Iqtisodiyot va biznes

2. Iqtisodiy faoliyat va uni tadqiq qilish usullari.
Boshqa turdagi ijtimoiy fanlar singari iqtisodiyot ilmi ham ilmiy uslubga 
tayanadi. Bu jarayon turli xil bosqichlarni oʻz ichiga oladi:
• Hodisalarning real voqeligi va oqibatlarini kuzatish.
• Oʻsha kuzatuvlarga asoslangan, voqea-hodisalarning sabab va oqibatlarini 
tushuntirib beradigan tizimli tafsiloti.
• Bu izohni toʻgʻri ekanligini muayyan hodisalarni oqibatlarini faraz qilingan 
oqibat bilan taqqoslab koʻzdan kechirish.
• Ushbu taqqoslashlar natijasida yuqoridagi farazni qabul qilish, rad etish yoki 
oʻzgartirish.
• Asl faktlarga qarshi oʻlaroq keltirilgan farazni davomiy tarzda kuzatib 
borish.
Kutilgan natijalarga erishlsa, yuqarida nazarda tutilgan faraz nazariyaga 
aylanadi. Obdon sinovdan oʻtgan va keng qabul qilingan nazariya iqtisodiy 
qonuniyat yoki itqisodiy tamoyil sifatida qabul qilinadi. Xuddi shunday qonuniyatlar 
va tamoyillar jamlanmasi modallarga biriktiriladi va bu narsa bozor yoki biror 
iqtisodiyot segmenti tushunchasini qanday ishlashi haqida bizga aniqroq tushuncha 
beradi. Iqtisodchilar xaridorlar hamda muayyan xizmat turlari va mahsulotlarni 
iste’moli, ularni ayirboshlash va tovarlar ishlab chiqarish jarayonida qatnashuvchilar 
oʻrtasidagi bogʻliqlik nazariyasini ishlab chiqadilar. Nazariyalar, tamoyillar va 
modellar “shartli sodda iqtisodiy iboralardir”. Iqtisodiyot fanining butun 
koʻlamining oʻzi esa juda murakkab va yaxlitligicha tushunish uchun chalkash 
boʻlib koʻrinadi. Iqtisodiy tamoyillar va modellar iqtisodiy baholashni tahlil qilishda 
va iqtisodiyotni qanday ishlashini tushunishda juda qoʻl keladi. Bu tushunchalar 
iqtisodiy tizim ichida sodir boʻladigan sabab va oqibatni anglash vositalaridir. 
Yaxshi nazariyalar oʻz navbatida kengroq tushunishga va toʻgʻri baholashga yordam 
beradi. Ular xaridor va ishlab chiqaruvchi orasidagi munosabatlarga bogʻliq 
faktlarga tayanadi. Iqtisodiy tamoyillarni yanada yaxshiroq tushunishga yordam 
beradigan boshqa omillar ham mavjud: 
• Iqtisodiy qonun-tamoyillarni umumlashtirish iqtisodiyot fani yoki iqtisodiy 
munosabatlarga oid umumlashgan tushunchalardir. Iqtisodiy tamoyillarni muayyan 
iste’molchilar yoki ishlab chiqaruvchilar toʻgʻrisidagi yondashuv deb qabul qilish 
mumkin; 
• Iqtisodiyotdagi boshqa sharoitlar oʻzgarmas tamoyili farazlarini ilgari surib, 
iqtisodchilar boshqa sharoitlar teng boʻlgan holda tamoyili iborasini qoʻllaydilar. 
Ularning taxminlaricha, nazarda tutilgan boshqa barcha oʻzgaruvchi sharoitlar 
muayyan tahlil uchun oʻzgarmas deb qabul qilinadi; 

---

• Grafik ifodalash aksariyat hollarda iqtisodiy koʻrsatkichlar diagramma yoki 
grafik koʻrinishida ifoda qilinadi. Makroiqtisodiyot va Mikroiqtisodiyot 
iqtisodchilar nazdida iqtisodiy tamoyillar va modellar ikki xil shaklda namoyon 
boʻladi. 
Iqtisodiy munosabatlarda amal qiladigan iqtisodiy qonunlar ham oʻrganiladi.