Yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiyasi faniga kirish

Urbanizasiya nazariyasi.
Jamiyat rivojlanishida shaharlarning roli ortishi 
bu nazariyaga asos qilib olingan. O’n to’qqizinchi asrning o’rtalaridan boshlab, 
qishloq aholisining shaharga ko’chishi (voqyelik tariqasida) avj oldi, ya’ni aholi 
orasida migrasiya yoki urbanizasiya hodisasi yuzaga keldi. Shaharning turmush 
tarzi, o’ziga xos xususiyatlari, axborot tarmoqlarining kengligi, madaniyat darajasi, 
fan-texnika, transport, maishiy xizmat kabi omillar bolalarning aqliy, axloqiy, 
jinsiy jihatdan ertaroq voyaga yetishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratdi. Qishloq
aholisi bilan shahar xalqining yashash muhiti va turmush sharoitining yaqinlashishi 
akselerasiya jarayoniga ijobiy ta’sir etdi, lekin bu omilning o’zi akselerasiyaning 
sababi bo’la olmaydi.
Nutritiv nazariya.
Bu g’oyaning tub mohiyati shuki, o’sishdagi jadallashish 
(akselerasiya) odamlarning ovqatlanishi yaxshilanishi, iste’mol qilinayotgan 
ozuqalarda darmondorilar miqdorining ko’payishi sababli vujudga keladi. Ushbu 
g’oya namoyandalarining fikricha, V-6, V-12 darmondorilari va foliyev 
kislotasini odamlar ko’proq iste’mol qilishi mazkur holat namoyon bo’lishining 
asosiy omili emish. Tabiiyki, inson o’sishining jadallashuvida darmondorilar 
ma’lum darajada ijobiy ta’sir etishi mumkin, lekin mazkur omillarning o’zi 
akselerasiya uchun muhim va yagona negiz bo’la olmaydi. Shuniig uchun tibbiyot 
xodimlari gigiyenachilar, biologlar, fiziologlar, psixologlarning ayrimlari bu 

---

93 
g’oyani qo’llab-quvvatlaydilar. Shuning uchun tahlil qilinayotgan, sharhlanayotgan 
ilmiy nazariya akselerasiya uchun ma’lum turtki vazifasini o’taydi. 

Nurlanish nazariyasi.
Bu nazariya namoyandalarining fikricha, yer yuzida 
rentgen qurilmalarining ko’payishi, atom, vodorod va neytron bombalarining 
portlashi natijasida insonda radioaktiv moddalar, radiasiya nurlanishi darajasining 
sezilarli darajada ortishiga olib keladi. Yer kurrasiga tarqalgan zaryadlar bilan 
inson organizmining nurlanishi o’sishni kuchaytiradi, ya’ni akselerasiya jarayoni 
yuzaga keladi. Shuning uchun bu nazariyaning himoyachilari turli xususiyatga ega 
bo’lgan nurlarning aniq dozasi organizmga ta’sir etishi, tarqalishi yemirilishga 
sabab bo’lmasa, insonning jismoniy o’sishi jadallashishi uchun imkoniyat yaratar 
emish. Ma’lumki, me’yoridan ortiq rentgen nuridan foydalanish ham organizm 
uchun zararlidir. Ana shu mulohazaga asoslanib organizm ayrim qismlarining 
rivojlanishi nurlar bilan bog’liqdir, degan xulosa chiqarish mumkin. Hatto, ayrim 
ilmiy manbalarda payvandlash apparatining yog’dusi ham, chaqmoq nuri ham 
organizmga ijobiy ta’sir qilishi aytiladi.
Biroq tom ma’nodagi akselerasiya uchun mana shu omillarning o’zi yetarli 
emas, albatta.