7-mavzu: qushlar (aves) sinfining umumiy tavsifi (2 soat) Reja

Astsidiyalar sinfi (Ascidiae). 
Astsidiyalarning yakka yashaydigan formalari ham, koloniya 
bo’lib yashaydigan formalari ham bor, shuning bilan birga, kolonial formalari jinsiy yo’ldan 
tashqari, kurtaklanish yo’li bilan ham urchiydi, kurtaklanishdan hosil bo’lgan qiz individlar ona 
bilan bog’langan xolda qoladi. 
Astsidiyalarning ko’pchiligi bir joyda hayot kechiradi, lekin ularning ichida suvda erkin 
suzib hayot kechiradigan kolonial formalari ham bo’ladi. 
Shunday qilib, lichinka xordalilar yoki qobiqlilar tuban darajadagi xordalilarning regressiv 
tarmog’i hisoblanadi. Bular tuzilishining ontogenezida ham, filogenezida ham soddalashib boradi, 
harakat qilib hayot kechirish usulidan bir joyga yopishib hayot kechirish usuliga o’tgan 
hayvonlardir. 
Astsidiyalar sinfiga 1000 dan ortiq tur, 100 ga yaqin avlod va 3 ta turkum: yakka astsidiyalar, 
murakkab astsidiyalar va olovtanli astsidiyalar kiradi. 
Yakka astsidiyalar (Monascidiae) turkumining vakillari 2-3 mm dan 40-50 sm gacha 
uzunlikda bo’ladi. Bu turkumning orasida harakatchan turlari ham uchraydi. Masalan; sharsimon 
astsidiya 
(Waster ascidia)
ana shunday harakatchan astsidiyalar turiga kiradi va ular suv tagi 
bo’ylab harakat qiladi. 

---

29 
Murakkab astsidiyalar (Synascidia) turkumi vakillarining kolonial kurtaklaridan rivojlangan 
astsidiyalar ona astsidiyalar bilan tutashgan bo’ladi. Ular zooidlar ham deyiladi. Bunday 
astsidiyalarda, bir nechtasi tashqaridan umumiy parda bilan o’rab olinadi va ularda bitta umumiy 
kloaka bo’ladi. Murakkab astsidiyalarda urug’lanish koloniyalar o’rtasida sodir bo’ladi. CHunki 
ona koloniya bilan qiz koloniya o’rtasida urug’lanish bo’lmaydi. 
Olovtanlilar (Pyrosomata) turkumining vakillarida (pirozomlar) zigotadan astsidiyasimon 
koloniya asoschisi rivojlanadi. Undan kurtaklanish yo’li bilan to’rtta olovtanlilardan tashqil topgan 
guruh hosil bo’ladi va ular umumiy qobiq – tunika bilan o’ralgan bo’ladi. Bu koloniyalar devori 
yelimshak massa ichiga tushib olgan talay individlardan iborat ichi bo’sh tsilindr yoki konus 
shaklida bo’ladi. Ularning og’iz sifonlari tashqariga, kloaka sifonlari esa ichkariga qaragan. Bu 
koloniya turtinib-turtinib harakat qila oladi. 
Bu astsidiyalar koloniyasidagi har bir a’zosi xalqumining oldingi qismida yorituvchi 
hujayralar guruhi bo’ladi. Bu hujayralarda yorug’lik chaqiruvchi simbiotik bakteriyalar yashaydi. 
Koloniyaning uzunligi, odatda 20-40 sm bo’lib, undagi har bir olovtanlining o’lchami 3-5 mm ni 
tashqil qiladi. Ayrim turlari koloniyasining uzunligi 3-4 metr va hatto 30 metrgacha boradi. 
Astsidiyalar barcha dengiz va okeanlarda tarqalgan. Ayrim dengizlarda 1 metr kvadratda 8-
10 mingtagacha astsidiya yashaydi. 1 gektar joyda astsidiyalardan 300 kg gacha kletchatka olinadi.