40
göstəricisidir. Çarvakların etik konsepsiyası gedonizm (həzz alma) təbliğ
edirdi. Onların fikrincə həyatın mə‟nasını var- dövlət və həzz almaq təşkil
edir. çarvakların devizi beləydi: bu həyatda yemək, içmək və keyf çəkmək
lazımdır, çünki ölümdən qaçmaq mümkün deyildir, o onsuz da hamı üçün
gələcəkdir
1
.
Qədim Hindistanda digər nüfuzlu qeyri- ortodoksal tə‟lim
caynizm
olmuşdur. Onun banisi Mahavir Vardhaman (e.ə.VI əsr), həm də Cin (qa-
lib deməkdir) adlanırdı. Caynizm dualist xarakter daşıyırdı. Onun mərkəzi
məsələsi
şəxsiyyətin varlığı
idi. Caynizmə görə şəxsiyyət həm mə‟nəvi
(civa) və həm də maddi (aciva)dir. Belə təsəvvür olunurdu ki, cansız, ko-
bud materiya ilə ruh birləşərək insan şəxsiyyətini əmələ gətirir. Civa (ruh)
qeyri- mükəmməl və mükəmməl formada olur. Birincidə o materiya ilə
bitişikdir, buna görə də əzab çəkir. Ikinci (mükəmməl) formada ruh mate-
riyadan ayrılır və azad olur. Bu halda o mö‟minliyin ən yüksək
mərhələsinə (nirvana) gəlib çatır.
Caynizm etik məsələlərə böyük diqqət verirdi. Onun fikrincə etik
tərbiyə şəxsiyyətin qeyri- mükəmməl vəziyyətdən, mükəmməl səviyyəyə
gəlməsində həlledici rol oynayır. Insan həyatının düzgün təşkili asketik
(tərki dünya) davranışla əlaqəlidir. Əsas etik prinsiplər dünya ne‟mətlərinə
aludə olmamaq, bütün canlı mövcudatlara hörmət etmək, ehtirasları
kənarlaşdırmaq və sair idi.
Buddizm
(nurlanan, maariflənən deməkdir) tə‟limi də qədim Hin-
distanda çox geniş nüfuza malik olmuşdur. Banisi hind şahzadələrindən
biri Siddartha Qautama (e.ə. VI əsr) hesab olunur. Bu tə‟limin səciyyəvi
cəhəti, onun etik- praktiki istiqamətindədir. Burada da şəxsiyyətin varlığı
əsas yer tutur. Buddizmin əsasında aşağıdakı dörd həqiqət durur: 1) insan
doğulandan ölənə qədər əzab çəkir 2) bu əzabın səbəbi vardır, həmin
səbəb yaşamaq ehtirasıdır. Məhz o sevincdən və əzabdan keçərək ölüb
yenidən yaranmağa doğru aparır 3) əzabdan azad olmaq, onun səbəblərini,
yə‟ni bu ehtirası aradan qaldırmaq mümkündür 4) əzabdan xilas olmağın
yolu hissi ləzzət alma ilə tərkidünyalıq, özünə əzab vermə arasında
yerləşir.
Dostları ilə paylaş: