XI 6. Qurilish o‘yinlari
Qurilish o‘yin1ari ham ijodiy o‘yinlar sirasiga kiradi. Ularda
bolalar atrof-muhitdagi buyumli dunyo haqidagi taassurotlarini aks
ettiradilar, mustaqil tarzda turli narsalar yasaydilar, bunyod etadilar.
Qurish-yasash o‘yin1arida bir xi1 buyumlarning boshqalari bilan
almashinishi yuz beradi. Kichik va o‘rta guruh yoshidagi bolalarda
qurilish o‘yinlari rolli o‘yin1ar bilan bog‘lanib ketadi. Qurilish
o‘yinlari samarali faoliyat hisoblanib, bolalarda bunyod etilgan
inshootni mavjud
buyum va narsalar, inshootning qurilishiga asos
205
bo‘lib xizmat qilgan tasavvur bilan qiyoslash, taqqoslash ko‘nik-
ma1arini shakllantirishga imkon beradi. U bolalarda kuzatuvchanlikni
rivojlantirishga yordam beradi. Qurilish materiallari turli xildagi
geometrik shakllardan iborat. Bolalar har bir shaklning o‘ziga xos
xususiyatlarini yaxshi bilib olishlari lozim, aks holda hech qanday
qurilishni amalga oshirib bo‘1maydi.
Bolalar qurgan narsalar amaliy jihatdan yaroqli bo‘lishi va
ulardan o‘yinda foydalanish uchun konstruktorlik malakasiga ega
bo‘1ish kerak. Bundan bolalarga qurishning asosiy usullarini o‘rgatish
zarurligi kelib chiqadi. Qurilish materiallari bilan o‘ynaladigan
o‘yinlarda bolalarning texnikaga qiziqishi ortadi, kuzatuvchanligi
rivojlanadi, ular geometrik jismlarning eng oddiy xususiyatlari bilan
tanishadilar.
Qurilish o‘yinlari bolalarning mehnat faoliyatiga yaqin bo‘1ib,
ularni mehnatga tayyorlaydi. Qurilish materiallari bilan o‘yna1adigan
o‘yinlar
bolalar
tafakkurini
rivojlantiradi:
kuzatilayotgan
inshootlarning o‘ziga xos xususiyatlarini ajratib ko‘rsatish, tahlil va
sintez qilishga, solishtirishga, o‘xshash va farq qiladigan tomonlarini
aniqlashga majbur etadi, vazifalarni to‘g‘ri hal qilishga o‘rgatadi.
Qurilish
materiallari
bilan
o‘ynaladigan o‘yinIar geometrik
jismlarning xususiyatlarini, ular bilan ishlashni, fazoviy nisbatlarni
(uzoq-yaqin, baland-past, o‘ng-chap, uzun-qisqa, keng-tor) amalda
olib borishga yordam beradi. Bunday o‘yin orqali bolalarni
maktabdagi politexnika ta'limiga tayyorlash vazifasi ham amalga
oshiriladi.
Bolalar qurish-yasash jarayonida bir jamoaga birlashadilar,
natijada ularning nutqlari rivojlanadi. Qurilish materiallari bilan
o‘ynash bolalarning ma’naviy dunyosiga ham ta’sir etadi: bolalar
bilan biron inshootni kuzata turib, davlatimizning xalq farovonligi
to‘g‘risida g‘amxo‘rlik ko‘rsatayotganligini tushuntiradi. Qurilish
materiallari bilan o‘ynash bolalarda mehnatsevarlik, mustaqillik,
tashabbuskorlik, ishga javobgarlikni his etgan holda munosabatda
bo‘lishi hamda irodaviy sifatlarni tarbiyalaydi. O‘yinning qizig‘i
shundaki, u bolalarga zo‘r zavq-shavq bag‘ishlaydi.
Bolalarni ba'zi bir qurilish inshootlari bilan tanishtirish orqali
estetik tarbiya vazifalari ham amalga oshiriladi. Bolalarda estetik
hissiyotni tarbiyalash uchun faqat bitgan qurilish inshootini kuzatish
yetarli emas, balki qurilishning borishi, ishning tashkil etilishini
206
kuzatish, bunda bolalarning o‘zlarini qatnashtirish muhim ahamiyatga
ega.
O‘yin uchun sharoit yaratish. Qurilish materiallari bilan o‘ynashni
rivojlantirish uchun unga muvofiq shart-sharoit yaratish zarur.
Qurilish materiallari butun guruh bolalarining bir vaqtda o‘ynashi
uchun yetarli bo‘1ishi kerak.
Guruh xonasida qurilish materiallarini saqlaydilar, uni quradigan
va bir necha kungacha saqlab qolishning iloji bo‘lgan joy bo‘lishi
kerak.
Qurilish materiallari uchun har bir detalga alohida xonachalari
bo‘lgan g‘i1dirakli shkaf bo‘lgani yaxshi. Uni bolalar xohlagan
tomonlariga surib olib boradilar. Shkaf ichini tartibli saqlash zarur.
Qurilish
materiallari
saqlanadigan
burchakda
mayda
o‘yinchoq1ar, o‘yinchoq1i odamlar, qushchalar, hayvonlar, transport
bo‘1ishi mumkin.
Bolalar ning o‘zlari o‘yinchoq yasashlari uchun har doim kerakli
material bo‘lishi zarur.
Ona o‘lkamizni, uning poytaxti Toshkentni, transportning har xi1
turlarini tasvirlovchi albomlar, fotosuratlar bo‘lishi kerak.
Qurilish materiallaridan barpo etilgan inshootlar namu- nalari
tasvirlangan albom. Qurilish jarayonini, binolarning bezatilishini
bolalar bilan kuzatish kerak.
Qurilish usullarini o‘rgatish lozim.
Qurilish materiallaridan ishlangan buyumlarni bir necha kungacha
hatto undan ko‘proq muddat saqlash kerak.
Qurish-yasashga o‘rgatishning asosiy usullari. Bolalarni qurish-
yasashga o‘rgatish uchun tarbiyachi turli xil usullarni qo‘1laydi:
Tarbiyachi har bir harakatni tushuntirgan holda qurib ko‘rsatadi.
Tarbiyachi biron narsani o‘zi qurib ko‘rsatadi va bunga kirgan har
bir qismni tahlil qilib beradi.
Tayyor qurilish namuna sifatida ko‘rsati1adi.
Qurish-yasashning ayrim qismlarini ko‘rsatadi (tomini yasashni,
qanday yopish kerakligini, biror detalni qaysinisi bilan almashtirish
mumkinligini tushuntiradi).
Tarbiyachi ataylab chala qiirib qo‘yi1gan qurilishni bolalarga
qurib bitkazishni taklif qiladi.
Nima uchun qurish lozimligini, tining mavztisini aytadi.
Har kim xohlagan mavzuda qurishni taklif qiladi.
207
Tayyor qurilishni: u qanday qismlardan iborat ekanligini, nimalar,
qanday detallar ishlatilganini tahlil qilib beradi.
Qurish-yasash usullari bolalarga mashg‘ulotlarda o‘rgatilad.
Bolalarning qurish materiallari bilan o‘ynaydigan o‘yin1ariga
rahbarlik usullari ularning yoshiga bog‘liq. Kichik guruhda bolalar
uncha murakkab bo‘lmagan qurilishlarni bajaradilar. Ular uchun stol
ustiga qo‘yib o‘ynaladigan mayda qurilish materiallari zarur. Bitta stol
atrofida birdaniga 6-8 bola ishlashi mumkin. Stol ustini qurilish
materiallari egallab olmasliklari uchun stolningu boshi bilan bu
boshiga pastgina skameyka yoki taburetka qo‘yiladi. Bolalar
o‘z1arining qurilish materiallarini yashigi bilan qo‘yib qo‘yadi1ar. Bu
birinchidan, stol ustida bolalarning bemalol ishlashlari uchun yaxshi,
ikkinchidan, bolalarga yashiklardan kerakli qurilish materiallarini
olish qulay. Bog‘cha maydonchasida o‘ynash uchun kub, gula,
silindrga o‘xshash alohida qurilish materiallaridan foydalanish zarur.
Xuddi shunday materiallar guruh xonasida ham bo‘lishi kerak.
Yilning ikkinchi yarmida bu materiallarni mashinalar qurish uchun
kvadrat, to‘g‘ri burchak, har xil o‘rtasi teshik dumaloq shakldagi faner
parchalari bilan to‘1dirish lozim. Bolalarning qurilish materiallari
bilan o‘ynashlari uchun tik turdagi daraxtlar, hayvonlar, mashinalar,
qo‘g‘irchoqlar ham kerak bo‘1adi. Tarbiyachi bu materiallardan nima
qurish mumkinligini bolalarga ko‘rsatadi: qo‘g‘irchoqqa stol, stul,
karovat yasash, ular uchun bog‘ va bog‘ning ichiga o‘rindiqlar
qo‘yish, mashinaga garaj yasash va hokazo.
Bolalarni qurilish materiallari bilan o‘ynashga qiziqtirish uchun
tarbiyachi ular bilan birgalikda o‘ynaydi va bu materiallardan hamma
bolalar foydalanishlarini kuzatib turadi. Yirik qurilish materiallari
bilan guruh xonasidagi gilam ustida, yozda esa bog‘cha hovlisida
qurish mumkin. MTM maydonchasida yozda qum va suv bilan, qishda
qor bilan o‘ynash katta o‘rin egallaydi.
Qum bilan o‘ynash. Qum bolalarning yozda o‘ynashlari uchun
yaxshi material. Har bir guruh uchun ikkitadan qum yashigi bo‘lishi
maqsadga muvofiqdir. Shunda hamma bolalar o‘ynash imkoniyatiga
ega bo‘ladilar. Qumda o‘ynash uchun turli xil o‘yinchoqlar kerak
bo‘ladi: qumdan har xil shakl yasaydigan mayda tunuka mashinalar,
rezina yoki sellyuloiddan yasalgan odamchalar, hayvonlar shakli,
plastilindanyasalganqo‘g‘irchoq mebeli, qurish-yasash materiallari,
uni bezaydigan narsalar: har xil faner taxtachalar (8\8, 10\10, 5\10,
208
4\10 sm) va yog‘och kaltakclıalar (10, 15, 20 sm) hammasi har xil
rangdagi moyli bo‘yoqqa bo‘ya1gan bo‘lishi kerak. Shu materiallarni
bolalar qumga o‘rnatib yo‘llar, hayvonlar uchun saroy va devorlar
qurishadi. Qurgan narsalarini bezash uchun kichkina bayroqchalar
kerak bo‘ladi. Qumni tovlash uchun bolalarga kichkina yog‘och
kurakcha beriladi.
Bahorda va kuzda (yer namligida) bolalarning qum o‘yinlari
maxsus qirg‘og‘i ko‘tarilgan stollarda tashkil etiladi. Qum bilan
o‘ynashda gigiyenik qoidaga rioya qilish kerak. Qum har doim toza va
nam bo‘lishi, bolalar jazirama quyosh tagida o‘ynamaslik1ari lozim.
Kichik bolalar qum bilan o‘ynaganda oldiga ma’lum maqsad
qo‘ymaydi. Tarbiyachi bolalarni qiziqtirish uchun o‘zi «quradi» va
bolalarga qurishni taklif qiladi. Masalan qumni to‘plab atrofni
tekislashadi, bir yonini teshib eshik ochishadi. Keyin bu uychani har
xi1 rangdagi mayda bayroqchalar bilan bezashadi, keyin shu uy oldiga
devorlar, bog‘1ar qurishadi, uyga qo‘g‘irchoq1ar ko‘chib keladi.
O‘yinni o‘zgartirish uchun o‘yinchoqlarni vaqti-vaqti bilan o‘zgartirib
turish kerak: mashinalar uchun garaj, hayvonlar uchun hayvonot bog‘i
va boshqalar. Tarbiyachi o‘yinga kichik bolalarning hammasini jalb
etishi kerak.
O‘rta guruhda qum kichik guruhga nisbatan ko‘p to‘ki1adi.
Yashik oldiga buferda ham o‘yinchoq1ar uchun javoncha bo‘1adi. Bu
yoshdagi bolalar o‘yinning mazmuni murakkablashib borishi uchun
tarbiyachi yordam beradi: qumdan nimalar qurish mumkinligini
ko‘rsatib, bolalarga ko‘mak1ashadi, ularning o‘yinlarida qatnashadi.
Katta guruh bolalari qumdan katta inshootlar quradilar. Shuning
uchun bu guruh bolalarining qumi yashikda emas, balki bog‘cha
maydonchasining biron joyiga ancha ko‘p miqdorda to‘ki1adi. Bu
bolalar uchun qumdan tashqari loy ham bo‘lishi keyak. O‘yinga
qo‘shimcha materiallar tabiat materiallari, ip, yog‘och, faner va
boshqalar ham zarur. O‘ynab bo‘1gandan keyin bularning hammasini
maxsus ajratilgan joyga olib borib qo‘yish kerak. Bolalar shahar
ko‘chalarini, xo‘jalik dalasi, hayvonot bog‘i, baland binolarni
quradilar. Buning uchun qumdan, loydan va tabiat materiallaridan
foydalanadilar. Tarbiyachi bu materiallardan qanday qurishni
ko‘rsatib beradi.
Suv bilan o‘ynash. Bolalar suvni juda yaxshi ko‘rishadi. Ularning
suv bilan o‘ynashlari uchun bog‘cha hovlisida maxsus suv havzasi
209
tashkil qilinadi, guruh xonasida esa oyoqli qurilma ustiga vanna
o‘rnatiladi. Suv bilan o‘ynash uchun sellyuloiddan, rezinadan
yasalgan o‘yinchoq1ar: baliqchalar, o‘rdakcha, g‘ozcha, vannasi bor
qo‘g‘irchoqcha, qayiqchalar (yasalgan va sotib olingan), suvda suzib
yuradigan narsalar kerak. Kichik bolalarning suv bilan o‘ynaydigan
o‘yinchoqlari oddiy bo‘lib, unda o‘yinchoq1arning suzishini tomosha
qiladilar. Bolalar suv bilan o‘ynab kichkina-kichkina syujetni aks
ettiradilar: baliq va o‘rdakcha1arni ovqatlantirib, qo‘g‘irchoqni
vannada cho‘miltirishadi, qayiqda yo‘lovchilarni uchirishadi.
O‘rta va katta guruh bolalarining suv bilan o‘yini ancha
murakkablashadi. Ular daryoda paraxodlarni yurgizishadi, paraxod
to‘xtaydigan bandargohlar qurishadi. Suzadigan o‘yinchoqlarni
harakatga keltirishadi. Suv bilan o‘ynash natijasida bolalar suvning
xususiyatini, nimalar cho‘kib, nimalar suzishini bilib olishadi. Suv
bilan o‘ynash juda foydali, shuning uchun bolalarning guruh-guruh
bo‘lib suv bilan o‘ynashlari uchun imkoniyat yaratib berish kerak.
Qor o‘yinlari. Qishda bog‘cha maydonchasida qor bilan o‘ynash
bolalar uchun eng qiziqarli faoliyat turi hisoblanadi. Har bir bolada
yog‘och belkurakcha va qorni tashish uchun yashikcha bilan chana
bo‘lishi kerak. Kichkina bolalar kattalar yig‘ib qo‘ygan qor uyurnini
yog‘och belkurakchalari bilan kovlashadi. Qorni tepaga sochib, uning
to‘kilishini kuzatishadi, yashiklarga qor solib, boshqa joyga tashishadi
va hokazo.
Dostları ilə paylaş: |