son dövrlərin fəlsəfi ədəbiyyatında marksizmi tənqid etmək naminə «si- nif» anlayışından yan keçmək hallarına tez- tez rast gəlinir. Ümumilikdə götürdükdə nəzərə alınmalıdır ki, ictimai sinif haqqında tə'lim marksizmə qədər yaranmışdır . Belə ki, hələ klassik siyasi
iqtisadın nümayəndələri (A.Smit və D.Rikardo) siniflərin iqtisadi
anatomiyasını açmış, bərpa dövrü fransız tarixçiləri isə (Minyo, Gizo,
Tyerri) siniflərin cəmiyyətdə rolunu göstərməyə çalışmışlar. Odur ki,
marksizmin siniflərin rolunu şişirtmək təşəbbüsü sol ifrat həddi təşkil
edirsə, həmin tə'limin əsassızlığını göstərmək naminə digər ifrat mövqe
tutmaq- sinfiliyi tam inkar etmək də doğru olmazdı. Belə ki, müasir
cəmiyyətdə siniflər əhəmiyyətli rol oynayır. Doğrudur keçmiş SSRI
məkanında yaranan müstəqil respublikalarda, o cümlədən Azərbaycanda
bu münasibətdə əsaslı dəyişikliklər baş vermişdir. Əvvəla, kolxozların
ləğvi və torpağın özəlləşdirilməsi nəticəsində kolxozçu kəndli sinfi sıradan
çıxmışdır. Sonra, dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi gedişində fəhlə
sinfi köklü dəyişiklərə mə'ruz qalmışdır. Bununla belə bizim
cəmiyyətimizdə fəhlə sinfi hələ də qalmaqdadır. Digər tərəfdən nəzəri
fikir təkcə bu və ya digər ölkənin həyatını ümumiləşdirməklə
məhdudlaşmır. O, həm də dünyadakı reallıqları nəzərə almalıdır. Bu
münasibətdə müasir kapitalizm cəmiyyətində sinfin əhəmiyyətli yeri
şəksizdir.
Bununla əlaqədar mövcud cəmiyyətdəki sosial strukturun hərtərəfli
təhlil olunmasında
qərbdə çoxdan dəbdə olan sosial stratifikasiya tə'limi mühüm rol oynayır . Strata latınca təbəqə deməkdir. Bu anlayış
ictimai elmə geologiyadan keçmişdir.
Həmin tə'limin yaradıcılarından olan P.Sorokin yazırdı: «Sosial
stratifikasiya mövcud insanlar məcmusunu (əhalini) öz iyerarxalı
dərəcəliliyi ilə götürülən siniflərə parçalamaq deməkdir. Onun əsasını və
mahiyyətini hüquq və imtiyazların, məs'uliyyət və öhdəliklərin qeyri-
bərabər bölünməsi, bu və ya digər cəmiyyətdə insanlar arasında sosial
dəyərlərin, hakimiyyətə və cəmiyyətə tə'sirin səviyyəsi təşkil edir».
1
Əlbəttə Sorokin sinif dedikdə təbəqələri başa düşürdü. Bununla
belə göstərilməlidir ki, sosial stratifikasiya hər bir cəmiyyətdə mövcud
1
Сорокин П. Человек. Цивилизация. Общество. М.,1992, с.302.
398
olur. Həm də cəmiyyət nə qədər çox mütəşəkkildirsə və normal fəaliyyət
göstərirsə, onun stratifikasiya səciyyəsi də bir o qədər dolğun ifadə olunur.
Stratifikasiya tə'limi müasir cəmiyyətin sosial strukturunda
aşağıdakı altı me'yar üzrə bir- birindən fərqlənən stratları ayırır: