Sayali sadiqova

yayə. 
 
Və ya 
Görməsən 
sülhə
 onda istiqbal 
Hərb ilən onu sərnigin edəyin.
M.Füzuli yaradıcılığında tüfəng, zireh, qalxan, gürz, qılınc, 
nizə, cəng, zərb, savaş, cəngi – meydan, rəsul (“elçi” mənasın-
da), cəngmadə kimi hərbi terminlər işlənmişdir. Məsələn: 
Rədi bərgi tüfəng ilə tığ
Göstərdi güzar gürzü peykan, 
Qalxanda zireh, zirehdə qalxan.

---

54 
Şairin yaradıcılığında türk mənşəli hərbi terminlər ərəb və 
fars mənşəli terminlərlə paralel işlənmişdir. Məsələn; 
ordu – qo-
şun – sinah, qılınc – tiğ, düşmən – yağı, bayraq – sancaq – liva 
– dairəvi
və s. 
Qeyd etmək lazımdır ki, Füzuli dövründə türk mənşəli ter-
minlər digər xalqların dillərinə keçdiyi kimi ərəb-fars mənşəli 
terminlər də dilimizdə işləklik hüququ qazanmışdır: 
 
Oldur səlah kimi, əvvəl
Qılmayan 
irtikabi-cəngü-cədəl.

Və ya
Gördü badə ki 

ləşkəri
 bir-bir 
Oldu ol nabəkar əlində 
əsir.

 
 
Füzuli öz əsərlərində rasional elmləri (elmi – əqliyə) və 
ənənəvi elmləri (elmi – nəqmuyə) əks etdirməyə çalışmışdır. 
Buna görə də Füzulinin əsərlərində astronomiya və riyaziyyata 
aid çoxlu termin işlənmişdir: kövkab, naqil, sabütü – səyyar, si-
tarə (ulduz), süheyl, keyvan, müştəri, tul dairəsi, bürc, şərteyn 
(ulduz adıdır) və s. 
M.Füzulinin “Bəngü Badə”, “Söhbətül-əsmar”, “Səhhət və 
mərəz” poemaları ictimai-tərbiyəvi və elmi-tibbi mahiyyətli 
əsərlərdir. Bu əsərlərin mənzum bədii üslubda yazılması Füzuli-
nin şairlik – alimlik məharəti və bu dövrdə mənzum əsərlərə üs-
tünlük verilməsi ilə əlaqədardır. Elə buna görə də bu dövrdə bir 
sıra lüğətlər də mənzum tərzdə yazılmışdır. 
Bu əsərlərdə “dafei – dərd”, “dərdi – sövda”, “dəryayi – bə-
la”, “iflic”, “vərəm”, “əlil”, “təbib”, “dəva”, “xəstəriyü” kimi 
alınma tibbi terminlərlə yanaşı “baş ağrısı”, “qarın şişi” kimi 
azərbaycanca tibbi terminlərin ilk nümunələri də işlədilmişdir.
Şairin “Söhbətül – əsmar” əsərini bədiiləşmiş elmi əsər he-
sab etmək olar. Əsərdə xalq arasında müxtəlif məqsədlərlə qida, 
dərman kimi işlənən meyvələrin təbiəti, mahiyyəti onların öz da-

---

55 
nışıqları ilə verilir. Burada hər meyvənin əlamətlərini bildirən 
sözlər, ifadələr işlədilmişdir. Məsələn: 
Alça – özünü tərif mənasında: 
Mən kimi xoş cahanda kim var? 
Təblərzəyə mən