Yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiyasi faniga kirish

Ijtimoiy sharoitning yaxshilanishi nazariyasi.
Yashash sharoitlarining 
yaxshilanib borishi, keng ko’lamda sanitariya va gigiyena tadbirlarining amalga 
oshirilishi, ovqatlanish sifatining ortishi, ota-onadan farzandga nasliy belgilarning 
(genlarning) bir tekis o’tishi kabi omillar akselerasiya jarayonini tezlashtiradi, 
degan fikr qator mamlakatlardagi tadqiqotchilar orasida keng tarqalgan. Ularning 
talqinicha, turmush sharoitining yaxshilanishi, qulayliklar yaratilishi turli 
imkoniyatlarning ishga solinishi uchun tabiiy zamin tayyorlashi mumkin. Lekin 
mazkur nazariya amaliy ma’lumotlarni to’liq, atroflicha ifodalashni taqozo etadi. 
Shuning uchun ushbu nazariyada masalaga har tomonlama yondashish yaqqol 
ko’zga tashlanadi. Agar ijtimoiy sharoit chuqur va ilmiy jihatdan yoritib berilsa, 
uning ta’sir kuchi yanada ortishi mumkin.
Ijtimoiy akselerasiya nazariyasi. 
Bu ilmiy nazariyaning asoschilaridan 
biri, yirik fiziolog olim A.A.Markosyandir. Uning ta’riflashicha, hozirgi 
kishilardagi bilimlar hajmini yigirmanchi asr yarmidagi kishilarning bilimlari 
hajmiga taqqoslash orqali bolalardagi o’sish jarayonini aniqlash ijtimoiy ak-
selerasiya deyiladi. Bolalardagi akselerasiyaning sababi: birinchidan, ota-
onalarning umumiy saviyasi. yuksalgani, umumiy o’rta ta’limning amalga oshgani; 
ikkinchidan, ijtimoiy turmushda axborot vositalari tarmog’ining kengaygani, ya’ni 
radio, televizor, teatr, kino, konsert zallari, madaniyat markazlari, o’quvchilar 
saroylari va uylari, yosh texniklar va tabiatshunoslar stansiyalarining, ulardagi 
ishtirokchilarning ko’paygani; uchinchidan, kitob, jurnal, mahalliy matbuot 

---

94 
ko’lami va sifatining o’zgarishi, informatika ko’lami kengayishi, internet tarmog’i 
jadal o’sishi va hokazolardir. 
Bizningcha, mana shu omillar qatoriga shaxslararo munosabatlarning to’g’ri 
yo’lga qo’yilishi, odamlarning oqilona, odilona muloqotga o’rgangani, jamoa va 
guruhlarda ijobiy psixologik muhit yaratilgani, asabiylashish, parokandalik 
kamayganini ham qo’shish maqsadga muvofiqdir. 
Yuqorida ko’rilgan akselerasiya nazariyalarini alohida olib qaralsa, mazkur 
jarayonni tushuntirish imkoniyati torayadi. Shuning uchun ularning ijobiy 
jihatlarini tanlab, muayyan tizimni barpo etish va shu yaxlit tizimdan foydalanib, 
akselerasiyaning mohiyati va uni keltirib chiqaruvchi omillarni tushuntirish 
mumkin.