Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1
T. Melchert. Fondations of Professional psychology. 2011. 1-bet.

---

5 
I BOB. KASBIY PSIXOLOGIYANING NAZARIY ASOSLARI. 
1.1 KASBIY PSIXOLOGIYA FANIGA KIRISH 
 
1.1.1. Kasbiy psixologiyaning tarixi 
Kasbiy psixologiyaning ta’limni yangi mazmunda joriy qilish yuzasidan 
soʻngi yillarda qoʻlga kiritgan yutuqlari buning yaqqol dalili boʻla oladi. 
Ma’lumki, keyingi oʻn yil mobaynida mamlakatimizdagi barcha ta’lim 
tizimlarida ta’lim ishlarining mazmuni tubdan oʻzgardi. Ta’limning 
eksperimental ravishda tekshirilgan yangi usullari (masalan muammoli interfaol 
ta’lim metodlari) keng joriy qilinmoqda: 
Kasbiy psixologiya – psixologiya ilmining tarmogʻi sifatida, ta’lim va 
tarbiyaning shaxsga samarali ta’sir etuvchi omillari, qonuniyatlari va 
mexanizmlarini oʻrganuvchi fandir. Bolalar va yoshlarning maktabdagi hamda 
ta’lim – tarbiya muassasalaridagi faoliyat va xatti – harakatlarining psixologik 
qonuniyatlarini oʻrganuvchi pedagogik psixologiya ikki fanni, ya’ni psixologiya 
va pedagogika fanlarining tutashgan joyidan oʻrin egallagandir. Kasbiy 
psixologiyaning predmeti bilim, koʻnikma va malakalarning egallash 
qonuniyatlarini, bu jarayonlarda sodir boʻladigan individual tafovutlarni, 
oʻquvchilarda faol, mustaqil va ijodiy tafakkurni tarkib toptirish qonuniyatlarini 
tadqiq etishdir. Shuningdek, Kasbiy psixologiya ta’lim – tarbiyaning ta’siri 
oqibatida oʻquvchilar psixikasida sodir boʻladigan oʻzgarishlar, oʻquv 
materiallari oʻquvchilarning yosh davrlariga mos kelishi, turli ta’lim 
metodlarining psixologik jihatdan samaradorligi, darsliklar, oʻquv qurollari, 
asbob – uskunalar va oʻquv ishlarining tartibiga nisbatan boʻlgan psixologik 
talablar kabi muammolarni ham Kasbiy psixologiya oʻrganadi. 
Hozirgi vaqtda Kasbiy psixologiya muhim vazifalaridan biri – maktabdagi 
ta’lim jarayonini yanada takomillashtirishning psixologik asoslarini ishlab 
chiqishdan iborat boʻlib, bu hol yangi ta’lim dasturiga oʻtish munosabati bilan 
bogʻliqdir. Kasbiy psixologiya shu bilan birga talabalar shaxsining tarkib topish 
jarayonini turli tarbiyaviy tadbirlarning talabalarga koʻrsatadigan ta’sirini 
oʻrganadi hamda talabalarning oʻz – oʻzini tarbiyalashning psixologik asoslarini 
tadqiq etadi. Shuningdek, “Kasbiy psixologiya” ta’lim va tarbiya jarayonining

---

6 
tashkilotchisi boʻlgan oʻqituvchi shaxsini, uning pedagogik faoliyat 
xususiyatlarini ham oʻrganadi. Bunda oʻqituvchining ta’lim – tarbiya ishlaridagi 
yutuqlarni ta’minlovchi sifatlariga urgʻu berish bilan birga, uning bilim, 
koʻnikma, malaka va qobiliyatlarining tarkib topishi hamda taraqqiyotining 
psixologik jarayonlari aniqlanadi. Kasbiy psixologiya umumiy psixologik 
qonuniyatlarni yoritib beradigan, psixik jarayonlarni, holatlarni va shaxsning 
individual psixologik xususiyatlarini oʻrganadigan umumiy psixologiyaga 
asoslanadi. Shu bois pedagogik psixologiya fanini oʻrganish ham nazariy, ham 
amaliy ahamiyatga ega boʻlib, u boshqa fanlar singari taraqqiyotning umumiy 
tamoyillariga: oliy nerv faoliyati va psixofiziologiya qonunlariga, bu sohada 
toʻplangan ilmiy ma’lumotlarga tayanib, inson psixikasining kechishi, 
rivojlanishi, oʻzgarishi yuzasidan bahs yuritadi. 
Respublikamiz aholisining aksariyati agar xoʻjalik sohasi bilan 
shugʻullanayotganligi tufayli uning tarmoqlariga oid mutaxassislarni tayyorlash 
uchun kasbning psixologik xususiyatlari, mehnat koʻnikmalari va malakalari 
bilan boʻlgʻusi ixtisos egalarini qurollantirish muhim ijtimoiy vazifalardan 
biridir. Boʻlgʻusi agronom-pedagogni kasbiy tayyorlash, kasb-hunar oldiga 
qoʻyiladigan talablarga mutanosib insonlar qilib shakllantirish davlat 
ahamiyatiga molik muammo boʻlib hisoblanadi. Oʻzbekistonning issiq iqlim 
sharoitining biologik-tibbiy jihatlari birmuncha oʻrganilganligiga qaramay, 
ularning mexanizmlari, akseleratsiya hodisasi, qishloq aholisining jismoniy 
rivojlanishi, mehnatkashlarning issiq sharoitga moslashishlari, mehnatni tashkil 
qilishning oqilona yoʻllari, mehnat unumdorligini oshirishning samarali usullari, 
ekologiyaning oʻzgarishiga oʻxshash muammolar qariyb oʻrganilmagan. 
Quyidagi mavzular yuqoridagi muammolarning aksariyatiga javob berishga 
xizmat qiladi.
Inson-tabiat munosabatini oʻzida aks ettiradi, shaxs omili va uni hozirgi 
davrda ishlab chiqarishda hisobga olish mehnat samaradorligini oshirish, kasb 
mahoratini takomillashtirish uchun negiz boʻlib hisoblanadi. Kasb-hunar 
mohiyatini ochib beruvchi professiogramma, professiografiya, psixogramma 
asosida mutaxassislarni tayyorlash uchun texnik oliy ta’lim muassasalari 
intilmoqlari lozim. 

---

7