Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001



Yüklə 3,75 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə441/635
tarix13.12.2023
ölçüsü3,75 Mb.
#175262
növüDərs
1   ...   437   438   439   440   441   442   443   444   ...   635
Zeynaddin Haciyev-Fəlsəfə

2. Sosial stratifikasiya tə'limi 


396 
Yaxın vaxtlara qədər fəlsəfi ədəbiyyatda belə bir fikir hakim idi ki, 
sosial strukturda həlledici yeri sinfi bölgü tutur. Marksizm- leninizm 
tə'limi öyrədirdi ki, sinif istehsal sferasında yaranır. Onun əsas 
əlamətlərini istehsal vasitələrinə olan münasibət, ictimai əməyin 
təşkilindəki rol, ictimai sərvətdən pay almaq üsulu və bu payın miqdarı 
təşkil edir. Buradan belə bir nəticə çıxarılırdı ki, kapitalizmdə proletariat 
və burjuaziya, sosializmdə isə fəhlə sinfi və kolxozçu kəndlilər əsas 
siniflərdir. SSRI dağıldıqdan sonra bütün ictimai elmlərdə olduğu 
fəlsəfədə də köhnəlmiş ehkamçı müddəalar tədricən aradan qalxmaqdadır. 
Bu cür münasibət təbiidir ki, həm də sosial həyatda sinfin yeri və roluna 
aiddir. 
Odur ki, sosial strukturda sinfin rolunu şişirdən marksist- le-
ninçi müddəalar bu gün yaramır.
Onun əsas nöqsanları aşağıdakılardır: 
Əvvəla, onu qeyd edək ki, hələ marksizmin dəbdə olduğu dövrdə 
fəlsəfi fikirdə sinfin yeri və roluna dair bu tə'limin müddəaları hamı 
tərəfindən qəbul olunmurdu. Bu məsələ barəsində mübahisələr gedirdi. 
Məsələn, qərbin bir çox filosof və sosioloqları sinfiliyin müəyyən 
olunmasında istehsal vasitələrinə münasibətin, mülkiyyət formalarının 
əsas götürülməsinə qarşı çıxaraq qeyd edirdilər ki, burada başqa 
göstəricilər də nəzərə alınmalıdır. Bu baxımdan qərbin məşhur sosioloqu 
E.Giddinsin fikirləri diqqəti cəlb edir. O göstərirdi ki, siniflər ümumi iqti-
sadi imkanlara görə bir- birindən fərqlənirlər. Sinfi fərqlərin əsasını 
məşğuliyyət və sərvət göstəriciləri təşkil edir. Buradan çıxış edərək, o 
müasir Qərb cəmiyyətlərində aşağıdakı əsas siniflərin olduğunu qeyd 
edirdi: 1) yüksək siniflər (istehsal ehtiyatlarına sahib olan, yaxud onlara 
bilavasitə nəzarət edən varlılar, iri sənayeçilər, rəhbərliyin yuxarı 
təbəqələri); 2) orta sinif («ağ yaxalıqlı» işçilərin əksəriyyəti və 
peşəkarlar); 3) fəhlə sinfi («göy yaxalıqlılar» və yaxud əl əməyi ilə məşğul 
olanlar); 4) bə'zi sənaye ölkələrində (məsələn, Fransada, Yaponiyada) 
mövcud olan kəndlilər sinfi (ən'ənəvi olaraq kənd təsərrüfatı istehsalında 
çalışan işçilər). Başqa bir sosioloq O.Raytın fikrincə müasir kapitalist 
istehsalında iqtisadi ehtiyatlar üzərində nəzarətin üç növünə uyğun olaraq 
əsas siniflər bunlardır: 1) investisiyalar və yaxud pul kapitalı üzərində 
nəzarət edənlər; 2) fiziki istehsal vasitələri üzərində (müəssisələr, torpaq, 
müxtəlif ofislər) nəzarət edənlər; 3) əmək və hakimiyyət üzərində nəzarət 
edənlər. 
Deyilənlərdən aydın olur ki, hələ 80- ci illərdə marksizmin sinif 
tə'liminin nöqsanlılığı və siniflərin əlamətlərini hərtərəfli nəzərə almağın 
zəruriliyi qeyd olunurdu. 
Digər tərəfdən 
kapitalizmdə siniflər haqqında Marksın irəli 
sürdüyü fikirlərdən təxminən əsr yarım vaxt keçmişdir. Bu müddət ərzində 


397 
onun sinfi tərkibi əsaslı dəyişikliklərə mə'ruz qalmışdır (ən'ənəvi olaraq 
fiziki əməklə məşğul olanların sayı azalmış, onların əvəzinə mürəkkəb 
texnika və texnologiyanı idarə etməklə məşğul olan işçilərin və müxtəlif 
xidmət sahələrində çalışanların sayı çoxalmışdır). 
Lakin bu fakt siniflərin yox olması demək deyildir. Hərçənd 

Yüklə 3,75 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   437   438   439   440   441   442   443   444   ...   635




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin