilg‘iliklarimiz ham tirnoqcha bo‘lsin 
undan qolishmaydi.
Bir darsimizda ustoz aytib qoldilar: Ya
-
poniyada bozor-o‘charda nimadir xarid qil-
guncha yapon tilida so‘ramasangiz, sotib 
o‘tirishmas ekan. Buni eshitib “Devoni lug‘otit-
turk” asaridagi shu jumlalar yodimga tushdi: 
“Turkiy lar, agar ularning tilida gapirsang, 
gunohkor bo‘lsang, gunohingdan o‘tadilar, 
bandi bo‘lsang ozod etadilar…’’ Bugungi kunda 
avra-astarigacha ajnabiy so‘zlar bilan qurshab 
tashlaganimiz “turkiy” tilimiz bizga qaragan
-
da anchayin “ibtidoiy” yashagan ajdodlarimiz 
davrida bunchalar ulug‘langaniga qoyil qolasan 
kishi!.. O‘sha odamlar shunchalik nozik his qila 
olgan masala bugunimizda chindan ham mav
-
judmi o‘zi? Yaponiya rivojlanishiga, ulardagi 
izchillikka taqlid qilishga urinamiz-u, allaqa-
chon yaponlarning o‘zi qiyomini keltirib taqlid 
qilayotgan bobolarimiz amalini bajara olmay
-
miz. Unutganmiz!
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

49
adabiy-ijtimoiy jurnal
Bekatda avtobusni kutib turgandim... Avtobus 
kutibmi yoki boshqa biron sabab bilanmi yonimda 
ikki nafar o‘zbek suhbatlashib o‘tirar edi. Biri faqat 
o‘zbekcha so‘zlar, ikkinchisi esa har ikki gapning biri
-
da “зачем, зато, где, причом, дальше, дальни...” kabi 
so‘zlarni ishlatardi. Biroq ruscha so‘zlarni ham to‘g‘ri 
talaffuz qilolmayotgandi. 
Ammo yonidagi o‘zbekchani maromiga yetka
-
zib so‘zlayotgan suhbatdoshining oxirgi so‘zlari tar
-
sakidan ham battar bo‘ldi:
– Men o‘n besh yildan buyon Moskvada edim... 
Har kuni o‘zbek tili yodimdan chiqmasligi uchun 
o‘zbek tilida kitob o‘qidim.
Mening anglaganim: uyg‘oq yuraklarda Ona 
Vatan ham, ona tili ham hech qachon unutilmas 
ekan.
Avtobusim keldi. “Assalomu alaykum”, – deb hay
-
dovchiga salom berib, o‘rindiqqa o‘tirdim.